Dr. Koray Ateş
korayates@muhasebetr.com

Hasar Gören Malların Muhasebeleştirilmesinde Sıkça Yapılan Hatalar

Değerli okurlar, bu hafta, hasar gören malların muhasebeleştirilmesinde sıkça yapılan bir hataya değinmek istiyoruz.

Emsal bedel, Vergi Usul Kanunu’nun 267. maddesinde “gerçek bedeli belli olmayan veya bilinmeyen veyahut doğru olarak tespit edilemeyen bir malın, değerleme gününde satılması halinde emsaline nazaran haiz olacağı değerdir” Şeklinde tanımlanmıştır.

Tanımdan da anlaşıldığı üzere bir iktisadi kıymetin emsal bedel ile değerlenebilmesi şu şartların varlığına bağlıdır.

- Gerçek değerin belli olmaması,

- Gerçek değerin bilinmemesi,

- Gerçek değerin doğru olarak saptanamaması.

Emsal bedelin nasıl belirleneceği ise yukarıda da değinmiş olduğumuz üzere VUK 267. Maddesine göre aşağıdaki gibidir.

Ortalama Fiyat Esası (Birinci Sıra) :

Aynı cins ve nevideki mallardan sıra ile değerlemenin yapılacağı ayda veya bir evvelki ayda veya bir daha evvelki aylarda satış yapılmış ise, emsal bedeli bu satışların miktar ve tutarına göre mükellef tarafından çıkarılacak olan “ortalama satış fiyatı” ile hesaplanır. Bu esasın uygulanması için, aylık satış miktarının, emsal bedeli tayin olunacak her bir malın miktarına nazaran % 25’ten az olmaması şarttır. Ancak, değerleme gününden geriye doğru gidilen 3 ayın herhangi birinde % 25 şartı sağlanamamış ise, emsal bedelin tespitinde ortalama fiyat esasının uygulanması mümkün değildir. Bu durumda ikinci sıraya geçmek gerekmektedir.

Maliyet Bedeli Esası (İkinci Sıra):

Emsal bedeli belli edilecek malın, maliyet bedeli bilinir veya çıkarılması mümkün olursa, bu takdirde mükellef bu maliyet bedeline, toptan satışlar için % 5, perakende satışları için % 10 ilave etmek suretiyle emsal bedelini bizzat belli eder.

Maliyet bedeli yolu ile emsal bedel takdir edilecek ise, o malın maliyet bedelinin bilinmesi veya çıkarılması mümkün olmalıdır. Ayrıca, ortalama satış fiyatının da belli olmaması gerekir. Çünkü emsal bedelde kanuni sıraya uymak, yine bir kanuni zorunluluktur. Ortalama satış fiyatı bilinen bir iktisadi kıymetin emsal bedeli 2. ve 3. sıradaki esaslara göre belirlenemez. Sıra gözetilmeksizin yapılan uygulamaya vergi kaybına sebep olduğu gerekçesi ile cezalı işlem yapılabilmektedir.

Takdir Esası (Üçüncü Sıra):

Yukarıda yazılı esaslara göre belli edilemeyen emsal bedelleri, ilgililerin müracaatı üzerine, takdir komisyonunca takdir yolu ile belirlenir. Takdirler, maliyet bedeli ve piyasa kıymetleri araştırılmak ve kullanılmış eşya için ayrıca yıpranma dereceleri nazara alınmak sureti ile yapılır. Takdir edilen bedellere mükellefin dava açma hakkı mahfuzdur. Ancak, dava açılması verginin tahakkuk ve tahsilini durdurmaz. Emsal bedelin mükellef tarafından bizzat hesaplandığı hallerde, bu hesaplara ait kayıtlar ve cetveller ispat edici kağıt olarak muhafaza edilir. 

Üzerinde durulması gereken bir diğer husus ise, mükellefin normal olarak takdir komisyonu kararlarına karşı dava açamayacağıdır. Re’sen tarhiyatta dava doğrudan doğruya takdir komisyonu kararına karşı değil, bu karara istinaden idarece yapılmış olan vergi tarhiyatına yöneltilir. Buna karşılık, vergi dairesinin takdir komisyonu kararına dava açma hakkı daima mevcuttur. Bu konuda, vergi dairesine kanuni bir hak ve üstünlük verilmiştir.

Örnek-1: ABC A.Ş.’ye ait 500.000 TL maliyet bedelli ticari mallar sel felaketi sonucu  hasar görmüş ve söz konusu mallar takdir komisyonuna gönderilmeden emsal değeri sıfır “0” olarak tespit edilmiştir.

En çok yapılan hata:

-------------------------------------/------------------------------------------

157 DİĞER STOKLAR  500.000

                                   153 TİCARİ MALLAR   500.000

Hasar gören malların diğer stoklar hesabına alınması

---------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------/------------------------------------------

623 DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ     500.000

                                   157 DİĞER STOKLAR  500.000

Hasar gören malların gider hesabına alınması

-------------------------------------------------------------------------------

Yukarıdaki kayıttan da görüleceği üzere şirket hasar gören ticari malları herhangi bir takdir komisyonuna sevk etmeden malların maliyet bedellerinin tamamını gider hesabına alarak ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapmıştır.

Böyle bir kayıt bir vergi incelemesinde şirketi zor duruma sokabilecektir.

Doğru Uygulama:

-------------------------------------/------------------------------------------

157 DİĞER STOKLAR  500.000

                                   153 TİCARİ MALLAR   500.000

Hasar gören malların diğer

stoklar hesabına alınması

---------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------/------------------------------------------

 

689 DİĞ. OL.DIŞ.GİDER VE ZAR.  500.000

689.01 Kanunen kabul edilmeyen giderler

                                   157 DİĞER STOKLAR  500.000

Hasar gören malların

gider hesabına alınması

-------------------------------------------------------------------------------

Kayıttan da görüleceği üzere şirket, hasar gören ancak takdir komisyonuna sevk edilmeyen mallar için maliyet bedellerinin tamamını 689 hesaba almıştır. Zira bu tutar geçici vergi matrahına eklenmek suretiyle kanunen kabul edilmeyen giderler hesabına alınmıştır. Doğru olan uygulamada budur.

Örnek-2: Rüzgar A.Ş.’ye ait 900.000.-TL maliyet bedelli ticari mallar 12.05.2021 tarihinde yangın dolayısıyla zarar görmüştür. Rüzgar A.Ş.’nin başvurusu üzerine takdir komisyonunun ticari mallar için belirlemiş olduğu emsal bedel 400.000.-TL’ dir. 28.05.2021 tarihinde hasar gören bu ticari malların tamamı 600.000.-TL + KDV’ye peşin olarak satılmıştır.

En çok yapılan hata:

-------------------------------------12.05.2021---------------------------------

157 DİĞER STOKLAR  900.000

                                   153 TİCARİ MALLAR   900.000

Hasar gören malların diğer

stoklar hesabına alınması

--------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------28.05.2021---------------------------------

102 BANKALAR  708.000

                                   600 YURT İÇİ SATIŞLAR  600.000

                                   391 HESAPLANAN KDV   108.000

Hasar gören malların satılması

--------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------28.05.2021---------------------------------

689 DİĞ.OL.DIŞ.GİD.ZAR.  500.000

689.01. Kanunen kabul edilmeyen gider

623 DİĞ.SAT.MAL.            400.000

                                   157 DİĞER STOKLAR  900.000

Hasar gören malların maliyet

-------------------------------------------------------------------------------------------

Değeri düşen malların maliyet hesaplarına gönderilmesi konusunda en çok yapılan hatalardan biri de takdir komisyonunun belirlediği tutarın direkt satışların maliyeti hesabı ile ilişkilendirilmesi ve kalan tutarın ise olağandışı gider ve zarar hesabına alınmasıdır. Oysa takdir komisyonunun belirlediği fiyat malın satış fiyatıdır. Bir başka deyişle malın maliyet fiyatının yeniden belirlenmiş şekli değildir. Dolayısıyla aşağıdaki kaydın yapılması doğru olacaktır.

Doğru Uygulama:

----------------------------------------12.05.2021---------------------------------

157 DİĞER STOKLAR  900.000

                                   153 TİCARİ MALLAR   900.000

Hasar gören malların diğer

stoklar hesabına alınması

--------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------28.05.2021---------------------------------

102 BANKALAR  708.000

                                   600 YURT İÇİ SATIŞLAR  600.000

                                   391 HESAPLANAN KDV   108.000

Hasar gören malların satılması

--------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------28.05.2021---------------------------------

623 DİĞ.SAT.MAL.            900.000

                                   157 DİĞER STOKLAR  900.000

Hasar gören malların maliyet

----------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıdaki örneklerde hasar gören malların sadece ticari mallar olduğu kabul edilmiştir. Oysa, sadece ticari mallar değil şirketin aktifine kayıtlı demirbaşlarda sel veya yangın sonucu hasar görebilmektedir.

Hasar gören ticari malların ticari mallar hesabından çıkarılarak 157 Diğer Stoklar hesabına alınması gerektiğine yukarıda değindik. Peki hasar gören demirbaşlar için hangi hesap kullanılacaktır?

Uygulamada bazı şirketlerin hasar gören demirbaşlar içinde 157 hesabı kullandıkları görülmüştür. Oysa 157 hesap 15’li grupta yer alan bir stok hesabıdır. Dolayısıyla hasar gören demirbaşların geçici olarak izlenmesi gereken hesap 157 değildir. Bu hesapta izlendiği takdirde bir süre sonra bu hesapta takip edilen demirbaş maliyetinin sehven satışların maliyetine intikal ettirilmesi söz konusu olabilir. Bu da şirket açısından vergi ziyaına neden olacak bir işlemdir.

Örnek-3: Emir A.Ş.’nin aktifine kayıtlı 200.000.-TL maliyet bedelli demirbaşı, 06.06.2021 tarihinde sel felaketi sonucu hasar görmüştür. Demirbaşın önceki bir tarihte sigortalanmış olması nedeniyle sigorta şirketinden hasar için 150.000 TL tazminat tahsil edilmiştir. Demirbaş için takdir komisyonu 80.000.-TL emsal bedel belirlemiştir. Demirbaş hasarlı haliyle 80.000.TL + KDV (%18)’ye peşin olarak satılmıştır. Demirbaşa ait birikmiş amortisman tutarı 20.000.-TL dir. Bu durumda Emir A.Ş. nin kayıtları şu şekilde olacaktır.

En çok yapılan hata:

----------------------------------------06.06.2021---------------------------------

157 DİĞER STOKLAR  200.000

                                   255 DEMİRBAŞLAR 200.000

Hasar gören demirbaşın diğer stoklara devri

----------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------06.06.2021------------------------------

102 BANKALAR 150.000

                                   679 DİĞ.OL.DIŞ.GEL.KAR. 150.000

Sigortadan paranın tahsili

------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------06.06.2012---------------------------------

257 BİRİKMİŞ AMORT. 20.000

102 BANKALAR            94.400

689 DİĞ.OL.DIŞ.GİD.ZAR.     100.000

                                   157 DİĞER STOKLAR  200.000

                                   391 HESAPLANAN KDV 14.400

Hasar gören demirbaşın satışı

------------------------------------------------------------------------------------------

Doğru Uygulama:

--------------------------------------------06.06.2021---------------------------------

294 ELDEN ÇIK.STOK. VE MAD.DUR.VAR. 200.000

                                               255 DEMİRBAŞLAR 200.000

Hasar gören demirbaşın 294 hesaba devri

----------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------06.06.2021----------------------------------------

102 BANKALAR 150.000

                                   679 DİĞ.OL.DIŞ.GEL.KAR. 150.000

Sigortadan paranın tahsili

---------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------06.06.2021-----------------------------------------

257 BİRİKMİŞ AMORT. 20.000

102 BANKALAR                       94.400

689 DİĞ.OL.DIŞ.GİD.ZAR.       100.000

                        294 ELDEN ÇIK.STOK. VE MAD.DUR.VAR.   200.000

                        391 HESAPLANAN KDV                                  14.400

Hasar gören demirbaşın satışı

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Demirbaşların hasar görmesi halinde söz konusu demirbaşların 157 hesaba alındığını görmekteyiz. Hasar gören demirbaşların maliyet bedelleriyle birlikte 294 nolu hesaba virmanlanması gerekmektedir.

09.09.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.