Dr. Koray Ateş
korayates@muhasebetr.com

Enflasyon Muhasebesi Öncesi Meslektaşların Bilmeleri Gereken Asgari Bilgiler Rehberi

DÜZELTME ÖNCESİ MÜKELLEFLER HANGİ İŞLEMLERİ SIRASIYLA YENİNE GETİRECEKTİR?

a) Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir.

b) Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları (düzeltmeye esas tutarları) bulunacaktır.

c) Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde, düzeltmeye esas tarihleri ve düzeltme/taşıma katsayıları belirlenecektir.

ç) Tespit edilmiş düzeltmeye esas tutarlar ait oldukları düzeltme/taşıma katsayılarıyla

çarpılarak, parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş tutarları hesaplanacak ve düzeltilmiş değerler ile düzeltme öncesi değerler arasındaki enflasyon farkları kayıtlara alınacaktır.

d) Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tabloda gösterilecektir.

ENFLASYON DÜZELTMESİNİ KİMLER YAPACAKLARDIR?

Enflasyon düzeltmesi, kollektif, adî komandit ve adî şirketler dâhil kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri tarafından yapılır.        

HANGİ FORMÜL İLE ENFLASYON DÜZELTMESİ YAPILACAKTIR?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi işlemi, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından Türkiye geneli için hesaplanan ve aylar itibarıyla açıklanan Yİ-ÜFE değerleri göz önünde bulundurularak aşağıdaki formüle göre saptanacak olan düzeltme katsayıları kullanılarak yapılacaktır.

                                                 Mali Tabloların Ait Olduğu Aya İlişkin Yİ-ÜFE

Düzeltme Katsayısı= ---------------------------------------------------------------------------------

                                      Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Yİ-ÜFE

YABANCI PARA ÜZERİNDEN TUTULAN KIYMETLER DÜZELTMEYE TABİ MİDİR?

Mükellefler yabancı para üzerinden yapmış oldukları işlemlerini 213 sayılı Kanunun mevcut hükümleri doğrultusunda değerlemeye devam edecekler, bunlar için ayrıca düzeltme yapmayacaklardır. Örneğin İştirakler, Hisse senetleri veya 340 Alınan Avanslar.

KARŞILIKLAR HESABI ENFLASYON DÜZELTMESİNE TABİ MİDİR?

Düzeltme işlemine tabi olacak karşılıklar da 213 sayılı Kanun hükümlerine göre ayrılması mümkün olan karşılıklardır. Buna göre, 213 sayılı Kanun hükümlerine göre ayrılması mümkün olmayan bir karşılık, bilançoda yer alsa bile enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır. Örneğin, kıdem tazminatı karşılığı, garanti gider karşılığı gibi karşılıklar gibi. 213 sayılı Kanun hükümlerine uygun olarak ayrılmış olan şüpheli alacak karşılığı ise parasal mahiyet taşıdığından enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır. Örneğin stok değer düşüklüğü karşılığı için enflasyon düzeltmesi yapılabilecektir.

YENİ İŞE BAŞLAYANLARIN DURUMU

Yeni işe başlayan mükelleflerin enflasyon düzeltmesine tabi olup olmadıkları da genel esaslara göre belirlenir. Bu mükelleflerde enflasyon düzeltmesi hükümlerinin uygulanmasında işe başlanılan tarihin bir önemi bulunmamaktadır.

1/1/2024 tarihinden sonraki dönemlerde enflasyon düzeltmesi yapma zorunluluğu bakımından, son üç ve son bir hesap dönemi, bu mükelleflerin işe başladıkları tarihten önceki dönemleri kapsıyor olsa dahi şartların gerçekleşip gerçekleşmediğinin hesabında dikkate alınır.

31.12.2023 TARİHLİ BİLANÇO ÖNCE ENFLASYON DÜZELTMESİNE TABİ OLMAKSIZIN DÜZENLENECEKTİR

Kapsam dâhilindeki mükelleflerce;

a) 2023 hesap dönemi sonuna ait bilanço, enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümler göz önünde bulundurulmaksızın düzenlenecektir.

b) 2023 hesap dönemi sonuna ait bilanço için geçerli olmak üzere enflasyon düzeltmesi yapılacak ve 2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilen kârlar üzerinden hesaplanacaktır.

c) 2023 hesap dönemi sonunda düzenlenen bilanço her halükarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

YENİDEN DEĞERLEME YAPAN ŞİRKETLER ENFLASYON DÜZELTMESİNDE DÜZELTMEYE ESAS TARİHİ HANGİ TARİH OLARAK ALACAKLARDIR?

213 sayılı Kanunun geçici 31 inci maddesi, geçici 32 nci maddesi ve/veya mükerrer 298 inci maddesinin (Ç) fıkrası kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetler için, en son yapılan yeniden değerleme sonrası değerler dikkate alınacaktır. Bu da 30.09.2023 tarihli YI-UFE değerinin dikkate alınmasını gerektirmektedir.

2023 YILINDA DÜZELTME SONUCU OLUŞAN GEÇMİŞ YIL KARI VEYA ZARARI VERGİYE RABİ MİDİR?

Bu şekilde belirlenen geçmiş yıl kârı vergiye tâbi tutulmaz, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmez. Ancak, matrahın tespitinde geçmiş yıl malî zararları mukayyet değerleri ile dikkate alınır.

ENFLASYON FARK HESAPLARI KENDİ İÇİNDE MAHSUP EDİLİR Mİ VEYA SERMAYEYE EKLENİR Mİ?

Düzeltme işlemlerden doğan pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tâbi tutulur. Ancak öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kâr dağıtımı sayılmaz.

2023 YILINDA YAPILACAK OLAN ENFLASYON DÜZELTMESİNDE OLUŞACAK OLAN FARKLAR HANGİ HESAPLARDA TAKİP EDİLECEKTİR

Fark hesaplar torba hesap olan 698 hesaba alınacak ve oradan da Ayrıca, 2023 hesap dönemi sonuna kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilecektir.

2023 SONUNDA AMORTİSMAN GİDERLERİ ENFLASYON DÜZELTMESİ ÖNCESİ Mİ SONRASI MI DEĞERLER ÜZERİNDEN HESAPLANACAKTIR?

2023 hesap dönemine ait vergi matrahının, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilmesi gerektiğinden, 2023 hesap dönemi amortisman gideri de enflasyon düzeltmesi öncesi değerler üzerinden hesaplanacaktır.

REEL OLMAYAN FİNANSMAN MALİYETİ (ROFM)

Reel olmayan finansman maliyeti en kısa tanımıyla, şirketin borçlanmak suretiyle edindiği ve aktifine aldığı iktisadi kıymetler için ödediği finansman maliyetinin içindeki enflasyon etkisinin arındırılması işlemidir. Bir diğer deyişle bir iktisadi kıymetin iktisap edilmesi nedeniyle 300 bin TL faiz ödenmişse, bu 300 bin TL’nin içinde enflasyonist etki ne kadardır? İşte bu etkinin arındırılıp kalan tutarın iktisadi kıymetin maliyetine eklenmesi gerekir.

ROFM HANGİ KALEMLERE UYGULANACAKTIR?

1. Stoklar,

2. Maddi duran varlıklar,

3. Mali duran varlıklar,

4. Özel tükenmeye tabi varlıklar.

BORÇ TUTARININ DİKKATE ALINDIĞI YÖNTEME GÖRE REEL OLMAYAN FİNANSMAN MALİYETİ

Borç tutarının esas alındığı yönteme göre; bu yöntemde ROFM her türlü borçlanmada, borç tutarlarına borcun kullanıldığı döneme ait Yİ-ÜFE artış oranının uygulanması suretiyle hesaplanmaktadır.

                                               (Borcun Kapatıldığı Aya Ait Yİ - ÜFE)     
                                              - (Borcun Alındığı Aya Ait Yi – ÜFE)
ROFM = Borç Tutarı X -------------------------------------------------------
                                                  Borcun Alındığı Aya Ait Yi - ÜFE

BORÇ TUTARININ DİKKATE ALINDIĞI YÖNTEME GÖRE REEL OLMAYAN FİNANSMAN MALİYETİNİN HESAPLAMA

Örnek Uygulama MuhasebeTR yazarlarından YMM İsmail KIL’a ait ROFM makalesinden alıntılanmıştır.

Örnek: VRD A.Ş. 15.01.2023 tarihinde tamamını banka kredisinden karşılayarak 400.000,00-TL değerinde makine satın almıştır. Söz konusu krediye ilişkin 150.000,00-TL tutarındaki finansman giderlerinin tamamı makinenin maliyetine eklenmiş ve 15.08.2023 tarihinde kullanılan kredi tek seferde finansman gideri ile birlikte 550.000,00-TL olarak ödenmiş ve kapatılmıştır.

Veriler;

*Ocak/2023 Yİ-ÜFE: 2105,17

*Ağustos/2023 Yİ-ÜFE: 2659,60

*Aralık/2023 Yİ-ÜFE: 2913,29 (Tahmini)

*2023 hesap dönemi Yİ-ÜFE artış oranı: %45

*2023 hesap dönemine ait ortalama ticari kredi faiz oranı: %55(Tahmini)

1. Aşama: Makinenin maliyetine eklenmiş olan reel olmayan finansman giderinin (ROFM) hesaplanması ve ayrıştırılması gerekmektedir.

400.000 × [(2659,60 − 2105,17) / 2015,17] =105.346,40

Burada görüleceği üzere; ROFM 105.346,40-TL olarak hesaplanmıştır. Reel olmayan bu finansman maliyetinin, düzeltmeye esas tutarın tespiti için toplam borç tutarından çıkarılması gerekmektedir.

2. Aşama: Enflasyon düzeltmesi işleminin gerçekleştirilmesi;

Düzeltmeye esas tutar: 550.000,00-105.346,40= 444.653,60

Düzeltmeye esas tarih: Ocak/2023 (Yi-Üfe=2105,17)

Bilançonun Ait Olduğu Ay: Aralık/2023 (Yi-Üfe=2913,29)

Düzeltme Katsayısı: [1,38387=(2913,29/2105,17)]

Düzeltilmiş Tutar: [615.342,78=(444.653,60*1,38387)]

Enflasyon Düzeltme Farkı: 615.342,78-550.000,00=65.342,78

TOPLAM FİNANSMAN YÖNTEMİNİN DİKKATE ALINMASI HALİNDE REEL OLMAYAN FİNANSMAN MALİYETİ

Toplam finansman maliyetinin esas alındığı yönteme göre ise; ROFM toplam finansman maliyetlerine, ilgili döneme ait Yİ-ÜFE artış oranının hesap dönemine ait ortalama ticari kredi faiz oranına bölünmesi sonucunda belirlenen oranlar uygulanmak suretiyle bulunan tutarın, maliyet veya alış bedelinden düşülmesi suretiyle hesaplanmaktadır.

ROFM=Toplam FinansmanMaliyeti×İlgili Hesap Dönemine Ait Yİ-ÜFE Artış Oranıİlgili Hesap Dönemine Ait Ortalama Ticari Kredi Faiz Oranı

                                                                                 İlgili Hesap Dönemine Ait Yİ – ÜFE Artış Oranı
ROFM = (Toplam Finansman Maliyeti) X -------------------------------------------------------------------------------
                                                                          İlgili Hesap Dönemine Ait Ortalama Ticari Kredi Faiz Oranı

YABANCI PARALI BORÇLANMALARDA ROFM NASIL HESAPLANIR?

Yabancı para üzerinden borçlanmalarda borcun kullanıldığı döneme ait Yİ-ÜFE artış oranı, borcun alındığı tarihteki Türk Lirası karşılıklarına uygulanır. Dolayısıyla yabancı para üzerinden yapılan borçlanmalarda ROFM hesaplanırken Yİ-ÜFE artış oranının uygulanacağı borç tutarı, yabancı para üzerinden alınan borcun alındığı tarihteki Türk Lirası karşılığıdır.

1/1/2024 TARİHİNDEN ÖNCE AYRILMIŞ VE SERMAYEYE İLAVE EDİLMİŞ OLAN YENİDEN DEĞERLEME DEĞER ARTIŞ FONU GİBİ FONLAR

1/1/2024 tarihinden önce ayrılmış olan ve sermayeye ilave edilen yeniden değerleme değer artış fonu gibi fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları, 31/12/2023 tarihli bilançonun düzeltilmesi sırasında artış olarak dikkate alınmayacak ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

ENFLASYON DÜZELTMESİ ÖNCESİ SERMAYEYE EKLENİP DE 2023 YILINDA SERMAYENİN ENFLASYON DÜZELTMESİNDE DİKKATE ALINMAYACAK UNSURLAR HANGİLERİDİR?

Sermayenin, düzeltmeye esas tutarına ulaşılırken (sermayeye ilave edilmiş olan);

a) 213 sayılı Kanunun;

- 280/A maddesinin birinci fıkrası kapsamında oluşturulan fon hesabına ilişkin olarak, işe başlanılan hesap dönemini takip eden hesap dönemi sonu itibarıyla ortaya çıkmış alacak bakiyesi tutarı,

- Mükerrer 298 inci maddenin (Ç) fıkrası kapsamında yapılan yeniden değerlemeden kaynaklı değer artışları,

- Geçici 31 inci ve geçici 32 nci maddeleri kapsamında yapılan yeniden değerlemelerden kaynaklı değer artışları,

b) 13/11/2008 tarihli ve 5811 sayılı Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkında Kanun ile 193 sayılı Kanunun geçici 85, 90 ve 93 üncü maddeleri ve 5520 sayılı Kanunun geçici 15 inci maddesi kapsamında oluşturulan fon hesaplarından işletmeye konulan nakit varlıklar gibi parasal kıymetlerden kaynaklanan tutarlar,

c) Parasal nitelikli olan benzer diğer fon hesaplarından kaynaklı tutarlar,

düşülür.

DÜZELTME SONRA YENİ ÖZSERMAYE KALEMLERİ HANGİLERİDİR?

 Öz sermaye kalemlerinden;

a) Sermaye,

b) Sermaye Düzeltmesi Olumlu ve Olumsuz Farkları,

c) Hisse Senetleri İhraç Primleri,

ç) Hisse Senedi İptal Kârları,

d) Yasal Yedekler,

e) Statü Yedekleri,

f) Olağanüstü Yedekler,

g) Özel Fonlar (213 sayılı Kanunun 328 ve 329 uncu maddeleri kapsamında oluşturulan sabit kıymet yenileme fonu ile aynı Kanunun 325/A maddesi kapsamında ayrılan girişim sermayesi fonu; 5520 sayılı Kanunun 5/1-e, j ve k bentleri gereğince oluşturulan fonlar; 6111,6736, 7143, 7326, 7440 sayılı Kanunlar kapsamında, işletmede mevcut olduğu halde kayıtlarda yer almayan emtianın kayda alınmasına ilişkin olarak oluşturulan karşılık hesapları; 26/6/2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun ek 3 üncü maddesi ile 28/2/2008 tarihli ve 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun 3 üncü maddesi kapsamında oluşturulan fon hesapları gibi)

bilançoda düzeltilmiş değerleriyle yer alır.

DÜZELTMESİ ÖNCESİ ÖZSERMAYEDE YER ALIP DA DÜZELTME SONRASI ÖZSERMAYEDE YER ALMAYACAK KALEMLER NELERDİR?

-Mükerrer 298 inci maddesinin (Ç) fıkrası uyarınca oluşturulan yeniden değerleme değer artış fonu hesabı,

-Geçici 31 inci ve geçici 32 nci maddeleri uyarınca oluşturulan yeniden değerleme değer artış fonu hesabı, gibi hesapların bakiyesi Enflasyon Düzeltme Hesabına aktarılmak suretiyle geçmiş yıllar kârları veya zararları hesabıyla ilişkilendirilir.

Düzeltme öncesi “Geçmiş Yıllar Kârları”, “Geçmiş Yıllar Zararları” ve “Dönem Net Kârı (Zararı)” hesapları da aynı şekilde işleme tabi tutulur.

DÜZELTMEYE ESAS TARİHLER HANGİ KALEMLERDE HANGİ TARİHLER OLARAK DİKKATE ALINIR?

a) Alış bedeli ile değerlenen menkul kıymetler ve mali duran varlıklar için: Satın Alma

Tarihi.

b) İlk madde ve malzeme, ticari mallar, yarı mamul ve mamul stokların maliyetine dâhil edilen unsurlar, yıllara sâri inşaat ve onarım işlerinde maliyeti oluşturan unsurlar, gelecek aylara ve yıllara ait giderler, maddi duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, maddi olmayan duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, özel tükenmeye tabi varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, yıllara sâri inşaat ve onarım hakedişleri ile haklar ve şerefiyeler, özel fonlar(sabit kıymet yenileme fonu, 5520 sayılı Kanunun 5/1-e bendi gereğince oluşturulan fon gibi parasal olmayan kıymet olarak kabul edilen fonlar), kâr yedekleri için: Defterlere Kayıt Tarihi

(Bunlara mahsuben verilen veya alınan parasal olmayan avanslar, ödeme veya tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilir).

c) Parasal olmayan alınan depozito ve teminatlar ile avanslar, nakit olarak ödenmiş sermaye, hisse senetleri ihraç primleri, hisse senedi iptal kârları için: Tahsil Tarihi.

ç) Parasal olmayan verilen depozito ve teminatlar ile avanslar için: Ödeme Tarihi.

d) Ayni sermaye olarak konulan kıymetler için: Mülkiyetin İntikal Ettiği Tarih.

e) Kâr yedekleri, geçmiş yıl kârları ve net dönem kârının, parasal olmayan kıymet olarak kabul edilecek fonların, öz sermaye kalemlerine ait fark hesaplarının sermayeye ilave edilmesi dolayısıyla artırılan sermaye için: Tescil Tarihi.

f) Nakdi sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için: Ödeme Tarihi.

g) Ayni sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için: Sermaye Olarak Konulan Kıymetlerin Mülkiyetinin İntikal Ettiği Tarih.

ğ) Temettü karşılığı alınan hisse senetleri için: İştirak Edilen Şirket Sermayesinin Tescil

Tarihi.

h) Parasal olmayan karşılıklar için: Bağlı Oldukları İktisadi Kıymet İçin Belirlenen Tarihler

TOPLULAŞTIRILMIŞ YÖNTEMLERE GÖRE DÜZELTME KATSAYILARI HANGİ HESAPLARDA KULLANILIR?

Toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecek parasal olmayan kıymetler, stoklarla sınırlıdır. 213 sayılı Kanunun değerleme ölçütlerine göre stoklar, maliyet bedeli ile değerlenmekte olup, 2023 hesap dönemi sonu itibarıyla maliyet bedelleri üzerinden defterlere kayıt tarihlerine göre bulunan düzeltmeye esas tutar ile düzeltme katsayısının çarpılması suretiyle enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaklardır.

TOPLULAŞTIRILMIŞ YÖNTEMLER KAÇ ÇEŞİTTİR?

1. Basit ortalama yöntemi,

2. Stok devir hızı yöntemi,

olmak üzere iki tür toplulaştırılmış yöntem belirlenmiştir. Mükellefler belirtilen bu yöntemlerden herhangi birini seçebileceklerdir.

Toplulaştırılmış yöntemlerin tercih edilmesi halinde mükellefler stokların düzeltmeye esas tutarlarını, düzeltmede esas alınacak tarihlere bağlı kalmaksızın, dönem ortalama düzeltme katsayısı ile veya stok devir hızına göre bulunan düzeltme katsayısı ile çarpmak suretiyle düzeltme işlemini gerçekleştirecekler.

BASİT ORTALAMA YÖNTEMDE HESAPLAMA NASIL YAPILIR?

 “Basit Ortalama Yöntemi”nde düzeltme katsayısı, mali tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, bu endeks ile bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki fiyat endeksi toplamının ikiye bölünmesi sonucu bulunan endekse bölünmesiyle elde edilen katsayı olarak hesaplanır ve düzeltmeye esas tutar olarak 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan stoklara ait değerler esas alınır.

                                            Bilançonun ait olduğu aya (Aralık/2023) ait Yİ-ÜFE
Düzeltme Katsayısı = ---------------------------------------------------------------------------
                                            Aralık/2023) ait Yİ-ÜFE+ (Eylül/2023) Yİ-ÜFE/2

STOK DEVİR HIZI YÖNTEMİDE HESAPLAMA NASIL YAPILIR?

“Stok devir hızı yöntemi”nde mükellefler; öncelikle stok devir hızını, sonrasında ortalama stokta kalma süresini hesaplayacaklar ve nihayetinde de 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda görünen stokların hangi aydan kaldığını bulacaklardır. Stokların hangi aydan kaldığı bulunduktan sonra yapılması gereken, düzeltmeye esas tarih itibarıyla düzeltme katsayısını bulmak ve bu katsayıyla 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda görünen stoklara ait tutarı çarpmaktır.

                                         Dönem içinde satılan toplam mal maliyeti
Stok Devir Hızı =----------------------------------------------------------------------------
                               (Dönem başı stok tutarı + Dönem sonu stok tutarı) / 2

Stoklara ilişkin veriler aşağıdaki gibidir.

31/12/2022 tarihinde toplam stok tutarı: 5.000.000 TL

31/12/2023 tarihinde toplam stok tutarı: 6.000.000 TL

2023 yılında satılan malların maliyeti: 30.000.000 TL

Stok Devir Hızı: 30.000.000 /  (5.000.000+6.000.000)/2 = 5,45

Ortalama Stokta Kalma Süresi= Dönem Gün Sayısı / Stok Devir Hızı

= 365 / 5,45 = 67 Gün

31/12/2023 tarihi itibariyle işletmenin aktifinde görünen stoklar, ortalama 67 gün öncesinden yani 2023 yılının Ekim ayına ait düzeltme katsayısı ile enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

Böylece, Aralık 2023 Yİ-ÜFE / Ekim 2023 Yİ-ÜFE yapmak suretiyle cıkan oranı her bir stok kalemiyle çarparız.

BİRİKMİŞ AMORTİSMANLARIN DÜZELTİLMESİ

213 sayılı Kanunun 320 nci maddesi gereği amortismana tabi iktisadi kıymetlerin üzerinden, daha önceki yıllarda ayrılmamış amortisman tutarları ayrılmış gibi kabul edilmeyecek ve enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır. Bu tutarların enflasyon düzeltmesi sonrasında da gider olarak dikkate alınamayacağı tabiidir.

Örneğin; düzeltmeye esas değeri 1.000.000 TL ve birikmiş amortismanı 600.000 TL olan bir iktisadi kıymetin 2,45 düzeltme katsayısı ile düzeltilmesi sonucu değeri (1.000.000x2,45=) 2.450.000 TL, bu durumda iktisadi kıymetin değerinde ortaya çıkan artış oranı da, (2.450.000-1.000.000)/1.000.000=) %145 olacaktır. Amortisman tutarı bu oran dikkate alınarak düzeltilecek ve düzeltilmiş tutar (600.000+600.000x%145=) 1.470.000 TL olarak hesaplanacaktır.

Amortismanı bitenlerin enflasyon düzeltmesine tabi tutulması ihtiyaridir.

YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR HESABININ DÜZELTİLMESİ

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan yatırımlara ilişkin tutarların düzeltilmesi; söz konusu yatırımlara ait geçmiş her ay sonu itibarıyla kesinleşmiş harcama tutarlarının (reel olmayan finansman maliyeti var ise düşülmesi şartıyla) o ayın düzeltmeye esas tarih olarak dikkate alınması yoluyla bulunacak düzeltme katsayısı ile çarpılması ve bulunan bu tutarların toplanması suretiyle yapılacaktır.

2023 hesap dönemi sonu itibarıyla bilançoda yer almayan, ilgili aktif hesabına bilanço tarihinden önce aktarılmış bulunan ve yapılmakta olan yatırımlar hesabından gelmiş olan değerlerin düzeltmeye esas tarihi olarak, söz konusu değerlerin aktifleştirme tarihlerinin değil, yapılmakta olan yatırımlar hesabının kullanıldığı tarihlerin alınması gerekmektedir. Buna göre söz konusu değerlerin düzeltilmesi iki aşamada gerçekleştirilecektir. Öncelikle her bir aya ilişkin yatırım harcaması, harcamanın gerçekleştiği ay sonu itibarıyla aktifleştirme tarihine kadar, sonra da aktifleştirilen bedel kül halinde aktifleştirme tarihinden 2023 hesap dönemi sonuna kadar düzeltilecektir.

340 HESABIN DÜZELTİLMESİ

340 hesabı, parasal olan ve parasal olmayan olarak 2 ye ayırırız. Terse dönem 120 hesabın 340’a alınması halinde söz konusu 340 parasal bir 340 olacaktır ki bu hesap enflasyon düzeltmesine tabi değildir.

Onun dışındaki 340 hesap enflasyon düzeltmesine tabidir.

YILLARA SARİ İNŞAAT İŞLERİNDE DÜZELTME

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun enflasyon düzeltmesinde, Tekdüzen Hesap Planında "17- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri" hesap grubundaki yıllara sâri inşaat işlerine ilişkin maliyetlerin ve "35- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri" hesap grubundaki hakediş bedellerinin düzeltmesinden ortaya çıkan farklar, "697- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı”nda izlenir. Bu hesap alacak ve borç kalanı vermesi durumuna göre "178- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı" veya "358- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı"na devredilerek kapatılır.

BİRLEŞME DEVİR VEYA NEVİ DEĞİŞTİRME HALLERİNDE DÜZELTMEYE ESAS TARİHİN HANGİSİ OLACAĞI

31/12/2023 tarihinden öncesine rastlayan devir, nev’i değişikliği ile tam ve kısmi bölünme işlemleri nedeniyle işletme aktifinde yer alan iktisadi kıymetlerin düzeltmeye esas tarihi olarak devir tarihi değil söz konusu kıymetlerin devir alınan, nev’i değişen veya bölünen işletmenin envanterine alındığı; birleşmede ise birleşilen kurumun kayıtlarına intikal ettiği tarih düzeltmeye esas tarih olarak dikkate alınacaktır.

ENFLASYON DÜZELTMESİNE TABİ TUTULMUŞ KIYMETLERİN SATILMASI HALİ

Enflasyon düzeltmesine tâbi tutulan parasal olmayan kıymetlerin elden çıkarılması halinde, bunlara ilişkin enflasyon düzeltme farkları maliyet olarak dikkate alınacaktır.

Ancak, düzeltme işlemine tabi tutulmuş olan 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetlerden amortismana tabi olmayan kıymetlerin, düzeltilmiş değerlerinin altında bir bedelle satılması halinde, düzeltme sonrası değerle, düzeltme öncesi değer arasındaki farka isabet eden zarar, gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde dikkate alınmayacaktır.

ENFLASYON MUHASEBESİ ÖRNEKLERİ

Örnek 1:  2013 yılında kayıtlara alındığı anlaşılan ve taşınmaz kayıt envanterinde 250.000 TL olarak görünen bir binanın 50.000 TL birikmiş amortismanı bulunmaktadır.

(12/2013’deki Yİ-ÜFE = 221,74; 12/2023’deki Yİ-ÜFE = 2950)

§ Düzeltme katsayısı = 2950 / 221,74 = 13,30

§ Düzeltmeye esas değer = 250.000 TL

§ Düzeltilmiş değer = 250.000 x 13,30 = 3.325.000 TL

§ Enflasyon farkı = 3.325.000 – 250.000 = 3.075.000 TL

§ Birikmiş amortisman için düzeltme katsayısı = 13,30

§ Birikmiş amortisman düzeltmeye esas değer = 50.000 TL

§ Birikmiş amortisman düzeltilmiş değer = 50.000 x 13,30 = 665.000 TL

§ Birikmiş amortisman enflasyon farkı = 665.000 – 50.000 = 615.000 TL

---------------------------------------------12.2023--------------------------------------------

252.01.01.01.01-Hizmet Binası     3.075.000

                698.14- Binalar Hesabına İlişkin Enflasyon Düzeltmesi   3.075.000

----------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------12.2023--------------------------------------------

698.19.02- Binalar           615.000

                               257.14- Birikmiş Amortismanlar               615.000

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Örnek 2: XYZ A.Ş.’nin 258-Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı bakiyesi sadece bir yardımcı hesapta bulunmakta ve kayıtlı tutarı 3.000.000 TL olup bu yardımcı hesabın proje bazında 3 adet yapılmakta olan yatırımı (1. Proje=500.000 TL; 2. Proje=1.000.000 TL; 3. Proje= 1.500.000 TL) bulunmaktadır.

Her 3 proje için harcamanın yapıldığı tarih 12/2022’dir.

(12/2022’deki Yİ-ÜFE = 2021,19; 12/2023’deki Yİ-ÜFE = 2950 olarak varsayılmıştır.)

· Düzeltme katsayısı = 2950 / 2021,19 = 1,46

· 1. Proje enflasyon farkı= (500.000 X 1,46) - 500.000= 230.000 TL

· 2. Proje enflasyon farkı= (1.000.000 X 1,46) - 1.000.000 = 460.000 TL

· 3. Proje enflasyon farkı= (1.500.000 X 1,46) - 1.500.000 = 690.000 TL

---------------------------------------------12.2023--------------------------------------------

258 Yapılmakta Olan Yatırımlar      1.380.000

                698.15- Yap.Olan.Yat. Hesabına İlişkin Enflasyon Düzeltmesi   1.380.000

----------------------------------------------------------------------------------------------------

03.01.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.