Muhammed Kutub Bağırgan
Yeminli Mali Müşavir
EMA YMM A.Ş.
muhammed.bagirgan@emaymm.com.tr

İşletmeden Çekilen Kıymetler (Örnek Uygulama, Muhasebe Kayıtları, Vergi İncelemesi Sonrası Ortaya Çıkabilecek Vergi ve Cezalar İle Muhasebe Kayıtları)

GVK’nun 41/1 maddesine göre, teşebbüs sahibi ile eşinin ve çocuklarının işletmeden aynen aldıkları sair değerler, GVK 38 ve 39. maddelerine istinaden emsal bedeli ile değerlenerek teşebbüs sahibinin çektiklerine ilave olunması gerekmektedir. Ayrıca çekilen bu değerler, KDVK’nun 3. ve 5. Maddesine göre teslim ve hizmet sayılan hallerden olup aynı kanunun 27. Maddesine göre, emsal bedeli ile değerlenerek bulunacak matraha KDV uygulanması gerekmektedir.

İşletmeden çekilen değerler için, VUK 267. maddesine göre öncelikle ortalama fiyat esası uygulanması gerekmektedir. Bu yönteme göre; emsal bedeli belli edilecek malın aynı cins ve neviden olan başka mal satışlarına nazaran fiyatı tespit edilecektir. Ancak bu tespitin yapılabilmesi için, değerlemenin yapılacağı aya, veya bir önceki aya veyahut bir önceki aya bakılarak satılan mallara nazaran emsal bedel tespit edilebilecektir. Ayrıca emsal alınacak aylık satış miktarlarının, emsal bedeli belli edilecek malın miktarına nazaran %25’ten az olmaması zorunludur.

Ancak son ayda da %25 oranının yakalanamaması halinde 2. Esas olan Maliyet Bedeli Esasına geçilecektir. Bu esas ise maddede şu şekilde açıklanmıştır: “Emsal bedeli belli edilecek malın, maliyet bedeli bilinir veya çıkarılması mümkün olursa, bu takdirde mükellef bu maliyet bedeline, toptan satışlar için % 5, perakende satışlar için % 10 ilave etmek suretiyle emsal bedelini bizzat belli eder.”

2. esasa göre de belirlenemeyen emsal bedel, 3. Esas olan Taktir Komisyonu Kararına bağlı kalacaktır. Bunun için mükelleflerin bağlı oldukları il veya ilçede bulunan vergi daireleri bünyesindeki taktir komisyonlarına müracaat etmeleri gerekmektedir.

Konuyu örnek bir uygulama ile açıklamaya çalışalım.

Örnek: Müteahhit Bay A, inşa ettiği ve maliyet bedeli 300.000,00-TL olan 10 adet konutunu oğlu Bay M’ye 26/11/2020 tarihinde bedelsiz devretmiştir. Söz konusu firmanın Kasım ayı içerisinde 2 adet, Ekim ayı içerisinde 1 adet, Eylül ayı içerisinde de 4 adet daire satışı bulunmaktadır. Bütün daireler adet başına 500.000,00-TL’ye satılmış olup, özellik bakımından aynı cins ve çeşitte olan dairelerdir. (Genel İdare Giderlerden Daire Başına Hesaplanan Pay 50.000,00-TL)

Cevap: Yukarda verilen örnekte görüleceği üzere, bu durum işletmeden çekiş sayılacaktır. Gelir Vergisi Kanunun 38. Maddesine göre ticari kazancın tespiti esnasında işletme sahiplerince işletmeden çekilen değerler ticari kazanca eklenmesi gerekmektedir.

Çekilen bağımsız bölümün bedel devredilmesi durumu VUK 267. Maddesinde bedelin bilinmemesi durumuna eş değerdir. Bu nedenle bedelin bilinmediği bu gibi hallerde nedenle VUK 267 hükümlerine göre sıra halinde emsal bedel tayin edilecektir. Bedel ilk iki sıra mucibince tespit edilememesi halinde ise üçüncü sıra olan taktir komisyonuna başvurulması gerekecektir.

Bununla birlikte KDVK’nun 3. Maddesine göre, vergiye tabi malların her ne suretle olursa olsun, vergiye tabi işlemler dışındaki amaçlarla işletmeden çekilmesini teslim sayılan hallerden olduğu belirtilmiştir. Yine KDVK’nun 20. Maddesine göre, Teslim ve hizmet işlemlerinde matrah, bu işlemlerin karşılığını teşkil eden bedel olduğu, bedel deyiminin ise, malı teslim alan veya kendisine hizmet yapılan veyahut bunlar adına hareket edenlerden bu işlemler karşılığında her ne suretle olursa olsun alınan veya bunlarca borçlanılan para, mal ve diğer suretlerde sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaat, hizmet ve değerler toplamını ifade ettiği belirtilmiştir.

Ancak KDV kanunun 27/1. Maddesine göre ise, bedeli bulunmayan veya bilinmeyen işlemler olması halinde matrahın, işlemin mahiyetine göre emsal bedeli olacağı belirtilmiştir. Ayrıca aynı maddenin dördüncü fırkasına göre katma değer vergisi uygulaması bakımından emsal bedelin tayininde genel idare giderleri ve genel giderlerden mamule düşen hissenin bedele katılması mecburidir.

Müteahhidin çocuğuna bedelsiz devrettiği bağımsız bölümlerin emsal bedelinin tespitinde öncelikle, birinci sırada yer alan ortalama fiyat esası uygulanması gerekmektedir. Bu yönteme göre; emsal bedeli belli edilecek malın aynı cins ve neviden olan başka mal satışlarına nazaran fiyatı tespit edilecektir. Ancak bu tespitin yapılabilmesi için, değerlemenin yapılacağı aya, veya bir önceki aya veyahut bir önceki aya bakılarak satılan mallara nazaran emsal bedel tespit edilebilecektir. Ayrıca emsal alınacak aylık satış miktarlarının, emsal bedeli belli edilecek malın miktarına nazaran %25’ten az olmaması zorunludur.

Değerlemenin yapılacağı ay, bedelsiz devrin yapıldığı kasım ayıdır. Bu ayda yapılan satışların toplam adeti 2 olup, emsal bedeli tespit edilecek bağımsız bölüm sayısının %25’ine ulaşmamaktadır.(2/10=%20) Bu nedenle bir önceki ay satışlarına bakılması gerekecektir. Ekim ayı içerisinde yapılan satış adeti ise, 1 olup yine bu sayıda emsal bedeli tespit edilecek bağımsız bölüm sayısının %25’ine ulaşmamaktadır. Değerlemede baz alabileceğimiz son ay olan eylül ayına baktığımızda ise bu ayda yapılan satış adeti 4 olduğu görülmektedir. Bu satış adeti emsal bedeli belirlenecek bağımsız bölüm sayısının %40’ına isabet etmekte olup her bir daire başına 500.000,00-TL emsal bedel olarak alınacaktır. Yani müteahhit tarafından emsal bedel tayininde VUK 267. Maddesinin birinci sıra usulü olan “Ortalama fiyat esası” uygulanabilecektir.

Netice itibariyle, müteahhit tarafından işletmeden çekilen bağımsız bölümlere ilişkin emsal bedelin tespiti ve hesaplanması gereken KDV tutarları aşağıdaki gibidir.

İşletmeden Çekilen Değerlere İlişkin Ortalama Fiyat Esasına Göre Emsal Bedel Hesaplaması
A	İşletmeden Çekilen Bağımsız Bölüm Sayısı		10
B	Emsal Alınacak Satış Fiyatı	Bütün daireler adet başına 500.000,00-TL’ye satılmış	500.000,00
C	Genel İdare Giderlerden Daire Başına Hesaplanan Pay		50.000,00
D=A*B	İşletmeden Çekilen Bağımsız Bölümlerin Emsal Bedeli		5.000.000,00
E=D+(A*C)	KDV Kanununa Göre Belirlenen Emsal Bedel	(5.000.000,00-TL + 10 * 50.000,00-TL)	5.500.000,00
	KDV Matrahı
F=E*0,01	Hesaplanan KDV Tutarı	(Daireler net 150 m2'nin altında ve Ruhsat 01.01.2013 Öncesi)	55.000,00

Müteahhit tarafından yapılan bu çekiş işlemine ilişkin hasılat ve maliyet muhasebe kaydı aşağıdaki gibi yapılacaktır.

Yevmiye Tarihi:	Borç	Alacak
127 Diğer Ticari Alacaklar Hesabı 127.09 – Ortaklardan Alacaklar	5.055.000,00
600 Yurt İçi Satışlar Hesabı		5.000.000,00*
391 Hesaplanan KDV		55.000,00
İşletmeden Çekilen 10 Adet Daire İçin Satış Kaydı

*Not: Genel idare giderlerinde pay, sadece KDV matrahının tespitinde kullanılacak olup, müteahhidin kurum matrahının tespitinde hasılat olarak dikkate alınmasına gerek bulunmamaktadır.

Yevmiye Tarihi:	Borç	Alacak
620 Satılan Mamul Maliyeti Hesabı	3.000.000,00
152 Mamuller Hesabı		3.000.000,00
İşletmeden Çekilen 10 Adet Daire İçin Maliyet Kaydı

Eğer emsal bedel olarak eylül ayında yapılan satışlarda esas alınamamış olsaydı, bu sefer müteahhit firma VUK 267/2 sıradaki maliyet esasına gitmek durumunda kalacaktı. Maliyet bedeli ise bir önceki başlıkta yer alan unsurlar (710, 720 ve 730) dikkate alınarak belirlenecek, daha sonra bu bedele toptan satışlarda %5 perakende satışlarda %10 ilave edilmek suretiyle emsal bedel belirlenecekti. Yani; bir adet dairenin maliyetinin 300.000,00-TL olduğu düşünüldüğünde, 10 adet daire maliyeti 3.000,000-TL olacaktır. Bu şekilde hesaplanan maliyete perakende satış kabul edilip %10 ilave edilecek ve neticede emsal bedel 3.300,000-TL olacaktır. Ayrıca KDVK’nun 27/4 maddesi gereği, genel idare giderlerinden pay verilecek olması nedeniyle daire başına 50.000,00-TL’den toplam 500.000,00-TL eklediğimizde KDV matrahı 3.800.000,00-TL olacaktır. Bu bedel KDV matrahı kabul edilip %1 oranında KDV hesaplanması gerekecektir.

Yevmiye Tarihi:	Borç	Alacak
127 Diğer Ticari Alacaklar Hesabı 127.09 – Ortaklardan Alacaklar	3.338.000,00
600 Yurt İçi Satışlar Hesabı		3.300,000*
391 Hesaplanan KDV		38.000,00
İşletmeden Çekilen 10 Adet Daire İçin Satış Kaydı

*Not: Genel idare giderlerinde pay, sadece KDV matrahının tespitinde kullanılacak olup, müteahhidin kurum matrahının tespitinde hasılat olarak dikkate alınmasına gerek bulunmamaktadır.

Yevmiye Tarihi:	Borç	Alacak
620 Satılan Mamul Maliyeti Hesabı	3.000.000,00
152 Mamuller Hesabı		3.000.000,00
İşletmeden Çekilen 10 Adet Daire İçin Maliyet Kaydı

Bu şekilde de emsal bedelin tespit edilememesi halinde (ki bu mümkün değildir.) üçüncü sıra takdir komisyonuna başvurarak emsal bedel tespiti yaptırması gerekecektir.

Vergi incelemeleri neticesinde, söz konusu çekiş işleminin faturalanmaması veyahut düşük tutarla faturalandığının tespiti halinde, mükellef müteahhit adına re’sen tarhiyat işlemi yapılacak olup, müteahhidin mali kar ile seneyi kapatmış olması halinde fark tarhiyat üzerinden 1 kat vergi ziyaı cezası kesilecek ve fark vergi tutarı üzerinden gecikme faizi aranacaktır. Bununla birlikte, mükellefin düzenlemediği veya eksik düzenlediği faturalar nedeniyle VUK 353. Maddesi mucibince özel usulsüzlük cezası ayrıca kesilecektir.

Örnek: Yukardaki örneğimizde müteahhit firmanın, 2020 yılı hesap ve işlemlerinin 2021 yılında vergi inceleme elemanlarınca incelendiği; müteahhidin işletmeden çekiş nedeniyle VUK 267. Maddesinde yer alan ortalama fiyat esasına göre emsal alınabilecek satışının bulunmasına rağmen, doğrudan maliyet bedeli esasına fatura düzenlediğinin tespiti halinde, aradaki fark olan kayıt dışı kazanç (5.000.000,00 - 3.300.000,00=) 1.700.000,00-TL matrah farkı kurumlar vergisi, (5.500.000,00 - 3.800.000,00=) 1.700.000,00-TL matrah farkı katma değer vergisi yönünden müteahhit adına resen taktir edilecektir. Söz konusu matrah farkı üzerinden (Müteahhidin ilgili yılda mali kara geçtiği ve vergilendirme dönemleri itibariyle Ödenecek KDV beyan edildiği varsayılarak) vergi inceleme elemanınca aşağıda belirtilen vergiler tarh edilmiş ve cezalar kesilmiştir: (Geçici Vergiler İhmal Edilmiştir.)

Vergi İnceleme Elamanı Tarafından Tarh Edilen Vergi, Kesilen Ceza ve Gecikme Faizleri
Kurumlar Vergisi	Re'sen Tarh Edilen Vergi	1.700.000,00 X %22	374.000,00
	Vergi Ziyaı Cezası	1 Kat	374.000,00
	Gecikme Faizi	12 Ay Üzerinden Aylık 1,6'dan Yuvarlanarak Hesaplanmıştır.	71.800,00
Katma Değer Vergisi	Re'sen Tarh Edilen Vergi	1.700.000,00 X %1	1.700,00
	Vergi Ziyaı Cezası	1 Kat	1.700,00
	Gecikme Faizi	12 Ay Üzerinden Aylık 1,6'dan Yuvarlanarak Hesaplanmıştır.	326,00
Özel usulsüzlük cezası		1.700.000,00 + 1.700,00 = 1.701.700,00 x %10	170.170,00

Müteahhit firma, vergi inceleme tutanağı üzerine “VUK Ek 11. Maddesine istinaden Tarhiyat Öncesi Uzlaşma hükümlerinden faydalanmak istiyorum” şerhi koydurduğu ve uzlaşma günü vergi aslında indirime gidilmeyip, vergi ziyaı cezasın da ise %80 indirim uygulanarak teklif edildiğini, müteahhit firma tarafından da teklifin kabul edilerek uzlaşmanın kesinleştiğini varsayalım. Uzlaşmanın vaki olması sonrası müteahhit firma, kendisine tebliğ edilen ceza ihbarnamesindeki özel usulsüzlük cezası için VUK 376/1. Maddesi mucibince indirim talep ettiğini, ayrıca vaki olan uzlaşma kapsamında adına tahakkuk eden vergileri, vergi ziyaı cezalarının % 75’ini (VUK 376/2. Bendi gereği 1 ay içerisinde ödeme neticesinde ilave %25 vergi ziyaı cezası indirimi) ve özel usulsüzlük cezasının %50’si’ni 1 ay içerisinde ödeyeceğini belirtmiş ve belirtilen vadede ödemiştir.

Mükellef müteahhit firmanın VUK Ek 11 ve VUK 376/1 ve 2. Bentleri hükümlerinden faydalanarak ödediği vergi ve ceza tutarları aşağıdaki gibidir:

Uzlaşma ve İndirim Sonrası Ödenen Vergi,  Ceza ve Gecikme Faizleri
İhbarname			Açıklama	Ödenen Tutarlar
Kurumlar Vergisi	Re'sen Tarh Edilen Vergi	374.000,00		374.000,00
Katma Değer Vergisi	Re'sen Tarh Edilen Vergi	1.700,00		1.700,00
Toplam Ödenen Vergi Aslı				375.650,00
Kurumlar Vergisi	Vergi Ziyaı Cezası	374.000,00	VUK Ek 11. Madde ile Önce %80 Sonra VUK 376/2 bendi Hükmüne Göre  % 25 indirim	56.100,00
Katma Değer Vergisi	Vergi Ziyaı Cezası	1.700,00	VUK Ek 11. Madde ile Önce %80 Sonra VUK 376/2 bendi Hükmüne Göre  % 25 indirim	255,00
Toplam Ödenen Vergi Ziyaı Cezası				56.355,00
Kurumlar Vergisi	Gecikme Faizi	71.800,00		71.800,00
Katma Değer Vergisi	Gecikme Faizi	326,00		326,00
Toplam Ödenen Gecikme Faizi				72.126,00
Ödenen Özel usulsüzlük cezası		170.170,00	VUK 376/1 bendi Hükmüne Göre  % 50 indirim	85.085,00

Yukarda yer alan açıklamalar neticesinde, tahakkuk eden vergi aslı vergi ziyaı ve özel usulsüzlük cezaları ile gecikme faizi için müteahhit firmanın muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir:

Yevmiye Tarihi:	Borç	Alacak
127 - Diğer Ticari Alacaklar Hesabı 127.09 – Ortaklardan Alacaklar	1.701.700,00
689 - Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar Hesabı 689.09- Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 689.09.1- Vergi Mevzuatı Hükümlerince İndirimi Kabul Edilmeyen Gider Vergi Ziyaı (56.355,00-TL) G.Faizi (72.126,00-TL) Ö.Usulsüz.( 85.085,00-TL)	213.556,00
570 - Geçmiş Yıl Karları Hesabı Fark Bedel-KV – (1.700.000,00 - 374.000,00)		1.326.000,00
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı 360.01- Kurumlar Vergisi (374.000,00) 360.02- Katma Değer Vergisi (1.700,00)		375.700,00
369 Ödenecek Diğer Yükümlülükler 369.01- Vergi Ceza ve Faizler Vergi Ziyaı (56.355,00-TL) G.Faizi (72.126,00-TL) Ö.Usulsüz.( 85.085,00-TL)		213.556,00
İnceleme Sonrası Ödenen Vergi Ve Cezaların Kaydı

Vergi mevzuatı amir hükümleri gereği, safi ticari/kurum kazancın tespitinde gider yazılması kabul edilmeyen tutarların nazım hesaplarında takibine ilişkin muhasebe kaydı:

Yevmiye Tarihi:	Borç	Alacak
950 – Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 369.01- Vergi Ceza ve Faizler Vergi Ziyaı (56.355,00-TL) G.Faizi (72.126,00-TL) Ö.Usulsüz.( 85.085,00-TL)	213.556,00
951 – Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler		213.556,00
Gider Olarak Kabul Edilemeyen Ceza ve Faizlerin Nazım Hesapta Takibi

03.08.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.