Mehmet Küçükşahin
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
mkucuksahin@gmail.com

Enflasyon Muhasebesi Uygulamasında Önemli Hususlar ve Uygulama Örnekleri -4

Yıllara Sari İnşaat İşleri ile uğraşan meslek mensuplarımızı da unutmadık. Farklı olan hususlar aşağıda olup, diğer hususlar aynıdır.

****************************************************************

YILLARA SARİ İNŞAAT İŞLERİ

• 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 42 nci maddesinde birden fazla takvim yılına sirayet eden yıllara sâri inşaat ve onarma işleri hususunda, "Birden fazla takvim 27 / 47 yılına sirayet eden inşaat (dekapaj işleri de inşaat işi sayılır) ve onarma işlerinde kâr veya zarar işin bittiği yıl kati olarak tespit edilir ve tamamı o yılın geliri sayılarak, mezkûr yıl beyannamesinde gösterilir. Mükellefler bu madde kapsamına giren hallerde her inşaat ve onarım işinin hasılat ve giderlerini ayrı bir defterde veya tutmakta oldukları defterlerin ayrı sayfalarında göstermeye ve düzenleyecekleri beyannameleri işlerin ikmal edildiği takvim yılını takip eden yılın Mart ayı sonuna kadar vermeye mecburdurlar." denilmektedir.
• Yıllara sâri inşaat ve onarma işlerinde enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümler ise, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının (5) numaralı bendinin üçüncü paragrafında yer almakta, ayrıca 12 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde de söz konusu işlere ilişkin hesapların düzeltilmesinde kullanılacak hesaplara ait açıklamalar bulunmaktadır
• Yıllara sâri inşaat ve onarma işlerine ilişkin, Tebliğ ekindeki “Parasal Olmayan Kıymetler” listesinde (EK 2) yer verilen yıllara sâri inşaat ve onarma maliyetleri ile hakedişler, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası uyarınca deftere kayıt tarihi esas alınarak düzeltme işlemine tabi tutulacaktır. Şu kadar ki; bu hesaplara ilişkin mahsuben verilen veya alınan parasal olmayan avanslar, ödeme veya tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilir.
• İnşaat ve onarım maliyetleri ile hakedişler enflasyon muhasebesinde : DEFTERE KAYIT TARİHİ esas alınarak düzeltme işlemine tabi tutulacaktır.
• Yıllara sarî inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve hakedişlere ilişkin düzeltmeler, enflasyon düzeltme hesabı yerine yıllara sarî inşaat enflasyon düzeltme hesabına kaydedilir. Bu hesap işin bitiminde kâr/zarar hesabına intikal ettirilir.
• 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun enflasyon düzeltmesinde, Tekdüzen Hesap Planında "17- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri" hesap grubundaki yıllara sâri inşaat işlerine ilişkin maliyetlerin ve "35- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri" hesap grubundaki hakediş bedellerinin düzeltmesinden ortaya çıkan farklar, "697- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı”nda izlenir. Bu hesap alacak ve borç kalanı vermesi durumuna göre "178- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı" veya "358- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı"na devredilerek kapatılır
• Yıllara sâri inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve istihkak tutarları ile ilgili olarak 2023 hesap dönemi sonu itibariyle düzeltme sonucu oluşan düzeltme farkları işin bitiminde (2023 hesap dönemi sonundan önce başlayan işlerde) mali kar/zarar tutarının tespitinde dikkate alınmayacaktır. Bir başka ifade ile 2023 hesap dönemi sonuna kadar geçen süreye isabet eden kazanç düzeltme öncesi hükümlere, sonraki dönemlere isabet eden kazanç ise düzeltilmiş değerlere göre tespit edilecek ve bunların toplanması suretiyle oluşan kazanç tutarı beyan edilecektir.
• Yıllara sâri inşaat ve onarma maliyetleri ile ilgili olmayan ilk madde malzeme/yarı mamul/mamul/diğer stokların düzeltilmesi sonucu oluşan farkların, “697- Yıllara Sâri İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı” ile ilişkilendirilmemesi; ancak söz konusu kıymetlerin inşaat maliyetlerine aktarılması halinde, bu tarih itibariyle düzeltme sonucu oluşan farkların, “697- Yıllara Sâri İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı” ile ilişkilendirilmesi gerekmektedir.
• Tekdüzen muhasebe sistemine göre söz konusu işlerle ilgili maliyetler, yansıtma hesapları yoluyla 170-177 numaralı hesaplara intikal ettirilecek, düzeltmeye esas tarih olarak da ilgili maliyet hesaplarına kayıt tarihi esas alınacaktır.
• VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR, VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI, TAŞERONLARA VERİLEN VE ALINAN AVANSLARIN ENFLASYON MUHASEBESİ: 213 sayılı kanunun mükerrer 298. maddesinin a fıkrasında belirtilen düzeltmeye esas tarihler baz alınmak suretiyle düzeltmeye tabi tutulacak, söz konusu hesapların, yıllara sari inşaat ve onarma işi ile ilgili olan kısımlarının 2023 hesap dönemi itibariyle hesaplanan enflasyon düzeltme farkları da 697- Yıllara Sari İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı ile ilişkilendirilecektir.
• İLK MADDE, YARI MAMÜL, MAMÜLLERİN DURUMU: Yıllara sari inşaat ve onarma maliyetleri ile ilgili olmayan ilk madde malzeme, yarı mamül, mamul ve diğer stokların düzeltilmesi sonucu oluşan farkların, 697 Yıllara sari inşaat enflasyon düzeltme hesabı ile İLİŞKİLENDİRİLMEMESİ; ancak söz monusu kıymetlerin inşaat maliyetlerine aktarılması halinde, bu tarih itibariyle düzeltme sonucu oluşan farkların 697 Hesapla ilişkilendirilmesi gerekmektedir.
• REEL OLMAYAN FİNANSMAN MALİYETİ: Yıllara sari inşaat ve onarma maliyetlerinin düzeltilmesi sırasında söz konusu kıymetler, reel olmayan finansman maliyeti ihtiva edebilen iktisadi kıymetler arasında yer almadıkları için, bünyelerinde reel olmayan finansman maliyeti ihtiva etseler bile ayrıştırma yapılmaksızın düzeltme işlemine tabi tutulacaklardır.
• Yabancı paralar ile yabancı para cinsinden ifade edilen kıymetler parasal kıymet olarak kabul edildiğinden; yıllara sâri inşaat ve onarma işlerinde mükellefler yabancı para üzerinden yapmış oldukları işlemlerini 213 sayılı Kanunun mevcut hükümleri doğrultusunda değerlemeye devam edecekler, bunlar için ayrıca düzeltme yapmayacaklardır.

**********************************************************************

326-426 ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR

• Üçüncü kişilerin belli bir işi yapmalarını, aldıkları bir değeri geri vermelerini sağlamak amacıyla ve belli sözleşmeler nedeniyle gerçekleşecek bir alacağın karşılığı olarak alınan depozito ve teminatlar
• Parasal olmayan alınan depozito ve teminatlar ile avanslar, nakit olarak ödenmiş sermaye, hisse senetleri ihraç primleri, hisse senedi iptal kârları için; TAHSİL TARİHİ esas alınacaktır.

373 KARŞILIKLAR

• İktisadi işletmeye dâhil bir takım iktisadi kıymetler asli bir kıymet mahiyeti taşımamakta ve belli bir iktisadi kıymete bağlı olarak hesaben mali tabloda kendilerine yer bulmaktadırlar. Bu tür kıymetler bağlı oldukları iktisadi kıymete göre parasal ya da parasal olmayan ayrımına tabi tutulacaktır. Bir başka ifadeyle, bunların karşılık olarak ayrıldığı kaynağın, parasal olan veya olmayan kıymet olup olmamasına göre, enflasyon düzeltmesinde dikkate alınması gerekir. Düzeltme işlemine tabi olacak karşılıklar da 213 sayılı Kanun hükümlerine göre ayrılması mümkün olan karşılıklardır. Buna göre, 213 sayılı Kanun hükümlerine göre ayrılması mümkün olmayan bir karşılık, bilançoda yer alsa bile enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır.
• KIDEM TAZMİNAT KARŞILIĞI, GARANTİ GİDER KARŞILIĞI, ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIKLARI ENFLASYON DÜZELTMESİNE TABİ DEĞİLDİR.
• Parasal olmayan karşılıklar için; ilgili olduğu kıymetin düzeltmeye esas tarihi

ÖZKAYNAKLARIN DÜZELTİLMESİ

DÜZELTMEYE ESAS ALINACAK TARİHLER

ÖZ KAYNAK HESABI …………………..………….DÜZELTMEYE ESAS TARİH 

Sermaye Hesabı________________________________________Tescil Tarihi

Ayni Sermaye Olarak Konulan Kıymetler________ Mülkiyetin İntikal Tarihi

Yasal Yedekler__________________________________________ Tescil Tarihi

Olağanüstü Yedekler ____________________________________Tescil Tarihi

Diğer Yedekler_________________________________________ Tescil Tarihi

Nakdi Sermaye Karşılığı Alınan His.Senetleri ______________Ödeme Tarihi

Ayni Sermaye Karşılığı Alınan His. Senetleri _____Mülkiyetin İntikal Tarihi

Temettü Karşılığı Hisse Senetleri ___İştirak Edilen Şirketin Serm.Tes.Tarihi

Özel Fonlar ___________________________________________Ödeme Tarihi

Birleşme Primi ________________________________Düzeltmeye Tabi Değil

Nakit Olarak Ödenmiş Sermaye ___________________________Tahsil Tarihi

Geçmiş Yıl Karlarının Sermayeye İlavesi ___________________Tescil Tarihi

• 500 Sermaye Hesabının Düzeltilmesinde düzeltme hesabı Aktif ise; 502 SERMAYE DÜZEL.OLUMLU FARKLARI; düzeltme hesabı Pasif ise; 503 SERMAYE DÜZELT.OLUMSUZ FARKLARI hesapları kullanılacaktır.

Örnek Yevmiye Kaydı (Aktif İse)

------------------------------31.12.2023------------------------------

502 SERMAYE DÜZELTMESİ OLUMLU FARKLARI      XXX

  500.98  SERMAYE HESABI ENFLASYON FARKI          XXX

--------------------------------/------------------------------------------

Örnek Yevmiye Kaydı (Pasif İse)

--------------------------------31.12.2023----------------------------------

500.98  SERMAYE HESABI ENFLASYON FARKI            XXX 

  503 SERMAYE DÜZELTEMSİ OLUMSU FARKL.            XXX  

----------------------------------------/-----------------------------------------

• Ayni Sermaye Olarak Konulan Kıymetler, Yasal Yedekler, Olağanüstü Yedekler, Diğer Yedekler, Nakdi Sermaye Karşılığı Alınan Hisse Senetleri, Ayni Sermaye Karşılığı Alınan Hisse Senetleri Temettü Karşılığı Hisse Senetleri ve Özel Fonlar varsa, bunların düzeltme hesapları 698 Enflasyon Düzeltmesi Hesabı’na kayıt alınacaktır.
• Sermayeye ilave edilmiş YENİDEN DEĞERLEME DEĞER ARTIŞ FONLARI varsa eğer, bunlar düzeltmeye tabi tutulmayacaktır.
• Şahıs işletmelerinde sermaye tescile tabi olmadığından, sermaye hesabında yer alan tutarın defter kayıt tarihinin, sonraki yıllarda ise dönem sonunda meydana gelen artış ve azalışlarda (oluşan karın/zararın sermaye ile ilişkilendirilmesi gibi) hesap dönemi sonunun, dikkate alınması uygun bulunmuştur.
• 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sırasında sermaye yedekleri arasında yer alan yeniden değerleme artış fonu gibi fonlar sıfırlanacak; hisse senedi ihraç primleri, hisse senedi iptal karları ile kâr yedekleri ve özel fonlar (sabit kıymet yenileme fonu gibi parasal olmayan kıymet olarak kabul edilen fonlar) ise düzeltmeye tabi tutulacaktır.
• 1/1/2024 tarihinden önce ayrılmış ve sermayeye ilave edilmiş olan yeniden değerleme değer artış fonu gibi fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları, artış olarak dikkate alınmaz ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz. Bu kapsamda, Tebliğin 15 inci maddesinin (2) numaralı fıkrasında, geçmiş yıl kârları ve zararları hesabına aktarılarak kapatılacağı belirtilen fon hesaplarındaki tutarların 1/1/2024 tarihinden önce sermayeye ilave edilmiş olması halinde, bu değerler sermayenin, düzeltmeye esas tutarı hesaplanırken düşülür ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.
• 2023 hesap dönemi sonuna ait düzeltilmiş bilançoda dönem net karı/zararı gösterilmeyecek, düzeltme sonrası hesaplanan geçmiş yıl karı veya zararı bilançoda öz kaynaklar içinde yer alacaktır.
• Tebliğin üçüncü bölümüne göre 2023 yılı hesap dönemine ilişkin yapılan hesaplama ve düzeltme sonucu oluşan 2023 yılı geçmiş yıllar karları hesabında takip edilen; 2023 yılı enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan geçmiş yıl karının herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledilmesi veya işletmeden çekilmesi durumunda, nakledilen veya çekilen tutar bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin bu dönemde gelir veya kurumlar vergisine tabi tutulacaktır. Ayrıca işletmeden çekilen değerler, elde edenlerin hukuki statüsüne göre kar payı stopajına tabi tutulacak ve kar paylarının vergilendirilmesine ilişkin hükümler doğrultusunda vergilendirilecektir.
• Bu Tebliğin üçüncü bölümü kapsamında 2023 hesap dönemine ait düzeltme neticesinde oluşan geçmiş yıl karının kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilmesi mümkün olup, bu işlem kâr dağıtımı sayılmayacaktır.

2023 YILINDA OLUŞAN GEÇMİŞ YIL KARLARININ 2024 YILI VE SONRASINDA KAR DAĞITIMINA KONU EDİLMESİ

Tebliğin üçüncü bölümüne göre 2023 yılı hesap dönemine ilişkin yapılan hesaplama ve düzeltme sonucu oluşan 2023 yılı geçmiş yıllar karları hesabında takip edilen; düzeltme öncesi geçmiş yıl ve/veya carî dönem ticari karının, 1/1/2024 tarihinden sonra kar dağıtımına konu edilmesi durumunda, dağıtılan tutar gelir ve kurumlar vergisine tabi tutulmayacak, elde edenlerin hukuki statüsüne göre kar payı stopajına tabi tutulacak ve kar paylarının vergilendirilmesine ilişkin hükümler doğrultusunda vergilendirilecektir.

AKTARILACAK HESAPLAR

Yeniden Değerleme Değer Artış Tutarları, İştirakler Yeniden Değerleme Değer Artışları, Geçmiş Yıl Karları, Geçmiş Yıl Zararları hesapları varsa, bu hesaplar 698 Enflasyon düzeltmesi Hesabına aktarılacak, böylece bakiyeleri sıfır olacaktır .

Örnek Yevmiye Kaydı

----------------------------------31.12.2023----------------------------------

522 MDV YENİDEN DEĞ.DEĞ.ARTIŞ, FONLARI          123  

523 İŞTİRAKLER YENİDEN DEĞ.DEĞ.ART.FON.          234

570 GEÇMİŞ YIL KARLARI                                              456

698 ENFLASYON DÜZELTMESİ HESABI                       567

               698 ENFLASYON DÜZELTMESİ HESABI                       123    

              698 ENFLASYON DÜZELTMESİ HESABI                       234

               698 ENFLASYON DÜZELTMESİ HESABI                       456

               580 GEÇMİŞ YIL ZARARLARI                                            567

Sıfırlanan Hesaplar                                                                                   

------------------------------------------/-----------------------------------------

İNDİRİLEMEYEN GEÇMİŞ YIL ZARARLARI

Enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayıp mukayyet değerleriyle dikkate alınacaktır.

ENFLASYON DÜZELTMESİ TAMAMLANDIKTAN SONRA YAPILACAK YEVMİYE KAYITLARI

698 Hesap alacak bakiyesi veriyor ise;

----------------------------------31.12.2023----------------------------------

698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI                      XXX

570 GEÇMİŞ YIL KARLARI HESABI                       XXX

------------------------------------------/-----------------------------------------

698 Hesap borç bakiyesi veriyor ise;

----------------------------------31.12.2023----------------------------------

580 GEÇMİŞ GEÇMİŞ YIL ZARARLARI HESABI     XXX

698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI                   XXX

------------------------------------------/-----------------------------------------

Tabiiki, konusu Yıllara Sari İnşaat İşleri olanların yapacakları kayıt 698 Hesap yerine 697 Hesabın ters kaydıdır.

HATIRLATMA

2024 yılında yapılacak olan enflasyon düzeltmesi hesabı, sıralı yazımızda açıklandığı gibi olacaktır; ancak, stokların düzeltilmesinde 2023 yılında Stok Devir Hızı Yöntemi yerine 2024 yılında Ağırlıklı Ortalama Maliyet yönteminin kullanılacağını,

Düzeltmeye esas tarih başlangıcı olarak 31/12/2023 yılı ile düzeltilmiş olan hesapların başlangıç kabul edilerek 2024 yılı düzeltmesine devam edileceğini,

Amortisman ayırma işlemine, 2023 yılı sonundaki varlık ve amortisman tutarları üzerinden devam edileceğini tekraren hatırlatmak isterim.

03.01.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.