Muhammet Asa
SGK Müfettişi
asa.trt@gmail.com

İş Mevzuatında Annelere/Kadınlara Yönelik Haklar Nelerdir? (1)

Anneler Günü, tüm dünyada farklı zaman dilimlerinde kutlanan özel bir gün olmakla birlikte ülkemizde ise her yıl mayıs ayının ikinci pazar günü (bu sene 13.05.2018), Anneler Günü olarak kutlanmaktadır. Yazıya başlamadan önce tüm annelerin, geçmiş anneler gününü kutlar, kendilerine sağlıklı, huzurlu ve mutlu günler dilerim. Her birey gibi annelerimiz/kadınlarımız da çalışma hayatında yerini alarak tabi olduğu iş mevzuatı kapsamında birtakım haklara sahiptirler. Peki çalışma hayatında kadınlara/annelere sağlanan haklar nelerdir? Bu soruya cevap olabileceğini düşünerek üç yazı dizisi olarak hazırlanan yazının birinci bölümünde;

• Çalışan annelere/kadınlara sağlanan Analık ve Süt İzni ile Ücretsiz İzin, Hamilelik ve emzirme dönemi içinde sağlanan haklar,
• Kısmi Süreli Çalışma Hakkı,

Yazının ikinci bölümünde;

• Kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılma şartları ile çalıştırılamayacakları işlere dair hükümler,
• Kıdem tazminatında kadınlar için düzenlenen özel durum,

Ve son olarak üçüncü bölümde ise;

• Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğine hak kazanma şartları,
• Sanayi ve imalat sektöründeki mesleklerde düzenlenen kurs ve programlara katılan kadınlara aylık 400 TL çocuk bakım desteği,

konuları genel hatları ile anlatılacaktır.

A- Analık ve Süt İzni ile Ücretsiz İzin Hakkı

Kadın işçinin Analık izin süresi ne kadardır?

* Bilindiği gibi 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74’üncü maddesinde, kadın işçilerin doğumdan önce 8 hafta ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık sürede çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik durumda ise sekiz haftalık süreye iki hafta daha eklenmekte ve bu süre toplam 18 haftaya kadar çıkabilmektedir. Ancak sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktor onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilmekte ve bu durumda, çalıştığı süreler doğum sonrasına eklenmektedir. Erken doğum yapması halinde de doğumdan önce kullanamadığı süreler doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılmaktadır. Ayrıca 6663 sayılı kanunun 22’nci maddesi ile doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü halinde, doğum sonrası kullanılamayan sürelerin babaya verileceği yönünde düzenleme yapılmıştır. Bahse konu 16 haftalık veya çoğul gebelik halinde verilen 18 haftalık süre, kadın işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre hekim raporunda belirtiği şekilde gerekirse arttırılabilmektedir.

* Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene, çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren 8 hafta analık izni verilmiş ancak kanun koyucu tarafından evlat edinilmek istenen çocuğun üç yaşını doldurmamış olması gerektiği belirtilmiştir.

* Kadın işçinin çalışmadığı toplam 16 haftalık süre, (çoğul gebelik halinde 18 hafta) yıllık izin bakımından çalışılmış gibi değerlendirilmelidir.

Hamilelik süresince sağlanan haklar nelerdir?

* Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilmeli ve bu süre zarfında, hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılmalıdır. İşveren, işin hafif olmasını bahane ederek ücretinde indirim yapmamalıdır. Eğer başka bir işe aktarılması mümkün değilse sağlığının korunması için gerekli süre içinde, isteği halinde ücretsiz izinli sayılması sağlanmalıdır. Bu süre yıllık izin hesabında çalışılmış gibi değerlendirilmelidir.

* Kadın işçiler, hamile olduklarının sağlık raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar gece çalışamaya zorlanmamalı ve doğumu izleyen bir yıl boyunca gece çalıştırılmamalıdır. Bu sürenin sonunda çalışmasının sakıncalı olduğu sağlık raporu ile belirlendiği dönemde de gece çalıştırılmamalıdır. Hamilelik dönemi boyunca çalışma süresi günde 7,5 saati aşmamalı ve fazla çalışma yaptırılmamalıdır.

Emziren kadınlara sağlanan haklar nelerdir?

* Emziren kadın işçi, doğum tarihinden itibaren bir yıl boyunca gece çalıştırılmamalı ancak bu süre, işyeri hekiminden alınan raporla altı ay daha uzatılabilmektedir.

* Yeni doğum yapmış ve emziren kadın işçinin çalışma süresi, günde 7,5 saati aşmamalı ve fazla çalışma yaptırılmamalıdır.

* Kadın işçilere, bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilmeli ve bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını kendisi belirlemelidir. Süt izni, çalışma süresinden sayılmalıdır.

* Ayrıca işveren tarafından, yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun 100-150 arası kadın çalışanı olan işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için ilgili yönetmelikte belirtilen şartları taşıyan emzirme odası ile 150’den çok kadın çalışanı olan işyerlerinde 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için yine ilgili yönetmelikte belirtilen şartları taşıyan Kreş hizmeti verilmelidir.

Doğum yapan kadın işçinin ücretsiz izin süresi ne kadardır?

* İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık veya on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilmelidir. Bu süre, yıllık izin hesabında dikkate alınmamalıdır.

B- Kısmi Süreli Çalışma Hakkı

* Kısmi çalışma hakkı, 6663 sayılı kanunun 21 inci maddesi ile 4857 sayılı İş Kanunu’nun 13’üncü maddesine eklenen fıkra ile getirilmiş bir düzenlemedir. Ayrıca kanun maddesi hükmüne dayanarak 08.11.2016 tarih 29882 sayılı Resmî Gazetede Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik yayımlanmış ve konuya ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir.

Kısmi süreli çalışma nedir ve şartları nelerdir?

* Kısmi süreli çalışma, işçinin işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yaptığı çalışmayı ifade eder. Örneğin; işyerinde haftalık 45 saat çalışan emsal işçi olduğu kabul edilirse, bu durumda kısmi süreli çalışma, 30 saate kadar olan çalışma olacaktır. Talep şartları ile ilgili olarak;

** Analık izninin, eğer kadın işçi haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanıyorsa (1. doğumda 60 gün, 2. doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda 180 gün süreyle yarım çalışma ödeneği dönemi) bu iznin veya 6 aya kadar verilen ücretsiz iznin, bitiminden sonra çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar herhangi bir zamanda ebeveynlerden biri (anne veya babadan biri) kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilmektedir. Buna göre İşçi, doğum sayısına bağlı olarak 60-120-180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin (yarım çalışma ödeneği dönemi) ile 6 aya kadar verilen ücretsiz izin haklarını kullanmadan da analık izni bitiminden sonra kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilecektir.

** Bu haktan, üç yaşını doldurmamış çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim tarihinden itibaren haktan yararlanabilmektedir.

** Kısmi süreli çalışma talebi, haktan yararlanmaya başlamadan en az bir ay önce işçi tarafından yazılı olarak işverene bildirilmelidir. Bu talepte, tüm iş günlerinde çalışılacak olması halinde başlama ve bitiş tarihleri, belirli günlerde çalışılacak olması halinde tercih edilen iş günleri olmalıdır. Ayrıca eşinin çalıştığına dair belgeyi kısmi süreli çalışma talebine eklemelidir.

** Ebeveynlerden biri (anne veya babadan biri) çalışmıyorsa, yönetmelikte belirtilen istisnalar haricinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz.

** Kısmi süreli çalışma talebi, işçi tarafından yapılan bildirim tarihinden itibaren en geç bir ay içinde işveren tarafından yerine getirilmelidir.

**Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam süreli çalışmaya dönebilmekte ancak dönme talebini, en az bir ay önce yazılı şekilde işverene bildirmelidir. Söz konusu haktan yararlanan işçinin ücreti ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenmelidir.

Sonuç olarak, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74’üncü maddesiyle birlikte çalışan kadınlara/annelere doğum öncesi ve sonrası kullanmak üzere analık hali izni, çocuğunu emzirmek amacıyla günde 1,5 saat süt izni ve 6 aya kadar ücretsiz izin hakkı verilmiş, öte yandan 6663 sayılı kanunun 21 inci maddesi ile 4857 sayılı İş Kanunu’nun 13’üncü maddesine eklenen fıkra ile birlikte kısmi süreli çalışma hakkı getirilerek kadınların hem çalışma hayatında var olmasını hem de çocuğu veya ailesi ile daha fazla ilgilenebilmesinin yolu açılmıştır. Ayrıca Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik ile Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik hükümleri doğrultusunda, 18 yaşını doldurmuş kadın çalışanların gece postasında çalıştırılma süreleri, sağlık gözetimi ve işverence yerine getirilmesi gereken yükümlülükler, gebelik ve analık durumunda gece çalıştırılma yasağı ile günlük çalışma süresi, emzirme ve hamilelik dönemi boyunca sağlanan haklar ve işverence, şartlar dahlinde, emzirme odası ile kreş açma yükümlülüğü gibi düzenlemelere yer verilmiş, kadın çalışanlar bu dönemlerde özellikle korunmuştur. Son olarak hamilelik, doğum, cinsiyet gibi nedenler ile 74’üncü madde gereği belirtilen sürelerde işe gelmemek fesih için geçerli neden olmayacak ve iş sözleşmesi, bu durumlar gerekçesiyle işverence feshedilemeyecektir.            

14.05.2018

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.