Murat Abanoz
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
murata@tjk.org

Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Kurumsal Yönetim İlkeleri Ve Bankacılık Sektörü Kurumsal Yönetim İlkelerine Yeni Bir Bakış Açısı

I-GİRİŞ

Küreselleşmenin sonucunda ülke ekonomilerinde yaşanan hızlı büyüme, karmaşık işlemler ve artan rekabet koşullarında, kurumsal sürdürülebilirlik, her geçen gün daha da önemli hale gelmektedir. Ekonomik krizler sonucunda, şirket, kurum ve kuruluşların kurumsal varlık ve itibarlarını sürdürülebilmeleri için; kurumsal yönetim anlayışı ve kurumsal yönetim ilkelerini uygulayabilmelerinin vazgeçilmez koşul olduğu ortaya çıkmıştır.

Belirtilen nedenlerle kurumsal yönetimin önemi,  Türk Ticaret Kanunu Tasarısında kurumsal yönetim ilkelerinin yer aldığı maddeler ile Sermaye Piyasası Kurulu Kurumsal Yönetim İlkelerini ilgilendiren Türk Ticaret Kanunu Tasarısı maddeleri incelenecektir. Ayrıca, Türk Ticaret Kanunu Tasarısının Türkiye’de kurumsal yönetim uygulamalarının hayata geçirilmesine sağlayacağı katkılar ve bankacılık sektörü kurumsal yönetim ilkelerinin büyük ölçekli kurumlarda ve KOBİ’lerde de uygulanabilirliği üzerinde durulacaktır.

II- KURUMSAL YÖNETİM VE ÖNEMİ

Kurumsal yönetim, bir şirketin, hak sahipleri ve kamuoyunun menfaatlerine zarar vermeyecek şekilde, mali kaynakları ve insan kaynaklarını kendine çekmesini, verimli çalışmasını ve bu sayede de hissedarları için uzun dönemde ekonomik kazanç yaratarak istikrar sağlamasını mümkün kılan kanun, yönetmelik ve ilgili gönüllü özel sektör uygulamalarının bileşimidir.

Kurumsal yönetim, eşitlik, şeffaflık, hesap verebilirlik, sorumluluk ilkeleri çerçevesinde işletme faaliyetlerinin etkinliğinin ve verimliliğinin arttırılmasına, işletme ile pay sahipleri dâhil tüm menfaat sahipleri arasındaki ilişkileri geliştirerek ve haklarını koruyarak en yüksek yarar sağlamasına, işletmenin finansal tablolarının şeffaflığının ve güvenirliğinin arttırılmasına olanak sağlayan bir yönetim anlayışıdır.

 Kurumsal yönetimin uygulanma nedeni; şirket üst yönetiminin sahip olduğu güç ve yetkilerin keyfi kullanımının engellenmesi, yatırımcı haklarının korunması, şirket hissedarlarının adil işlem görmesi, şirket faaliyetleri ve finansal durumu ile ilgili olarak kamuoyunun aydınlatılması gereğidir.

III- TÜRK TİCARET KANUNU TASARISINDA KURUMSAL YÖNETİM İLKELERİNİN YER ALDIĞI MADDELERİN İNCELENMESİ

Kurumsal yönetimle ilgili dört temel ilke olan adillik, şeffaflık, hesap verebilirlik ve sorumluluk ilkeleri şirketlerin kaynak temini ve şirketin hissedarlarına değer yaratması yönüyle kurumsal yönetimin inceleme alanındadır. Kurumsal yönetim ilkeleri aşağıda kısaca

açıklanmıştır.

Adaletlilik: Azınlık ve yabancı hissedarlar dâhil olmak üzere hissedar haklarının korunması ve tedarikçilerle yapılan sözleşmelerin uygulanabilirliğinin sağlanmasıdır. Türk Ticaret Kanunu Tasarısında 357. ve 391. maddelerde açık bir kural olarak yazılıdır.

            Şeffaflık: Şirketin finansal performansı, yönetimi ve hissedarlık yapısı hakkında yeterli, doğru ve kıyaslanabilir bilginin zamanlı bir şekilde açıklanmasıdır. Türk Ticaret Kanunu Tasarısında 1505. ve 1506. maddelerde yer almıştır.

 “Anonim şirketlerde genel kurullara elektronik ortamda katılma, öneride bulunma, görüş açıklama ve oy verme, fizikî katılmanın ve oy vermenin bütün hukukî sonuçlarını doğurur (m.1505). Elektronik ortamı kullanmak isteyen ortaklar, pay sahipleri ve yönetim kurulu üyeleri e-posta adreslerini şirkete bildirirler (m.1506).”

            Hesap Verebilirlik: Şirket yönetimine ilişkin kural ve sorumlulukların açık bir şekilde tanımlanması, yönetim ile hissedar menfaatleri arasındaki paralelliğin yönetim kurulu tarafından gözetilmesidir.

Sorumluluk: Şirket faaliyetleri ilgili mevzuata, toplumsal ve etik değerlere uygunluğunun sağlanmasıdır.

Sermaye Piyasası Kurulunca, pay sahipleri, kamuya aydınlatma ve şeffaflık, menfaat sahipleri, yönetim kurulu başlığı altında yayımlanan kurumsal yönetim ilkelerini ilgilendiren Türk Ticaret Kanunu Tasarısı maddeleri aşağıda belirtilmiştir:

1) Pay sahipleri: Türk Ticaret Kanunu Tasarısında  357, 358, 360 ve 437. maddelerde yer almıştır.

D) Temel ilkeler

I -  Eşit işlem ilkesi

Madde 357 - (1) Pay sahipleri eşit şartlarda eşit işleme tâbi tutulur.

II – Pay sahiplerinin şirkete borçlanma yasağı

Madde 358 - (1) İştirak taahhüdünden doğan borç hariç, pay sahipleri şirkete borçlanamaz. Meğerki, borç, şirketle, şirketin işletme konusu ve pay sahibinin işletmesi gereği olarak yapılmış bulunan bir işlemden doğmuş olsun ve emsalleriyle aynı veya benzer şartlara tâbi tutulsun.

A) Genel olarak

I - Atama ve seçim

1. Üyelerin sayısı ve nitelikleri

2. Belirli grupların yönetim kurulunda temsil edilmesi

Madde 360 - (1) Esas sözleşmede öngörülmek şartı ile belirli pay gruplarına, özellik ve nitelikleriyle belirli bir grup oluşturan pay sahiplerine ve azlığa yönetim kurulunda temsil edilme hakkı tanınabilir. Bu amaçla, yönetim kurulu üyelerinin, belirli bir grup oluşturan pay sahipleri, belirli pay grupları ve azlık arasından seçileceği esas sözleşmede öngörülebileceği gibi, esas sözleşmede yönetim kurulu üyeliği için aday önerme hakkı da tanınabilir. Genel kurul tarafından yönetim kurulu üyeliğine önerilen adayın veya hakkın tanındığı gruba ve azlığa mensup adayın haklı bir sebep bulunmadığı takdirde üye seçilmesi zorunludur. Bu şekilde tanınacak temsil edilme hakkı, halka açık anonim şirketlerde yönetim kurulu üye sayısının yarısını aşamaz. Bağımsız yönetim kurulu üyelerine ilişkin düzenlemeler saklıdır.

(2) Bu maddeye göre yönetim kurulunda temsil edilme hakkı tanınan paylar imtiyazlı sayılır.

I) Topluluk ilişkileri için özel denetçi denetimi

IV - Bilgi alma ve inceleme hakkı

Madde 437 - (1) Finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporları ve yönetim kurulunun kâr dağıtım önerisi, genel kurulun toplantısından en az onbeş gün önce, şirketin merkez ve şubelerinde, pay sahiplerinin incelemesine hazır bulundurulur. Bunlardan finansal tablolar ve konsolide tablolar bir yıl süre ile merkezde ve şubelerde pay sahiplerinin bilgi edinmelerine açık tutulur. Her pay sahibi, gideri şirkete ait olmak üzere gelir tablosuyla bilânçonun bir suretini isteyebilir.

(2) Pay sahibi genel kurulda, yönetim kurulundan, şirketin işleri; denetçilerden denetimin yapılma şekli ve sonuçları hakkında bilgi isteyebilir. Bilgi verme yükümü, 200 üncü madde çerçevesinde şirketin bağlı şirketlerini de kapsar. Verilecek bilgiler, hesap verme ve dürüstlük ilkeleri bakımından özenli ve gerçeğe uygun olmalıdır. Pay sahiplerinden herhangi birine bu sıfatı dolayısıyla genel kurul dışında bir konuda bilgi verilmişse, diğer bir pay sahibinin istemde bulunması üzerine, aynı bilgi, gündemle ilgili olmasa da aynı kapsam ve ayrıntıda verilir. Bu halde yönetim kurulu bu maddenin üçüncü fıkrasına dayanamaz.

(3) Bilgi verilmesi, sadece, istenilen bilgi verildiği takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken diğer şirket menfaatlerinin tehlikeye girebileceği gerekçesi ile reddedilebilir.

(4) Şirketin ticarî defterleriyle yazışmalarının, pay sahibinin sorusunu ilgilendiren kısımlarının incelenebilmesi için, genel kurulun açık izni veya yönetim kurulunun bu hususta kararı gerekir. İzin alındığı takdirde inceleme bir uzman aracılığıyla da yapılabilir.

(5) Bilgi alma veya inceleme istemleri cevapsız bırakılan, haksız olarak reddedilen, ertelenen ve bu fıkra anlamında bilgi alamayan pay sahibi, reddi izleyen on gün içinde, diğer hâllerde de makul bir süre sonra şirketin merkezinin bulunduğu asliye ticaret mahkemesine başvurabilir. Başvuru basit yargılama usulüne göre incelenir. Mahkeme kararı, bilginin genel kurul dışında verilmesi talimatını ve bunun şeklini de içerebilir. Mahkeme kararı kesindir.

(6) Bilgi alma ve inceleme hakkı, esas sözleşmeyle ve şirket organlarından birinin kararıyla kaldırılamaz ve sınırlandırılamaz.

2)  Kamuyu aydınlatma ve şeffaflık: Türk Ticaret Kanunu Tasarısında 397 ve 442. maddelerde yer almıştır.

Denetleme

A) Genel olarak

Madde 397 - (1) Anonim şirketin ve şirketler topluluğunun finansal tabloları denetçi tarafından, uluslararası denetim standartlarıyla uyumlu Türkiye Denetim Standartlarına göre denetlenir. Yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu içinde yer alan finansal bilgilerin, denetlenen finansal tablolar ile tutarlı olup olmadığı ve gerçeği yansıtıp yansıtmadığı da denetim kapsamı içindedir.

(2) Denetçinin denetiminden geçmemiş finansal tablolar ile yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu düzenlenmemiş hükmündedir.

(3) Şirketin ve topluluğun finansal tabloları ile yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporunun sunulmasından sonra değiştirilmişse ve değişiklik denetleme raporlarını etkileyebilecek nitelikteyse, finansal tablolar ile birinci fıkra çerçevesinde yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu yeniden denetlenir. Yeniden denetleme ve bunun sonucu, raporda özel olarak açıklanır. Denetçi görüşünde de, yeniden denetlemeyi yansıtan uygun eklere yer verilir.

5. Rapor

Madde 442 - (1) Özel denetçi, incelemenin sonucu hakkında, şirketin sırlarını da koruyarak, mahkemeye ayrıntılı bir rapor verir.

(2) Mahkeme, raporu şirkete tebliğ eder ve şirketin, raporun açıklanmasının şirket sırlarını veya şirketin korunmaya değer diğer menfaatlerini zarara uğratıp uğratmayacağına ve bu sebeple istem sahiplerine sunulmamasına ilişkin istemi hakkında karar verir.

(3) Mahkeme, şirket ve istem sahiplerine, açıklanan rapor hakkında, değerlendirmeleri bildirmek ve ek soru sormak imkânını tanır.

3)  Menfaat sahipleri: Türk Ticaret Kanunu Tasarısında 406 ve 438. maddelerde yer almıştır.

I) Topluluk ilişkileri için özel denetçi denetimi

Madde 406 - (1) a) Denetçi, şirketin hâkim şirketle veya topluluk şirketleriyle ilişkileriyle ilgili olarak sınırlı olumlu görüş veya kaçınma yazısı yazmışsa veya

b) Yönetim kurulu, şirketin topluluk tarafından, bazı belirli hukukî işlemler veya uygulanan önlemler dolayısıyla kayba uğratıldığını ve bunlar dolayısıyla denkleştirme yapılmadığını açıklamışsa;

herhangi bir paysahibinin istemi üzerine, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesi tarafından şirketin, hâkim şirketle veya hâkim şirkete bağlı şirketlerden biriyle olan ilişkisini incelemek üzere özel denetçi atanabilir.

V - Özel denetim isteme hakkı

1. Genel kurulun kabulü

Madde 438 - (1) Her paysahibi, paysahipliği haklarının kullanılabilmesi için gerekli olduğu takdirde ve bilgi alma veya inceleme hakkı daha önce kullanılmışsa, belirli olayların özel bir denetimle açıklığa kavuşturulmasını, gündemde yer almasa bile genel kuruldan isteyebilir.

(2) Genel kurul istemi onaylarsa, şirket veya her bir paysahibi otuz gün içinde, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret mahkemesinden bir özel denetçi atanmasını isteyebilir.

4 )  Yönetim Kurulu:  Türk Ticaret Kanunu Tasarısında 359/3, 361, 366, 375, 378, 1524 ve 1529. maddelerde yer almıştır.

Madde 359 - (3) Yönetim kurulu üyelerinin ve tüzel kişi adına tescil edilecek gerçek kişinin tam ehliyetli olmaları şarttır. Yönetim kurulu üyelerinin en az yarısıyla tüzel kişi adına tescil ve ilân edilen kişinin ve tek üyeli yönetim kurulunda bu üyenin yüksek öğrenim görmüş olması şarttır.

Yönetim kurulu üyelerinin pay sahibi olması zorunluluğu kaldırılarak, üye sayısının artması ve iyi eğitimli olması teşvik edilerek, kurumsal yönetim anlayışının yaygınlaşmasına zemin hazırlamıştır.

3. Sigorta

Madde 361 - (1) Yönetim kurulu üyelerinin, görevlerini yaparken kusurlarıyla şirkete verebilecekleri zarar, şirket sermayesinin yüzde yirmi beşini aşan bir bedelle sigorta ettirilmiş ve bu suretle şirket teminat altına alınmışsa, bu husus halka açık şirketlerde Sermaye Piyasası Kurulunun ve ayrıca pay senetleri borsada işlem görüyorsa borsanın bülteninde duyurulur ve kurumsal yönetim ilkelerine uygunluk değerlendirmesinde dikkate alınır.

2. Görev dağılımı

Madde 366 - (2) Yönetim kurulu, işlerin gidişini izlemek, kendisine sunulacak konularda rapor hazırlamak, kararlarını uygulatmak veya iç denetim  amacıyla içlerinde yönetim kurulu üyelerinin de bulunabileceği komiteler ve komisyonlar kurabilir.

2. Devredilemez görev ve yetkiler

Madde 375 - (1) Yönetim kurulunun devredilemez ve vazgeçilemez görev ve yetkileri şunlardır:

a) Şirketin üst düzeyde yönetimi ve bunlarla ilgili talimatların verilmesi.

b) Şirket yönetim teşkilâtının belirlenmesi.

c) Muhasebe, finans denetimi ve şirketin yönetiminin gerektirdiği ölçüde, finansal plânlama için gerekli düzenin kurulması.

d) Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları.

e) Yönetimle görevli kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönetmeliklere ve yönetim kurulunun yazılı talimatlarına uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimi.

f) Pay, yönetim kurulu karar ve genel kurul toplantı ve müzakere defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet raporunun ve kurumsal yönetim açıklamasının düzenlenmesi ve genel kurula sunulması, genel kurul toplantılarının hazırlanması ve genel kurul kararlarının yürütülmesi.

g) Borca batıklık durumunun varlığında mahkemeye bildirimde bulunulması.

4. Riskin erken saptanması ve yönetimi

Madde 378 - (1) Pay senetleri borsada işlem gören şirketlerde, yönetim kurulu, şirketin varlığını, gelişmesini ve devamını tehlikeye düşüren sebeplerin erken teşhisi, bunun için gerekli önlemler ile çarelerin uygulanması ve riskin yönetilmesi amacıyla, uzman bir komite kurmak, sistemi çalıştırmak ve geliştirmekle yükümlüdür. Diğer şirketlerde bu komite denetçinin gerekli görüp bunu yönetim kuruluna yazılı olarak bildirmesi hâlinde derhal kurulur ve ilk raporunu kurulmasını izleyen bir ayın sonunda verir.

(2) Komite, yönetim kuruluna her iki ayda bir vereceği raporda durumu değerlendirir, varsa tehlikelere işaret eder, çareleri gösterir. Rapor denetçiye de yollanır.

D) Elektronik işlemler ve bilgi toplumu hizmetleri

I - Web sitesi

Madde 1524 - (1) Her sermaye şirketi bir web sitesi açmaya ve bu sitenin açıkça belirlenmiş bir bölümünü, sayılacak içerik ile sınırlı olmamak üzere, şirketçe kanunen yapması gereken ilânlara, pay sahipleri veya ortakları açısından önem taşıyan açıklamalara; yönetim ve müdürler kurulu ile genel kurul toplantılarının hazırlıklarına; anılan kurulların yapılmasına ilişkin bilgilere; ortaklara ve pay sahiplerine sunulması gereken belgelerin yayımlanmasına; bu kurullara ait olanlar da dahil olmak üzere her türlü çağrıya; oy verme, şeffaflık ve kamuyu aydınlatma yönünden zorunlu ve bilgi toplumu bağlamında yararlı görülen tüm hizmetlerin ve bilgilerin sunulmasına; bilgi almaya yönelik sorulara, cevaplara ve benzeri diğer işlemler ile bu Kanunda ve diğer kanunlarda pay sahiplerinin veya ortakların aydınlatılmasının öngörüldüğü konulara, özgülemek zorundadır. Ayrıca, finansal tablolar, bunların dipnotları, ekleri, yönetim kurulunun yıllık raporu dahil, hesap durumlarına, ara finansal tablolara, yönetim kurulunun kurumsal yönetim ilkelerine ne oranda uyulduğuna ilişkin yıllık değerleme açıklamasına; denetçinin, özel denetçinin, işlem denetçilerinin raporlarına ve yetkili kurul ve bakanlıkların konulmasını istedikleri pay sahiplerini ve sermaye piyasasını ilgilendiren konulara ilişkin olarak, şirketin cevapları ve bildirimleri ve diğer ilgili hususlar şirketin web sitesinde yayınlanır. Bu hükümdeki yükümlülüğe uymama, kanuna aykırılığın ve yönetim kurulunun görevini yerine getirmemesinin bütün hukukî sonuçlarını doğurur. Ceza hükümleri saklıdır. Finansal tabloları ile her türlü rapor üç yıl sitede kalır.

(2) Web sitesinin bilgi toplumu hizmetlerine ayrılmış kısmının ticaret siciline kaydı da dâhil olmak üzere, bu maddenin amaçlarına özgülenmiş bulunan bu kısmının herkese açık nitelik taşıdığı, burada yer alan mesajlar ile bilgilerin ilgililere yönlendirilmiş açıklamalar ve hukukî iradeler olduğu, sitenin bu kısmına ulaşılmasının usul ve esasları ile ilgili diğer hususlar Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından bir yönetmelikle düzenlenir.

(3) Web sitesinin bu maddenin amaçlarına özgülenmiş kısmında yayımlanan içeriğin başına tarih ve parantez içinde “yönlendirilmiş mesaj” ibaresi konulur. Bu ibareli mesaj ancak Kanuna ve ikinci fıkrada anılan yönetmeliğe uyulmak suretiyle değiştirilebilir. Tahsis edilen kısımda yer alan bir mesajın yönlendirildiği karinedir.

(4) Bu Kanun ile ilgili diğer kanunlarda veya idarî düzenlemelerde daha uzun bir süre öngörülmedikçe, şirketin web sitesine konulan bir içerik, üzerinde bulunan tarihten itibaren en az altı ay süreyle web sitesinde kalır; aksi hâlde konulmamış sayılır.

(5) Yönlendirilmiş mesajların basılı şekilleri 82 nci madde uyarınca ayrıca saklanır. Web sitesinde yer alacak bilgiler metin hâline getirilip şirket yönetimince tarih ve saati gösterilerek noterlikçe onaylı bir deftere sıra numarasına göre yazılır veya yapıştırılır. Daha sonra sitede yayınlanan bilgilerde bir değişiklik yapılırsa, değişikliğe ilişkin olarak yukarıdaki işlem tekrarlanır.

E) Kurumsal yönetim ilkeleri

Madde 1529 - (1) Halka açık anonim şirketlere kurumsal yönetim ilkeleri, yönetim kurulunun buna ilişkin açıklamasının esasları ve şirketlerin bu yönden derecelendirme kural ve sonuçları Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenir.

Sermaye Piyasası Kurulunun uygun görüşü alınmak şartıyla, diğer kamu kurum ve kuruluşları sadece kendi alanları için geçerli olabilecek kurumsal yönetim ilkeleriyle ilgili, ayrıntıya ilişkin sınırlı düzenlemeler yapabilirler.

IV-TÜRK TİCARET KANUNU TASARISININ KURUMSAL YÖNETİM UYGULAMALARININ HAYATA GEÇİRİLMESİNE SAĞLAYACAĞI KATKILAR

Türk Ticaret Kanununun yasalaşması durumunda çok kısa sürede kurumsal yönetim ilkeleri yaygınlaşacaktır. Şirketler açısından oldukça büyük önem arz eden kurumsallaşmanın özümsenebilmesi için Türk Ticaret Kanunu Tasarısı gibi büyük bir fırsat doğmuştur. (1)

Yeni yasada maddeleri belirtilen kurumsal yönetime yönelik düzenlemeleri örnek olarak verirsek; pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkının genişletilmesi ve modern yapıya kavuşturulması, buna koşut olarak özel denetçi talep hakkının bireysel bir hak haline dönüştürülmesi, yeni azınlık haklarının ihdas edilmesi, haklı sebeplerle fesih hakkının tanınması, şirketin kendi paylarını iktisabının yasak olmasına ilişkin düzenlemenin değiştirilmesi, azınlık haklarında genel kurul toplantısına ilişkin olarak azınlığa tanınan bilânço görüşmelerinin ertelenmesini talep hakkının sağlıklı bir düzenlemeye kavuşturulması, anonim şirketlerin organizasyon yapısında denetçilerin yeniden tanımlanması ve faaliyetleri kapsamının yönetimsel yetkileri (nezaret, temsil gibi) kaldırılarak, denetim işlevine özgülenmesi, yönetim kurulu yapısı, yetkileri ve sorumluluğu ile ilgili düzenlemeler ve mer’i TTK’deki aksaklıkların giderilmesi, yeni pay alma/rüçhan hakkının sınırlandırılması hususunda genel kurula yetki tanınması ile hak sahiplerinin korunması, elektronik yöntemlerle genel kurul toplantılarına katılım gibi düzenlemelerdir. (2)

V-BANKACILIK SEKTÖRÜNDE UYGULANAN KURUMSAL YÖNETİM İLKELERİNİN BÜYÜK ÖLÇEKLİ KURUMLARDA DA UYGULANABİLİRLİĞİ

01.11.2006 tarih 26333 sayılı Resmi Gazetede,  Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından Bankaların Kurumsal Yönetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik yayınlanmıştır. (3)

Bu yönetmelikte açıklanan Kurumsal Yönetim ilkelerinin büyük ölçekli kurum ve KOBİ’lerde de uygulanabilmesi için aşağıda örnek bir taslak oluşturulmuştur:

Büyük Ölçekli Kurum ve KOBİ’lerin Kurumsal Yönetim İlkeleri

İlke 1- Kurum içerisinde kurumsal değerler ve stratejik hedefler oluşturulmalıdır.

Büyük ölçekli kurumlarda kurumsal değerler ve stratejik hedefler oluşturulmalıdır. Bu ilke doğrultusunda, kurum misyon ve vizyonunu belirleyerek açıklamalıdır. Şirket yönetim kurulu devamlılık arz eden faaliyetlerini yönlendirecek stratejileri belirlemeli, kendisi, profesyonel yönetim ve diğer personel adına kurumsal değerlerin ve etik kuralların oluşturulmasında öncülük etmelidir. Oluşturulacak kurumsal değerler ve etik kurallar, problemlerin zamanında ve gereğince değerlendirilmesinin önemini yansıtmalı, hem kurum içi hem de kurum dışı işlemlerde rüşvet, yolsuzluk gibi yasa dışı ve etik olmayan davranışların önüne geçilmesine yönelik olmalıdır.

Kurumsal değerlere ve etik kurallara uygun olmayan eylem ve işlemlerin personel tarafından kurum içerisinde ilgili mercilere güvenli bir şekilde iletilmesini sağlayacak uygun iletişim kanalları oluşturulmalıdır.

            Yönetim kurulu, profesyonel yönetimin kurumun faaliyetleri veya dahil olduğu grup içerisindeki rolü dolayısıyla oluşabilecek muhtemel çıkar çatışmalarının belirlenmesine, bunların önlenmesine ya da yönetilmesine yönelik gerekli politikaların uygulanmasını sağlamalıdır.

            Yönetim kurulu, kurum içerisinde belirlenen politikalara uygunluğun izlemesine ve ilgili yönetim seviyelerinde muhtemel sapmaların rapor edilmesine imkân verecek sistemleri oluşturmalıdır.

            Yönetim kurulu, sürekli ve etkin bir şekilde, kurumun hedeflerine ulaşma derecesini, faaliyetlerini ve performansını değerlendirmelidir. Yönetim kurulu, kurum faaliyetlerinin Kanuna, Kanuna istinaden çıkarılan düzenlemeler ile ilgili diğer mevzuata, ana sözleşmeye ve kurum içi düzenlemeler ile oluşturulan politikalara uygunluğunu izlemelidir. Gereken durumlarda gecikmeden ve mümkün ise sorun ortaya çıkmadan önlemler almalıdır.

            Profesyonel yönetim, politikaların uygulanması, uyumun temin edilmesi amacıyla kaynakları planlamalı ve bu yolla söz konusu kaynakların operasyonların içerisine dâhil edilmelerini, operasyonların bir parçası olmalarını sağlamalıdır.

            Profesyonel yönetim,  politikaların zamanında uygulandığını izlemelidir. Politikalar en az yılda bir kez veya iş çevresinde/faaliyet alanında meydana gelen önemli değişiklikleri takiben, yeterlilik ve uygunluklarının tespit edilebilmesi için yeniden değerlendirilmeli ve gerektiği takdirde iyileştirmeler yapılmalıdır. Profesyonel yönetim, periyodik gözden geçirme, standartlar, politikalar, talimatlar ve uygulama usullerinin onaylanması için çerçeve ve süreç belirlemelidir.

İlke 2- Kurum içinde yetki ve sorumluluklar açıkça belirlenmeli ve uygulanmalıdır.

            Yönetim kurulu, yönetim kurulu üyeleri ile profesyonel yönetimin yetki ve sorumluluklarını belirlemeli, profesyonel yönetimin faaliyetlerini ve yönetim kurulu tarafından belirlenen politikalara profesyonel yönetim tarafından uyulup uyulmadığını izlemelidir.

            Profesyonel yönetim, personel için yetki ve sorumlulukları, politika ve uygulama usullerine, etik kurallara ve profesyonel uygulamalara bağlılığı da içerecek şekilde açıkça belirlemeli, belirlenmiş yetki ve sorumlulukların yerine getirilip getirilmediğini izlemelidir. Tüm personel nihai olarak yönetim kuruluna karşı sorumlu olduklarının bilincinde olmalıdır.

            Kurumun kurumsal yönetim ilkelerine uyumunu izlemek, bu konuda iyileştirme çalışmalarında bulunmak ve yönetim kuruluna öneriler sunmak üzere kurumsal yönetim komitesi oluşturulmalıdır. Komitenin başkanları icracı görevleri bulunmayan yönetim kurulu üyeleri arasından seçilmelidir. Komite yaptığı tüm çalışmaları yazılı hale getirmeli ve kaydını tutmalıdır.

            Yönetim kurulu, profesyonel yöneticilerin pozisyonlarına uygun gerekli nitelikleri taşımalarını gözetmeli, nitelikli personelin uzun süre kuruma hizmet etmesini sağlamayı teşvik etmeli ve buna yönelik önlemler almalıdır.

            Kurum personelinin görev tanımları ve dağılımı ile performans ve ödüllendirme kriterleri profesyonel yöneticiler tarafından belirlenmeli ve personele duyurulmalıdır.

          İlke 3- Yönetim kurulu üyeleri, görevlerini etkin bir şekilde yerine getirecek nitelikleri haiz ve kurumsal yönetimde üstlenmiş oldukları rolün bilincinde olmalı ve kurum faaliyetleri hakkında bağımsız değerlendirme yapabilmelidir.

          Yönetim kurulu üyeleri,

          a) Kurum ve hissedarlara karşı sadakatle görevlerini yürütmeli,

          b) Kurum gözetimindeki görevlerini anlamalı,

          c) Kurum işleri için yeterli zaman ayırmalı ve yönetim kurulu toplantılarına katılmalı,

          ç)Yönetim Kurulu üyesi görevini basiretli bir biçimde ve iyi niyet kuralları çerçevesinde yerine getirmeli,

          d) Kurumun tabi olduğu mevzuatı bilmeli ve kurumun düzenleyici ve denetleyici otoriteleri ile ilişkilerinin etkin olmasını sağlamalı,

          e) Kurum aleyhine sonuç doğurabilecek baskılara boyun eğmemeli ve bu amaçla maddi menfaat kabul etmemeli,

          f) Diğer üyeleri yanıltmak amacıyla eksik ve taraflı bilgi vermemelidir.

          Yönetim kurulu;

          a) Faaliyetlerini eşitlikçi, şeffaf, hesap verebilir ve sorumlu bir şekilde yürütmeli,

          b) Düzenli aralıklarla, üyelerin atama ve seçimleri dâhil olmak üzere kendi yönetim uygulamalarının etkinliğini değerlendirmeli, eksikliklerin veya zayıflıkların tespiti halinde gerekli değişiklikleri yapmalı,

          c) Kurum yönetim kurulunu sorgulamalı ve yönetimden yeterli açıklama alabilmeli,

          ç) Tarafsız tavsiyelerde bulunmalı,

          d) Her türlü etkiden ve çıkar çatışmalarından bağımsız olarak karar verilebilmesini teminen yeterli sayı ve kompozisyonda üyeden oluşmalı,

          e) Üye sayısı, üyelerin verimli ve yapıcı çalışmalar yapmalarına, hızlı ve rasyonel kararlar almalarına ve gerekli komitelerin oluşumuna ve çalışmalarını etkin bir şekilde organize etmelerine olanak sağlayacak şekilde belirlenmeli,

          f) Diğer kuruluşlarla olan ilişkilerinde menfaat çatışmalarına ve yükümlülük altına girmekten kaçınmalı,

          g) Kurum politikaları ve kurum içi iletişim kanallarının oluşturulması, kurumsal amaçların gerçekleşmesinde kaydedilen ilerlemelerin izlenmesi için profesyonel yönetim ile düzenli olarak toplanmalıdır.

          İlke 4- Profesyonel yönetim, görevlerini etkin bir şekilde yerine getirecek nitelikleri haiz ve kurumsal yönetimde üstlenmiş oldukları rolün bilincinde olmalıdır.

          Profesyonel yönetim, gerekli bilgi ve yeteneğe sahip olmadıkları alanlara atanmamalıdır.

          Profesyonel yönetim görevlerini adil, şeffaf, hesap verebilir ve sorumlu bir şekilde yürütmelidir. Profesyonel yönetim kurum işlerinin; misyon, vizyon, hedefler, politikalar çerçevesinde yürütülmesini sağlamalı, yönetim kurulunun onayladığı finansal ve operasyonel planlara uygun olarak hareket etmeli, görevlerini yerine getirirken Kanuna, Kanuna istinaden çıkarılan düzenlemeler ile ilgili diğer mevzuata, ana sözleşmeye ve kurum içi düzenlemelere uymalıdır.

          Profesyonel yönetim, kurum işleri ile ilgili olarak doğrudan ya da dolaylı olarak hediye kabul etmemeli, haksız menfaat sağlamamalıdır.

          Profesyonel yönetim, kurum ürün ve hizmetlerinin pazarlamasında ve hizmet ilişkisi süresince müşteri haklarını gözetmelidir.

          Profesyonel yönetim, kurum ile müşterileri arasında haksız menfaatten uzak iyi ilişkiler kurulması ve taraflar arasında yapılan anlaşma koşullarına uygun hareket edilmesi amacıyla gerekli önlemleri almalıdır.

          İlke 5- Kurumun müfettişleri ile bağımsız denetim elemanlarının çalışmalarından etkin olarak yararlanılmalıdır.

          Kurumun risk yönetimi, iç kontrol ve iç denetim sistemlerindeki problemlerin tespit edilebilmesi ve kurumun finansal raporlarının kurumun mali durumunu ve performansını doğru yansıtmasını sağlamak için, yönetim kurulu yönetim risk yönetimi, iç kontrol ve iç denetim sistemlerinin önemini kavramalı ve kurum personelinin kavramasını da sağlamalıdır.

          Yönetim kurulu, kurum müfettişleri ile bağımsız denetim elemanlarının bulgularını, profesyonel yönetimden aldığı kurum faaliyetlerine ve performansına ilişkin bilgilerin doğruluğunun kontrolünde kullanmalıdır. Denetçilerin bağımsızlıkları ile itibarlarına katkı sağlayacak önlemler alınmalıdır.

          Yönetim kurulu, kurum müfettişleri ile iç kontrol elemanlarının tüm bulgularını zamanında ve etkin bir şekilde kullanmalı ve saptanmış problemlerin profesyonel yönetim tarafından zamanında düzeltilmesini sağlamalıdır.

          İlke 6- Ücret politikalarının kurumun etik değerleri, stratejik hedefleri ve iç dengeleri ile uyumu sağlanmalıdır.

          Yönetim kurulu, yönetim kurulu üyelerine, profesyonel yönetime ve diğer yetkili personele verilecek ücretlerin kurumun etik değerleri, iç dengeleri ve stratejik hedefleri ile uyumlu olmasını sağlamalıdır.

          Yönetim kurulu üyelerinden oluşan komitelerin üyelerine üstlendikleri sorumluluklar dikkate alınmak suretiyle ücretlendirme yapılmalı ancak, ücretleri kurumun kısa dönemli performansıyla ilişkilendirilmemelidir.

          İcrai görevi bulunan yönetim kurulu üyeleri ile profesyonel yönetime kurumun performansına bağlı teşvik ödemeleri yapılması mümkün olmakla birlikte, bu teşvik ödemeleri kurumun kurumsal değerlerine olumlu yönde etki edecek şekilde ve objektif koşullara bağlı olmalıdır.

          Profesyonel yönetim, personel alım ve terfi uygulamalarının nesnel kriterlere dayandırıldığından emin olmak, eğitim, tecrübe ve sorumlulukları göz önüne almak amacıyla gerekli süreçleri uygulamalı ve denetlemelidir. Bu süreçler organizasyonun genel politika ve işe alım, eğitim, ölçme, danışmanlık, terfi, tazminat ve disiplin gibi prosedürleriyle uyumlu olmalıdır. Profesyonel yönetim, bilgi ve beceri gereksinimlerinin sürekli olarak denetlendiğinden ve organizasyonun belirlenen hedeflerle uyum becerisi gösteren iş gücünü elde etme yetisine sahip olduğundan emin olmalıdır.

          Profesyonel yönetim, personelin bilgi ve becerilerini gereksinim duyulan dereceye yükseltmek için işe alım sonrası oryantasyon ve sürekli eğitim aldıklarından emin olmalıdır. Personelin teknik ve yönetim becerilerini verimli bir şekilde artırmak amacıyla hazırlanan öğrenim ve eğitim programları düzenli olarak gözden geçirilmelidir.

          Çalışanların görev tanımları ve dağılımı ile performans ve ödüllendirme kriterleri üst profesyonel yönetim tarafından belirlenmeli ve çalışanlara duyurulmalıdır. Söz konusu kriterler belirlenmiş standartlara ve özel görev sorumluluklarına göre düzenli olarak gözden geçirilmelidir. Çalışanlara, performanslarına veya davranışlarına yönelik önerilerde bulunulmalıdır.

          İlke 7- Kurumsal yönetimde şeffaflık sağlanmalıdır.

          Kurum tarafından, pay sahipleri, mudiler, piyasa katılımcıları ve kamuoyunun kurumun yapısı ve amaçları hakkında yeterli düzeyde bilgi sahibi olmaları sağlanmalı, böylelikle, yönetim kurulunun kurum yönetimindeki etkinliklerini değerlendirebilmelerine imkan tanınmalıdır.

          Bilgiler ilgili kişi ve kurumların karar vermelerine yardımcı olacak şekilde, zamanında, doğru, tam, anlaşılır, tarafsız, kolay erişilebilir ve eşit bir şekilde kamuoyunun kullanımına sunulmalıdır.

          Ana ortaklık kurumlar, yıl sonları ile Mart, Haziran ve Eylül ayları itibarıyla bağlı ortaklık, birlikte kontrol edilen ortaklık ve iştiraklerinin finansal tablolarını Türkiye Muhasebe Standartlarını esas olarak konsolide etmek suretiyle kamuoyunu bilgilendirmeye yönelik gerekli uygulamalarda bulunmalıdır.

          Kamuoyunun aydınlatılmasında, kurumun internet sitesi aktif olarak kullanılmalıdır.

 Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından bankacılık sektörü için yayımlanan kurumsal yönetim ilkeleri, yukarıdaki örnekteki gibi büyük ölçekli kurum ve KOBİ’ler için de yayımlanabilir.

Şirket ana sözleşmelerinde açıklanan ilkelere yer verilerek ;  ilke 2 ve ilke 6’da belirtilen konular büyük ölçekli kurum ve KOBİ’lerde uygulanabilirse, kurumsal yönetimin gelişimine  çok hızlı katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

VI- SONUÇ

Kurumsal yönetim, yabancı sermaye yatırımlarının artması, rekabet ortamının gelişmesi ve hızlı bir şekilde kaynakların yatırıma yönlendirilmesi sonucu ülke ekonomisine olumlu katkı sağlayıcı bir role sahiptir. Kurumsal yönetim, şirketlerin şeffaf yönetim sayesinde piyasa disiplinine uyması, düşük kredi maliyeti ve piyasalardan istikrarlı olarak finansman imkânları olmasını sağlayacaktır.

Türkiye’ye yatırımda payı artan yabancı yatırımcılar, şirketlerin mali raporları kadar, iyi yönetilip yönetilmediğini de göz önünde bulundurmaktadır. Küresel rekabette avantajlı olmak, düşük maliyetli yatırım sermayesi temin etmek ancak yatırımcı güvenini geliştirmekle sağlanabilir. Bu da kurumsal yönetim uygulamalarına işlerlik kazandırmakla mümkün olabilecektir.

Sonuç olarak, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı kendisinden beklenen işlevi yerine getirerek Türkiye’de kurumsal yönetimin hayata geçirilmesine ivme kazandıracaktır. 

Kaynaklar ve Ekler:

(1) Göksel GÜNDAŞ / KURUMSALLAŞMA, AİLE ŞİRKETLERİ, KOBİ’LER VE TÜRK TİCARET KANUNU TASARISI / Yaklaşım Dergisi/ Mart 2008/ Sayı:183

(2) Yavuz Akbulak / Ülkemizdeki Kurumsal Yönetim Düzenlemeleri / SPK Başuzmanı (www.legalisplatform.net)

(3) www.tbb.org.tr/.../Bankalarin_Kurumsal_Yonetim/Kurumsal_Yonetim_Ilkeleri_Yonetmeligi_011106.doc

05.01.2011

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.