Dr. Koray Ateş
korayates@muhasebetr.com

Uygulamalı Olarak Kur Farkları, Muhasebe Kayıtları, Vergi Kanunları Karşısındaki Durumu ve KDV Boyutu

Bu çalışma kur farkları ile ilgili işlemlerde tereddüt edilen bir çok konuya açıklık getirmekte olup söz konusu muhasebe kayıtları, ticari hayatın gerçeklerine dayanmakla birlikte, klasik, teorik anlatımdan uzak ve tek boyutlu örneklerden bu anlamda farklılık göstermektedir.

YASAL DÜZENLEME

Vergi Usul Kanunu’nun 280. maddesinde yabancı para üzerinden olan alacaklar ve borçların borsa rayici ile değerleneceği hüküm altına alınmıştır. Borsa rayicinin takarrüründe (karar verilmesinde) muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınacaktır.

Yabancı paranın borsada rayici yoksa değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tespit olunur.  Diğer yandan 130 ve 380 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri ile 217 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde değerleme günü itibariyle Maliye Bakanlığınca kur ilan edilmediği durumlarda T.C. Merkez Bankasınca Resmi Gazetede yayımlanan döviz alış kurlarının esas alınacağı düzenlenmiş bulunmaktadır. Bu şekilde yapılacak değerlemelerde efektif cinsinden yabancı paralar için efektif alış kurunun (bulunmaması halinde döviz alış kurunun), döviz cinsinden yabancı paralar içinse döviz alış kuru uygulanacaktır.

Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliği’ne göre bedelin döviz cinsinden veya dövize endekslenerek ifade edildiği işlemlerde, bedelin kısmen veya tamamen vergiyi doğuran olayın vuku bulduğu tarihten sonra ödenmesi halinde, satıcı lehine ortaya çıkan kur farkı esas itibariyle vade farkı mahiyetinde olduğundan, matrahın bir unsuru olarak vergilendirilmesi gerekmektedir.

Buna göre, teslim veya hizmetin yapıldığı tarih ile bedelin tahsil edildiği tarih arasında ortaya çıkan lehte kur farkı için satıcı tarafından fatura düzenlenmek ve faturada gösterilen kur farkına, teslim ve hizmetin yapıldığı tarihte bu işlemler için geçerli olan oran uygulanmak suretiyle KDV hesaplanacaktır.

Bedelin tahsil edildiği tarihte alıcı lehine kur farkı oluşması halinde, söz konusu kur farkı tutarı üzerinden alıcı tarafından satıcıya bir fatura düzenlenerek, teslim ve hizmetin yapıldığı tarihteki oran üzerinden KDV hesaplanması gerekmektedir.

Ödeme veya tahsilât yapılmadan sadece değerleme işleminde hesaplanacak kur farkları için fatura düzenlenmesi ve KDV hesaplanması gerekmemektedir. Dövizli satışlardan kaynaklanan kur farklarının faturası, dövizli alacağın tahsilinde veya borcun ödendiğinde düzenlenecek ve bu faturada KDV hesaplanacaktır.[1]

DÖVİZ KURUNUN YÜKSELMESİ VE DÖVİZLİ BORCUMUZDA BİR ARTIŞ MEYDANA GELMESİ DURUMU

Bursa’da faaliyet gösteren (XYZ) Ticaret A.Ş.’nin 18.01.20XX tarihinde 12.000 Euro + 2.160 Euro KDV bedelli mal aldığı varsayımı altında söz konusu işleme ilişkin kayıtlar şöyle olacaktır (1 Euro = 18,00 TL).

12.000 x 18,00 =  216.000 TL (Mal Bedeli)

  2.160 x 18,00 =  38.880 TL (KDV)

-----------------------------------------18.01.20XX---------------------------------------------

153 TİCARİ MALLAR HS.    216.000

191 İND.KDV                         38.880

                                                   320 SATICILAR HS   254.880

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Söz konusu faturanın vadesinin 95 gün olduğunu ve 05.04.20XX tarihinde faturanın ödeneceği ve ilk geçici vergi döneminde Euro’nun 1=18,50 TL olduğu varsayımı altında aşağıdaki işlemler yapılacaktır.

31.03.20XX Geçici Vergi Dönemi: 14.160 Euro x 18,50 = 261.960 TL, böylece

( 261.960 – 254.880 = ) 7.080 TL kur zararı oluştuğundan kayıtlar şu şekilde olmalıdır.

------------------------------------------31.03.20XX--------------------------------------------

656 KAMBİYO ZARARLARI HS. 7.080

                                                   320 SATICILAR  HS    7.080

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Faturanın ödeme vadesinde, yani 05.04.20XX tarihinde döviz kurunun (MB Döviz alış kurunun) 1 Euro =  18,75 TL olduğu varsayımı altında sırasıyla aşağıdaki işlemler yapılmalıdır.

05.04.20XX Ödeme günü :    14.160  Euro x 18,75 = 265.500 TL. Böylece;

265.500 – 254.880 = 10.620 TL toplam kur zararı oluşmaktadır. Böylece, karşı firma tarafımıza 10.620 TL üzerinden iç yüzde yöntemiyle KDV’de hesaplayarak kur farkı faturası düzenlenmelidir.

Ancak düzenlenen faturanın 10.620 – 7.080 = 3.540 TL’sinden daha önce iç yüzde ile bulunan KDV tutarının düşülmesinden sonra kalan kısmının gider olarak kayıtlara alınması gerekmektedir.

Buna göre düzenlenen faturanın matrahı; 9.000 TL olmalı, KDV’si ise 1.620  TL hesaplanmalıdır.

(10.620 / 1.18 = 9.000 İç yüzde yöntemiyle KDV matrahı olup KDV’si 1.620 TL’dir)

------------------------------------------05.04.20XX--------------------------------------------

656 KAMBİYO ZARARLARI HS.   1.920         

191 İND. KDV HS.                          1.620

                                                             320 SATICILAR HS     3.540

------------------------------------------------------------------------------------------------------
 

------------------------------------- 05.04.20XX------------------------------------------------

320 SATICILAR HS   265.500

                                                     102 BANKALAR HS.        265.500

                                                      01.01 Y BANKASI

Borcumuzun Tamamının Ödenmesi

------------------------------------------------------------------------------------------------------

DÖVİZ KURUNUN DÜŞMESİ VE DÖVİZLİ BORCUMUZDA BİR AZALIŞ MEYDANA GELMESİ:

Örneğin, 31.03.20XX tarihinde döviz kurunun 1 Euro = 17,70 TL olduğu varsayımı altında söz konusu işleme yönelik değerleme kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

31.03.20XX Geçici Vergi Dönemi: 14.160 x 17,70 = 250.632 TL

Kayıtlarımızdaki tutar 254.880 TL’idi (bkz. bir önceki örneğe ilişkin ilk muhasebe kaydı); Bu sonuca göre

(250.632 – 254.880 =) 4.248 TL kambiyo karı oluşmaktadır. Bu işlem aşağıdaki gibi muhasebeleştirilmelidir.

---------------------------------------------31.03.20XX-----------------------------------------

320 SATICILAR HS   4.248

                                                   646 KAMBİYO KARLARI HS.   4.248

Geçici Vergi Değerlemesi

------------------------------------------------------------------------------------------------------

05.04.20XX Ödeme günü :  1 Euro = 17,60 TL olsun. Böylece;

14.160 x 17,60 = 249.216 TL

Kayıtlarımızdaki tutar 254.880 TL’idi. Böylece, (249.216 – 254.880 =) 5.664 TL toplam kur karı oluşacaktır. Faturayı düzenleyen taraf 5.664 TL üzerinden iç yüzde yöntemiyle KDV’sini hesaplayıp kalan tutarı kambiyo karına yazacaktır. Ne var ki, bu tutarın tamamını 646 Kambiyo Karları hesabına yazılmayacaktır. Zira bunun 4.248 TL’si ilk geçici vergi döneminde kayıtlara alınmıştır.

5.664 – 4.248 = 1.416 TL ise, 320 no’lu hesaptan düşülecektir. Yine aynı tutardan 566 TL üzerinden iç yüzde ile hesaplanacak KDV düşüldükten sonra kalan kısım 646 no’lu hesaba yazılacaktır. Şöyle ki;

----------------------------------------------05.04.20XX----------------------------------------

320 SATICILAR HS   1.416

                                                   646 KAMBİYO KARLARI HS       552

                                                   391 HESAPLANAN KDV HS.      864

------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------05.04.20XX------------------------------------------

320 SATICILAR HS   249.216

                                                      102 BANKALAR HS. 249.216

                                                   - .01.01 Y BANKASI

Borcumuzun Tamamının Ödenmesi

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

646 Nolu hesaba 552 TL yazılmasının nedeni, bir önceki geçici vergi döneminde 646 hesaba 4.248 TL kayıt edilmesidir. Oysa, bu tutarın içinde KDV’de dahildir. Toplam kur karı 5.664 TL’nin KDV’si iç yüzde ile ayrıldığında geriye 4.800 TL kur karı kalmaktadır. Böylece bu tutar 646 no’lu hesaba yazılması gereken toplam tutar olmalıdır. Ancak, bunun 4.248 TL’si 31.03.20XX tarihinde kayıtlara intikal ettirilmiştir. Geriye kalan  (4.800 – 4.248 =) 552 TL’de 646 no’lu hesaba yazılmalıdır.

SONUÇ

Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliği’ne göre bedelin döviz cinsinden veya dövize endekslenerek ifade edildiği işlemlerde, bedelin kısmen veya tamamen vergiyi doğuran olayın vukuu bulduğu tarihten sonra ödenmesi halinde, satıcı lehine ortaya çıkan kur farkı esas itibariyle vade farkı mahiyetinde olduğundan, matrahın bir unsuru olarak vergilendirilmesi gerekmektedir. Böylece, geçici vergi dönemlerinde herhangi bir ödeme veya bedel tahsil etmeksizin yapılan değerlemelerde fatura tanzimi ihtiyari olup ödemenin gerçekleştiği anda faturanın tanzim edilmesi ve KDV’nin yukarıda verilen örnekte olduğu şekilde hesaplanması gerektiği hususu Vergi Usul Kanunu ve ilgili tebliğler göz önüne alındığında mevzuata aykırı olmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır.

---

[1] Prof.Dr. Şükrü Kızılot, “Katma Değer Vergisi Kanunu ve Uygulamaları”, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2008

18.07.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.