Menderes Çetin
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
menderescetin@hotmail.com

Yenileme Fonu Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gereken Bir Detay

İşletmeler sahip oldukları amortismana tabi iktisadi kıymetlerini (taşıtlar, gayrimenkul, demirbaş vb) çeşitli nedenlerle yenilemek durumunda kalabiliyorlar. Böyle bir durumda satışı yapılan ATİK’ten elden edilen kar vergiye tabi tutulmadan (satış yılını izleyen)  3 yıl boyunca bilançoda (özel fon hesabında) izlenebilmektedir. Bu uygulama bir vergi erteleme yöntemi olarak, işletme içi yatırımları teşvike yöneliktir.

Fona ayrılan tutardan (satış karından)  daha az amortismana tabi değeri bulunan bir varlığın alımı durumunda yenileme fonu kapsamında dikkat edilmesi gereken hususlara ilişkin açıklamalarımız makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

Kanun Düzenlemeleri

Uygulama ile ilgili düzenleme Vergi Usul Kanununun “Amortismana Tabi Malların Satılması” başlıklı 328. Maddesinde yer almaktadır

Bu maddenin 4/c bendi “Pasifte geçici bir hesapta tutulan kâr, satışı yapılan iktisadi kıymetin yerine iktisap edilen yeni kıymetlerin amortisman ayrılabilecek tutarından fazla ise bu fazlalık, satışın yapıldığı yılı takip eden üçüncü takvim yılının kâr ve zarar hesabına eklenir.” şeklinde düzenlenmiştir.

Düzenlemede geçen “amortisman ayrılabilecek tutar” ifadesi; aynı kanunun “Amortisman mevzuu” başlıklı 313. Maddesine göre “İşletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan …iktisadi kıymetlerin…... birinci kısımdaki esaslara göre tespit edilen değeri…..” şeklinde açıklanmıştır.

Vergisi Usul Kanunun beşinci kitabının üçüncü kısmında bulunan 313 numaralı maddesinin gönderme yaptığı birinci kısım “İktisadi Kıymet Değerleri” başlığını taşımakta ve bu kısımda yer alan 262. Maddeye göre iktisadi kıymetler maliyet bedeli ile değerlendirilmektedir.

Tüm bu yasal düzenlemeleri ve uygulamayı bir örnek yardımıyla aşağıdaki şekilde açıklayabiliriz.

BSC LTD ŞTİ kayıtlarında 10.000 TL alım bedeli, 8.000 TL ayrılan amortismanı olan kamyonunu 10.04.2023 tarihinde 50.000 TL karşılığında satmış ve satılan varlığın aynı nevinden yenisinin alınmasına, satış karının yenileme fonu hesabına alınması suretiyle karar vermiştir. Yeni varlık alımı 30.000 TL bedelle 15.10.2023 tarihinde gerçekleşmiştir. Yeni varlığın itfa süresi 5 yıldır. İşletme, 31.12.2026 tarihine kadar başkaca bir kamyon ve benzeri bir ATİK alımı yapmamıştır. Buna ilişkin muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır. Örnekte KDV ihmal edilmiştir.

10.04.2023			Borç	Alacak
102-Bankalar			50.000
257-Birikmiş Amortismanlar			8.000
	25X-Varlık hesabı			10.000
	549-Özel Fonlar			48.000
varlık satışı ve özel fon kaydı
15.10.2023
25X-Varlık Hesabı			30.000
	102-Bankalar			30.000
yeni varlık alımının kaydı

Yeni alınan varlık için ayrılabilecek amortisman tutarı 262. Madde gereği toplam 30.000 TL’dir. Yukarıda bahsi geçen (328/4-c) hüküm gereği; özel fonlar hesabında izlenen tutar (ATİK satış karı), yeni alınan varlık dolayısıyla uygulanacak amortisman tutarından (maliyet bedelinden) fazla olduğu için fazlalığa isabet eden tutar, satışı yapılan yılı takip eden üçüncü yılın sonunda kar/zarar hesabına eklenecektir.

Bu durumda özel fonlar hesabında kayıtlara alınan 48.000 TL den yeni alınan varlık üzerinden hesaplanacak toplam amortisman (maliyet bedeli)  tutarı olan 30.000 TL’nin düşülmesiyle bulduğumuz 18.000 TL tutarını satışın yapıldığı yılı takip eden üçüncü yıl sonunda kar/zarar hesabına eklemeliyiz.  (Burada, 48.000 TL tutarındaki 549 no.lu hesabın, yeni alınan kamyonun 2023, 2024, 2025 ve 2026 yıllarında hesaplanan amortisman giderlerinden (toplam 24.000 TL yapar) mahsup edilmesinin herhangi bir önemi bulunmamaktadır. Yine, sadece 18.000 TL tutarındaki artık değer 2026 yılı K/Z hesabına aktarılacaktır)

Düzenlemedeki “takip eden üçüncü takvim yılının kâr ve zarar hesabına eklenir.” İfadesi kesinlik içerdiği için bu işlemin satışın yapıldığı yılda ya da bir sonraki veya ikinci yılda yapılması mümkün değildir. Yıllar itibariyle değişik vergi oranları uygulanacak olması veya ilgili yıllarda ortaya çıkacak ticari zararlar vb. durumlar değerlendirilerek ilgili yıl gelmeden önce fazlalık tutarın kar/zarar hesabına alınması mümkün değildir.

Örneğimizden hareketle 18.000 TL tutarındaki fazlalığın 549 hesaptan 690 hesaba virmanı 31.12.2026 tarihinde yapılmalıdır.

31.12.2026
549-Özel Fonlar			18.000
	690-Dönem Kar-Zarar Hesabı			18.000
Fazlalık tutarın kar/zarar hesabına virmanı

Öte yandan bu “fazlalık tutar” kar/zarar hesabına eklendiği için dönemde (2026 yılında) gerçekleştirilen zararlardan mahsup edilebilir ya da indirim uygulanmalarından yararlanılması mümkündür. Fazlalık kısım her hal ve şartta vergiye tabi tutulacak bir tutar değildir.

Ayrıca “satışın yapıldığı yılı takip eden üçüncü takvim yılının kâr ve zarar hesabına eklenir.” ifadesi yaptığı süre belirlemesinde hesap dönemi kavramı kullanmamıştır. Bir başka ifade ile özel hesap dönemine tabi olan mükelleflerde bu uygulama kapsamında satışın yapıldığı yılı takip eden üçüncü yılın sonunda ilgili işlemin (artık değerin K/Z hesabına aktarılması) kaydını yapacaklardır. Bu tarih hangi dönemin kazancına giriyorsa o yıla ait beyannamede bildirilecektir.

29.05.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.