Dr. Koray Ateş
korayates@muhasebetr.com

Yeniden Değerleme Nedir? Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Değerli okurlar, yeniden değerleme ile ilgili uygulama tebliği 16.07.2021 Tarih ve 31543 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Tebliğ’de meslektaşlarımızı ilgilendiren hükümler soru cevap tarzında ele alınmış ve böylece anlatım ve okuma kolaylığı sağlanmıştır.

KİMLER YENİDEN DEĞERLEME YAPAMAZ?

Aşağıda yer alan mükellefler, yeniden değerleme müessesesinden yararlanma hakkına sahip değildir.

a) Dar mükellefiyet esasında vergilendirilen mükellefler.

b) İşletme hesabı (zirai işletme hesabı dâhil) esasına göre defter tutan mükellefler.

c) Serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbabı mükellefler.

ç) Finans ve bankacılık sektöründe faaliyet gösteren mükellefler.

d) Sigorta ve reasürans şirketleri.

e) Emeklilik şirketleri ve emeklilik yatırım fonları.

f) Münhasıran sürekli olarak işlenmiş altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal eden mükellefler.

g) 213 sayılı Kanunun 215 inci maddesi uyarınca kendilerine, kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilen mükellefler.

HANGİ İKTİSADİ KIYMETLER YENİDEN DEĞERLEMEYE TABİDİR

Aktife kayıtlı bulunan iktisadi kıymetlerin tamamı amortismana tabi olup olmadığına bakılmaksızın yeniden değerlemeye tabidir. Boş arazi ve arsalarda bu hükümden yararlanabilecektir.

AKTİFE KAYITLI İKTİSADİ KIYMETE HİÇ AMORTİSMAN AYRILMAMIŞSA VEYA EKSİK AYRILMIŞSA DEĞERLEMEYE ESAS TUTAR NE OLACAKTIR?

İktisadi kıymetlerden amortismana tabi olanlar için amortismanın herhangi bir yılda eksik ayrılması veya hiç ayrılmamış olması durumunda, yeniden değerlemeye esas alınacak değer, bu amortismanlar tam olarak ayrılmış varsayılarak belirlenir.

YENİDEN DEĞERLEME ZORUNLU MUDUR?

Mükelleflerin yeniden değerleme yapması zorunlu olmayıp, bu karar mükelleflerin tercihine bırakılmıştır. Bu kapsamda, dileyen mükellefler bilançolarında kayıtlı iktisadi kıymetlerini yeniden değerlemeye tabi tutmayarak mevcut durumlarını muhafaza edebilirler.

YENİDEN DEĞERLEME İÇİN SON TARİH HANGİSİDİR?

Yeniden değerleme, uygulamadan yararlanma hakkını haiz mükelleflerin 9/6/2021 tarihi itibarıyla yasal defter kayıtlarında yer alan iktisadi kıymetler ve varsa bunlara ait amortismanlar esas alınmak suretiyle 31/12/2021 tarihine kadar yapılabilecektir.

HESAPLANAN VERGİ NE ZAMAN ÖDENECEK VE TAKSİT İMKANI VAR MIDIR?

Bahse konu uygulamadan yararlanılması için, söz konusu tarihe kadar yeniden değerleme işleminin yapılması ve değer artışına ilişkin verginin de yeniden değerleme işleminin yapıldığı tarihi izleyen ayın son günü akşamına kadar beyan edilip, üç eşit taksitte (ilk taksiti beyanname verme süresi içinde, izleyen taksitler sırasıyla beyanname verme süresini takip eden ikinci ve dördüncü ayda olmak üzere) ödenmesi zorunludur.

31.12.2004 İTİBARİYLE BİLANÇODA YER ALAN İKTİSADİ KIYMETLER İÇİN YENİDEN DEĞERLEME ORANI NE OLACAKTIR?

En son bilançoda yer alan iktisadi kıymetler ve bunların amortismanları için, 213 sayılı Kanunun geçici 31 inci maddesine 7326 sayılı Kanunla eklenen yedinci fıkranın yürürlüğe girdiği 9/6/2021 tarihinden bir önceki ay olan 2021 yılı Mayıs ayına ilişkin Yİ-ÜFE değerinin (666,79), söz konusu bilançonun ait olduğu tarihi takip eden aya (2005 yılı Ocak ayına) ilişkin Yİ-ÜFE değerine (114,83) bölünmesi ile bulunan oran (666,79/114,83=5,80675) olacaktır.

31.12.2004 TARİHİNDEN SONRA ALINAN İKTİSADİ KIYMETLER İÇİN YENİDEN DEĞERLEME ORANI NE OLACAKTIR

En son bilanço tarihinden sonra iktisap edilen iktisadi kıymetler ve bunların amortismanları için, 2021 yılı Mayıs ayına ilişkin Yİ-ÜFE değerinin (666,79), iktisadi kıymetin iktisap edildiği ayı izleyen aya ilişkin Yİ-ÜFE değerine bölünmesi ile bulunan oran olacaktır.

2018 YILINDA YENİDEN DEĞERLEMEYE TABİ TUTULMUŞ İKTİSADİ KIYMETLER İÇİN YENİDEN DEĞERLEME ORANI NE OLACAKTIR?

Daha önce yeniden değerleme yapılmış taşınmazlara ilişkin yeniden değerleme işleminde, yeniden değerleme oranı olarak, 2021 yılı Mayıs ayına ilişkin Yİ-ÜFE değerinin (666,79), 2018 yılı Mayıs ayına ilişkin Yİ-ÜFE değerine (354,85) bölünmesi ile bulunan oran (666,79/354,85=1,87907) olacaktır.

YENİDEN DEĞERLEME ORANINDA VİRGÜLDEN SONRA KAÇ HANE DİKKATE ALINACAKTIR?

Yİ-ÜFE endeks değerlerine göre bulunacak ve yeniden değerlemeye esas olacak katsayının hesabında, kesirli (virgülden sonraki) kısım beş hane olarak dikkate alınacaktır.

BİRİKMİŞ AMORTİSMANLARA DA YENİDEN DEĞERLEME YAPILACAK MIDIR?

Yeniden değerlemeye tabi tutulan iktisadi kıymetlere ait birikmiş amortismanlar da söz konusu iktisadi kıymetlere uygulanan katsayı ile yeniden değerlemeye tabi tutulacaktır.

DEVİR VEYA BÖLÜNME HALLERİNDE YENİDEN DEĞERLEME ORANININ HESABINDA HANGİ TARİH BAZ ALINACAKTIR?

Devir ve tür değiştirme halleri ile 5520 sayılı Kanuna göre yapılan devir ve bölünme hallerinde, devrolunan veya bölünen işletmeler/şirketler tarafından iktisap edilen iktisadi kıymetlerin devralanlar tarafından yeniden değerlenmesinde kullanılacak yeniden değerleme oranının hesabında, söz konusu iktisadi kıymetlerin devir eden, tür değiştiren veya bölünen işletme/şirket tarafından iktisap edildiği tarihin esas alınması gerekmektedir.

LEASİNG İLE ALINAN İKTİSADİ KIYMETLER İÇİN YENİDEN DEĞERLEME ORANININ HESABINDA HANGİ TARİH BAZ ALINACAKTIR?

Finansal kiralama yoluyla iktisap edilen ve mülkiyeti devredilmiş olan iktisadi kıymetlere ait yeniden değerleme oranının belirlenmesinde iktisap tarihi olarak, kiracının kullanma hakkını aktifleştirdiği tarih esas alınır.

AKTİFLEŞTİRİLDİKTEN SONRA MALİYET BEDELİNE EKLEME YAPILAN İKTİSADİ KIYMETLERİN YENİDEN DEĞERLEMESİNDE HANGİ BEDEL BAZ ALINACAKTIR?

Aktifleştirilmesinden sonra maliyet bedeline eklenen giderler ile 163 ve 334 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri uyarınca maliyet bedeline dâhil edilen kredi faizleri ve kur farkları için parçalı yeniden değerleme yapılacak ve iktisadi kıymetlerin yeniden değerleme sonrası değeri bulunacaktır.

31/12/2004 TARİHİNDEN SONRA İNŞA EDİLİP AKTİFLEŞTİRİLEN BİNALARIN YENİDEN DEĞERLEMESİ NASIL YAPILACAKTIR?

En son enflasyon düzeltmesi yapılan bilanço tarihinden sonra inşa edilerek aktifleştirilen binaların yeniden değerlemeye tabi tutulmasında, mükelleflerce bina maliyet bedeline dâhil edilen arsa payı bedeli ile diğer maliyet unsurları ayrıştırılmak sureti ile yeniden değerleme sonrası tutar hesaplanır. Buna göre, bu binaların yeniden değerleme sonrası değerlerinin hesaplanmasında, arsa payı için arsanın iktisap tarihine (arsa enflasyon düzeltmesi yapılmış en son bilanço tarihinden önce iktisap edilmiş ise enflasyon düzeltmesi yapılmış son bilanço tarihine) göre bulunacak yeniden değerleme oranı, diğer maliyet unsurları için ise binanın aktifleştirildiği tarihe göre bulunacak yeniden değerleme oranı dikkate alınacaktır. Bu binaların amortismanında kullanılacak yeniden değerleme oranı ise, binanın aktifleştirildiği tarihe göre bulunacaktır.

YENİDEN DEĞERLEME HESABINDA NET DEĞER ARTIŞI MI BRÜT DEĞER ARTIŞI MI DİKKATE ALINACAKTIR?

Yeniden değerleme sonucunda ortaya çıkan değer artışını hesaplamada Kanun net değer artışı usulünü benimsemiştir. Net değer artışının hesaplanabilmesi için yeniden değerlemeye esas alınan ve 9/6/2021 tarihi itibarıyla yasal defter kayıtlarında yer alan değerlerin yeniden değerlemeden önceki ve yeniden değerlemeye tabi tutulduktan sonraki tutarları dikkate alınarak hesaplanan net bilanço aktif değerlerinin tespiti gerekmektedir.

YENİDEN DEĞERLEMEDE DİKKATE ALINACAK OLAN NET BİLANÇO AKTİF DEĞERİ NE DEMEKTİR?

Net bilanço aktif değeri, iktisadi kıymetlerin bilançonun aktifine kaydedildikleri değerden, bunlar için ayrılmış olup bilançonun pasifinde gösterilen birikmiş amortismanlarının indirilmesi suretiyle bulunan tutarı ifade etmektedir.

AMORTİSMANIN HERHANGİ BİR YILDA AYRILMAMASI HALİNDE HESAPLAMA NASIL YAPILACAKTIR?

Amortismanların yeniden değerlenmiş tutarlarının belirlenmesinde, amortismanın herhangi bir yılda yapılmamış olması durumunda amortismanlar tam olarak ayrılmış varsayılacaktır. Bu durumda değer artışı, iktisadi kıymetlerin yeniden değerlemeden önceki net bilanço aktif değerinin, yeniden değerleme oranı ile çarpımından sonra bulunacak net bilanço aktif değerinden indirilmesi suretiyle hesaplanacaktır.

DEĞER ARTIŞININ VERGİLENDİRİLMESİ NASIL OLACAKTIR?

Yeniden değerleme neticesinde hesaplanan ve pasifte özel bir fon hesabında gösterilen değer artışı tutarı üzerinden %2 oranında hesaplanan vergi, yeniden değerleme işleminin yapıldığı tarihi izleyen ayın son günü akşamına kadar gelir veya kurumlar vergisi yönünden bağlı olunan vergi dairesine beyan edilip, üç eşit taksitte (ilk taksiti beyanname verme süresi içinde, izleyen taksitler sırasıyla beyanname verme süresini takip eden ikinci ve dördüncü ayda olmak üzere) ödenir.

BEYAN EDİLEN VERGİNİN TAMAMI TEK SEFERDE ÖDENEBİLİR Mİ?

Beyan edilen tutarın tamamının ilk taksit ödeme süresi içerisinde ödenebilmesi mümkün olduğu gibi, ikinci ve üçüncü taksitlerin toplamının ikinci taksit ödeme süresi içerisinde ödenebilmesi de mümkündür.

BEYAN EDİLEN VERGİ GİDERLEŞTİRİLEBİLİR Mİ?

Beyan edilen vergi, gelir ve kurumlar vergisinden mahsup edilmeyeceği gibi, gelir ve kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak da dikkate alınamaz.

BEYAN EDİLEN VERGİNİN ZAMANINDA ÖDENMEMESİ DURUMUNDA YAPTIRIM NEDİR?

Değer artışı üzerinden %2 oranında hesaplanan verginin zamanında beyan edilmemesi veya tahakkuk eden verginin taksitlerinin sürelerinde ödenmemesi halinde 213 sayılı Kanunun geçici 31 inci maddesi ile getirilen yeniden değerleme müessesesinden yararlanılamayacaktır.

YENİDEN DEĞERLEME UYGULAMASINDA ÖRNEK BİR MUHASEBE KAYDI

Tam mükellefiyet esasında vergilendirilen, hesap dönemi takvim yılı olan (A) A.Ş.’nin 9/6/2021 tarihi itibarıyla yasal defter kayıtlarında maliyet bedeli 50.000.000 TL ve birikmiş amortismanı 30.250.000 TL olan ve 1991 yılından itibaren aktifinde yer alan binanın 2021 yılı Temmuz ayında bu Tebliğ kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutulması halinde, yeniden değerlemeye ilişkin hesaplamalar aşağıdaki şekilde olacaktır. Mükellef daha önce 2018 yılında 213 sayılı Kanunun geçici 31 inci maddesi uygulamasından yararlanmamıştır.

Değer artışının hesabında, yeniden değerleme öncesi ve sonrası net bilanço aktif değerleri olarak, Kanunun yürürlük tarihi (9/6/2021) itibarıyla binanın yasal defter kayıtlarında yer alan bedeli ile birikmiş amortismanları arasındaki ve bunların yeniden değerleme sonrası bulunan tutarları arasındaki fark tutarlar dikkate alınacaktır.

Bu kapsamda değer artışı, taşınmazın;

- Yeniden değerleme sonrası net bilanço aktif değerinden (290.337.500,00 - 175.654.187,50 = 114.683.312,50),

- Yeniden değerleme öncesi net bilanço aktif değerinin (50.000.000 - 30.250.000 = 19.750.000)

indirilmesi suretiyle hesaplanacak olup, örneğimizde (114.683.312,50 - 19.750.000=) 94.933.312,50 TL olarak gerçekleşecektir.

Yapılan yeniden değerleme sonrasında 94.933.312,50 TL değer artışı üzerinden %2 oranında hesaplanan 1.898.666,25 TL verginin kurumlar vergisi yönünden bağlı olunan vergi dairesine yeniden değerleme işleminin yapıldığı tarihi izleyen ayın son günü (31/8/2021) akşamına kadar beyan edilip aynı sürede ilk taksiti (632.888,75 TL), 31/10/2021 tarihine kadar (bu tarih dâhil) ikinci taksiti ve 31/12/2021 tarihine kadar da (bu tarih dâhil) üçüncü taksiti ödenecektir.

Yukarıda gösterilen işlemlere ait muhasebe kayıtları ise aşağıdaki şekilde olacaktır.

--------------------------------------------/-----------------------------------------

252 BİNALAR     240.337.500

         257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR                            145.404.187,50

         522 MDV YENİDEN DEĞERLEME ARTIŞLARI        94.933.312,50

2021 yılı Temmuz ayı yeniden değerleme işlemi

---------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------/-----------------------------------------

689 DİĞER OLA.DIŞ.GİD.ZARAR (KKEG) 1.898.666,25

          360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR          1.898.666,25

Vergi tahakkuku

---------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------/-----------------------------------------

360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 632.888,75

                                                         102 BANKALAR 632.888,75

Ödeme kaydı (1.taksit)

---------------------------------------------------------------------------------------

ÖRNEKTEKİ BİNA İÇİN YENİDEN BİR AMORTİSMAN HESABI YAPILACAK MIDIR?

Mükellef, yeniden değerlemeye tabi tuttuğu binayı yeni değeri üzerinden amortismana tabi tutabilecektir. Buna göre söz konusu binanın maliyet bedeli 290.337.500 TL’ye çıktığından, 2021 yılı ve müteakip yıllarda ayrılacak yıllık toplam amortisman tutarı da (290.337.500 x %2 =) 5.806.750 TL olacaktır.

YENİ DEĞERLER ÜZERİNDEN GEÇİCİ VERGİ DÖNEMİNDE AMORTİSMAN HESABI NASIL YAPILACAKTIR?

Mükellef, yeniden değerlemeye tabi tuttuğu binayı yeni değeri üzerinden amortismana tabi tutabilecektir. Buna göre söz konusu binanın maliyet bedeli 290.337.500 TL’ye çıktığından, 2021 yılı ve müteakip yıllarda ayrılacak yıllık toplam amortisman tutarı da (290.337.500 x %2 =) 5.806.750 TL olacaktır.

Böylece mükellef kurum her geçici vergi döneminde;

5.806.750/4= 1.451.687,50 TL olacaktır.

2021 yılının ikinci geçici vergi döneminde de, söz konusu bina için aktifte kayıtlı yeniden değerleme öncesi değer üzerinden [(50.000.000 x %2) / 4 = 250.000] amortisman ayıran mükellef tarafından,

-Mükellef tarafından ilk 2 dönemde toplam 500.000 TL amortisman ayrılmıştır.

Mükellef tarafından üçüncü dönemde ayrılacak amortisman tutarı aşağıdaki gibidir.

5.806.750/4*3= 4.355.000 TL

4.355.000 – 500.000 = 3.855.062,50 TL

ve böylece 2021 yılı üçüncü geçici vergi döneminde ayrılmış toplam amortisman tutarı 4.355.062,50 TL’dir.

Mükellef kurum, 4.dönemde de 1.451.687,50 TL amortisman ayıracağından 2021 yılı toplam ayrılan amortisman tutarı da 5.806.750 TL olacaktır.

ÖZEL FON HESABINA ALINAN TUTAR İŞLETMEDEN ÇEKİLEBİLİR Mİ?

Pasifte özel bir fon hesabında gösterilen değer artışı tutarının, mükellefler tarafından istenildiğinde sermayeye ilave edilmesi mümkün bulunmaktadır. Ancak, söz konusu fonun sermayeye ilave edilme dışında herhangi bir şekilde başka bir hesaba nakledilen veya işletmeden çekilen kısmı, bu işlemin yapıldığı dönem kazancı ile ilişkilendirilmeksizin bu dönemde gelir veya kurumlar vergisine tabi tutulur.

YENİDEN DEĞERLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN ELDEN ÇIKARILMASINDA FONDAKİ HESAP NE OLACAKTIR?

Yeniden değerlemeye tabi tutulan iktisadi kıymetlerin satılması veya herhangi bir şekilde elden çıkarılması halinde, pasifte özel fon hesabında gösterilen değer artışı tutarları, satış kazancına dâhil edilmez. Bu durumda fon hesabı kayıtlarda kalmaya devam eder.

26.07.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.