Mehmet Küçükşahin
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
mkucuksahin@gmail.com

Enflasyon Muhasebesi Uygulamasında Önemli Hususlar ve Uygulama Örnekleri -3

240-242-245 BAĞLI MENKUL KIYMETLER, İŞTİRAKLER VE BAĞLI ORTAKLIKLAR

İştiraklerdeki sermaye payları hesabında aranan asgari yüzdeleri taşımadığı için iştirakler hesabında izlenemeyen, ancak uzun vadede elde tutulması amaçlanan hisse senetleri ile hisse senetleri dışında kalan ve uzun vadeli amaçlarla veya yasal zorunluluklarla veya paraya dönüşme niteliği kaybolduğu için elde tutulan menkul kıymetler;

İşletmenin, doğrudan veya dolaylı olarak diğer şirketlerin yönetimine ve ortaklık politikalarının belirlenmesine katılmak üzere edindiği hisse senetleri veya ortaklık payları;

İşletmenin doğrudan veya dolaylı olarak yüzde 50 oranından fazla sermaye ya da oy hakkına veya en az bu oranda yönetim çoğunluğunu seçme hakkına sahip olduğu iştiraklerin sermaye payları enflasyon düzeltmesine tabidir.

213 sayılı kanunun geçici 31. maddesi, geçici 32. maddesi ve/veya mükerrer 298. maddesinin Ç  fıkrası kapsamında, yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetlerin değerinin düzeltilmesinde, düzeltmeye esas değer olan yeniden değerleme sonrası değerler için ROFM hesabı yapılmaz.

İktisadi kıymetlerin maliyet bedeline dahil edilmiş olan kur farkları, kredi faizleri yeniden değerleme kapsamına girmez.

Bağlı Menkul Kıymetler, İstirakler ve Bağlı Ortaklıkların değerlemesinde, bu değerlerin SATIN ALMA TARİHİ değerlemeye esas tarih olarak alınacaktır.

ÖRNEK: Aşağıda yer alan tutar ve tarihlerde şirket varlığına dahil olan değerlerin enflasyon düzeltmesi bu şekilde olacaktır.

Yevmiye kayıtları ise aşağıdaki gibidir.

----------------------------------31.12.2023----------------------------------

240.98 BAĞLI MENKUL KIYMETLER ENF.FARKI     4,787.71

242.98 İŞTİRAKLER ENF.FARKI                                    478.62

245.98 BAĞLI ORTAKLIKLAR ENF.FARKI            111,409.76

698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI                 4,787.71

698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI                   478.62

698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI           111,409.76

------------------------------------------/-----------------------------------------

250 – 278 MADDİ VE MALİ DURAN VARLIKLIKLAR & ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR

• Alış bedeli ile değerlenen menkul kıymetlerle malî duran varlıklar için; SATIN ALMA TARİHİ değerlemeye esas tarih olarak alınacaktır.
• Düzeltme işleminde bu Kanunda yer alan değerleme hükümlerine göre tespit edilen tutarlar esas alınır. Ancak stokların, satılan malın ve maddî duran varlıkların maliyet bedeline ve malî duran varlıkların alış bedeline intikal ettirilen reel olmayan finansman maliyetleri düşüldükten sonra bulunan tutarlar düzeltmeye tâbi tutulur. Not. Rofm hesaplama yöntemi 2 nolu yazımızda mevcut olup Reel Olmayan Finansman Gideri varsa, bu değerin Maddi Duran Varlık, Mali Duran Varlık ve Özel Tükenmeye Tabi Varlık tutarından düşülmesi gereklidir.
• Yapılmakta Olan Yatırımlar, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan (yapımı süren ve tamamlandığında ilgili maddi duran varlık hesabına aktarılacak olan, her türlü madde ve malzeme ile işçilik ve genel giderlerle ilgili harcamaların yapıldığı) yatırımlara ilişkin tutarların düzeltilmesi; söz konusu yatırımlara ait geçmiş her ay sonu itibariyle kesinleşmiş harcama tutarlarının (reel olmayan finansman maliyeti var ise düşülmesi şartıyla) o ayın düzeltmeye esas tarih olarak dikkate alınması yoluyla bulunacak düzeltme katsayısı ile çarpılması ve bulunan bu tutarların toplanması suretiyle yapılacaktır.
• İktisadi kıymetlerin maliyet bedellerine eklenmiş bulunan (iktisadi kıymetlerin aktifleştirildiği hesap dönemine ilişkin olanlar hariç) kur farkları ve kredi faizleri (bunlara isabet eden amortismanlar dahil) yeniden değerleme kapsamına girmez
• Yeniden değerlemede, iktisadi kıymetlerin ve bunlara ait amortismanların, bu Kanunda yer alan değerleme hükümlerine göre tespit edilen ve değerlemenin yapılacağı hesap dönemi sonu itibarıyla yasal defter kayıtlarında yer alan değerleri dikkate alınır. Amortismanın herhangi bir yılda yapılmamış olması durumunda, yeniden değerlemeye esas alınacak tutar bu amortismanlar tam olarak ayrılmış varsayılarak belirlenir.
• Yeniden değerleme neticesinde iktisadi kıymetlerin değerinde meydana gelen değer artışı, yeniden değerlemeye tabi tutulan iktisadi kıymetlerin her birine isabet eden değer artışı ayrıntılı olarak görünecek şekilde, bilançonun pasifinde özel bir fon hesabında gösterilir
• İktisadi kıymetlerini bu fıkra kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutan mükellefler bu kıymetlerini, yeniden değerleme sonrasında bulunan değerleri üzerinden amortismana tabi tutmaya devam ederler. Yeniden değerlemeye tabi tutulanların her birine isabet eden değer artışları ile bunların hesap şekilleri amortisman kayıtlarında ayrıntılı olarak gösterilir.
• Pasifte özel bir fon hesabında gösterilen değer artışı tutarının, sermayeye ilave edilme dışında herhangi bir şekilde başka bir hesaba nakledilen veya işletmeden çekilen kısmı, bu işlemin yapıldığı dönem kazancı ile ilişkilendirilmeksizin bu dönemde gelir veya kurumlar vergisine tabi tutulur. Sermayeye eklenen değer artışları, ortaklar tarafından işletmeye ilave edilmiş kıymetler olarak kabul edilir. Bu işlemler kâr dağıtımı sayılmaz
• Yeniden değerlemeye tabi tutulan iktisadi kıymetlerin elden çıkarılması (satış, devir, işletmeden çekiş, tasfiye gibi) halinde, bunlara isabet eden pasifte özel bir fon hesabında gösterilen değer artışları aynen amortismanlar gibi muameleye tabi tutulur.
• Yeniden değerlemeye tabi tutulan iktisadi kıymetlerin elden çıkarılmasından önce, enflasyon düzeltmesi yapılmasına ilişkin şartların oluşması halinde, enflasyon düzeltmesi yapılır. Söz konusu bent gereği öz sermaye kalemlerinin düzeltilmesinde bu madde kapsamındaki yeniden değerleme değer artış fonu öz sermayeden düşülür. Ayrıca mezkûr değer artış fonunun sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları sermaye artışı olarak dikkate alınmaz ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.
• Enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluştuğu dönemlerde, yeniden değerleme yapılmaz. Anılan fıkrada belirtilen enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşmadığı ilk hesap döneminden itibaren, bu fıkra hükümleri uyarınca yeniden değerleme uygulamasına devam olunabilir. Bu durumda iktisadi kıymetlerin yeniden değerlemesine esas değerler olarak, enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş son bilançoda yer alan değerler dikkate alınır. Bu değerin tespitinde, iktisadi kıymetler için amortismanın herhangi bir yılda yapılmamış olması durumunda, bu amortismanlar tam olarak ayrılmış varsayılır.
• Bu fıkra kapsamında yeniden değerleme yapılan hesap döneminden sonra  enflasyon düzeltmesi şartlarının yeniden oluşması durumunda, bu fıkra hükümlerine  göre yeniden değerlemeye tabi tutulmuş olan iktisadi kıymetler ile bunlara ilişkin amortismanlar düzeltilmiş son değerleri dikkate alınarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.
• Amortismana tabi olup faydalı ömür süresini tamamlayan ve amortisman yoluyla değeri tamamen yok edilmiş iktisadi kıymetlerin (işletme kayıtlarında iz bedeliyle takip edilmeye devam edilen amortismana tabi iktisadi kıymetler dahil) ve birikmiş amortismanlarının enflasyon düzeltmesine tabi tutulması ihtiyaridir.

DAHA ÖNCE AKTİFLEŞTİRİLMİŞ, YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLARIN DURUMU

2023 hesap dönemi sonu itibariyle bilançoda yer almayan, ilgili aktif hesabına bilanço tarihinden önce aktarılmış bulunan ve yapılmakta olan yatırımlar hesabından gelmiş olan değerlerin düzeltmeye esas tarihi olarak, söz konusu değerlerin aktifleştirme tarihlerinin değil, yapılmakta olan yatırımlar hesabının kullanıldığı tarihlerin alınması gerekmektedir. Buna göre söz konusu değerlerin düzeltilmesi iki aşamada gerçekleştirilecektir. 1- Öncelikle her bir aya ilişkin yatırım harcaması, harcamanın gerçekleştiği ay sonu itibariyle aktifleştirme tarihine kadar, 2- sonra da aktifleştirilen bedel kül halinde aktifleştirme tarihinden 2023 hesap dönemi sonuna kadar düzeltilecektir

DAHA ÖNCEKİ YILLARDA İKTİSADİ KIYMETLER ÜZERİNDEN AYRILMAMIŞ AMORTİSMANLAR

213 sayılı Kanunun 320 nci maddesi gereği amortismana tabi iktisadi kıymetlerin üzerinden, daha önceki yıllarda ayrılmamış amortisman tutarları ayrılmış gibi kabul edilmeyecek ve enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır. Bu tutarların enflasyon düzeltmesi sonrasında da gider olarak dikkate alınamayacağı tabiidir.

ÖRNEK: Kurumların yüzlerse hatta binlerce satır tutan Duran Varlık hareketleri vardır. Temelde işleyiş aynı olduğu için, kalabalık satırlar yerine örnek bir uygulama yapacak olursak, diğerleri de benzer şekilde, yukarıdaki kriterler eşliğinde yapılabilir.

Bu örnekte görüldüğü üzere Mali Duran Varlık Enflasyon Farkı 1,123,591.94 TL ve 2023 yılı sonu birikmiş amortisman enflasyon farkı da 286,877.61 TL dir.

Bu hesaplamanın yevmiye kaydı da aşağıdaki gibidir.

----------------------------------31.12.2023-----------------------------------------------

260.01.98 A İSİMLİ HAK ENF.FARKI              396,035.05

260.02.98 B İSİMLİ HAK ENF.FARKI              683,105.91

260.03.98 C İSİMLİ HAK ENF.FARKI                44,450.99 698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI            101,103.35        698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI            174,426.42     698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI              11,647.84

698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI                   396,035.05

698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI                   683,105.91

698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI                     44,450.99                      257.01.98 A BİRİKMİŞ AMORT.ENF.FARKI          101,103.35                      257.02.98 B BİRİKMİŞ AMORT.ENF.FARKI          174,426.42                          257.03.98 C BİRİKMİŞ AMORT.ENF.FARKI            11,647.84

------------------------------------------/---------------------------------------------------

Not. Her bir Maddi Duran Varlık ,Mali Duran Varlık ve Özel Tükenmeye Tabi Varlığın enflasyon düzeltmesi sonucu ortaya çıkan düzeltme farkları ile, Amortisman düzeltme farklarının, her bir varlık bazında, ayrı ayrı kayıtlara intikal ettirilmesi; bu varlıkların ileride elden çıkartılmasında önem arz etmektedir. Bu sebeple farkların toplu kayıtlar olarak değil ayrı ayrı kayıtlara intikal ettirilmesi tavsiye edilir.

280 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER

Peşin ödenen ve cari dönem içinde ilgili gider hesaplarına kaydedilmemesi gereken gelecek yıllara ait giderler parasal olmayan kalemlerden olup, enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

Bu giderler 2023 yılı içinde peşin ödenmiş olup, dönemsellik ilkesi gereği cari döneme yansımamış veya bir kısmı yansıyıp kalanı sonraki yıla kalan giderledir. Bu giderler, kurumun kayıt tarzına göre tespit edilip, oluştukları ay (giderin yapıldığı tarih) düzeltmeye esas olacak şekilde enflasyon düzeltmesine tabi tutulabilir.

ÖRNEK:

Firmanın 280 hesabının incelemesi sonucunda 2024 yılına devreden giderleri ve detayları aşağıdaki gibi olsun. Buna göre, giderin yapıldığı tarih düzeltemeye esas tarih olarak alınıp, cari dönem düzeltme tarihi vasıtasıyla düzeltme katsayısı bulunup, tutar ile çarpılmak suretiyle enflasyona göre düzeltilmiş değer bulunacak; aradaki fark da yevmiye kaydı ile 280 hesaba borç kaydedilecektir.

Söz konusu tabloya ilişkin yevmiye kayıtları ise aşağıdaki gibidir.

----------------------------------31.12.2023-----------------------------------------------

280.01.98 GELECEK YILLARA AİT.GİD.ENF.FARKI              347.00

280.02.98 GELECEK YILLARA AİT.GİD.ENF.FARKI         15,691.89

280.03.98 GELECEK YILLARA AİT.GİD.ENF.FARKI          3,966.08

                     698 ENFLASYON DÜZELTME HESABI                              20,004.97

------------------------------------------/---------------------------------------------------

 

25.12.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.