Kerim Çoban
E.Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi
Çoban Gümrük Dış Ticaret Denetim Danışmanlık ve
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği A. Ş.
k.coban0306@gmail.com

Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme İşlemleri (2)

6) Yetiştiricilik Faaliyeti Kapsamındaki Ürünler ve Hayvan Yemleri

DİR kapsamında civciv ve/veya canlı kümes hayvanları ihracatı karşılığında kuluçkalık yumurta veya yem hammaddesi ithalatını öngören DİİB başvuruları değerlendirmeye alınabilir.

Yumurta ve kümes hayvanları eti üretiminde kullanılan yem içerisindeki tahılların (mısır, buğday, arpa vb) oranının % 65’i, yağlı tohum ve türevlerinin (soya fasulyesi, soya küspesi, ayçiçeği küspesi, kanola küspesi vb) oranının ise % 35’i geçmemesi kaydıyla, yumurta ve kümes hayvanları eti ihracatına yönelik belge talepleri değerlendirmeye alınabilir. Bu oranlar içerisinde kalmak kaydıyla tahıllar ile yağlı tohum ve türevlerinin azami kullanım oranları Tablo 5 ve Tablo 6’da gösterilmektedir.

Canlı piliçten asgari % 75 verimlilikte piliç eti ve sakatat elde edilir. Sakatatın toplam ihracat taahhüdüne oranı miktar bazında % 5’i geçemez.

Hayvan yemleri ihracatını öngören belge talepleri, yem içeriğindeki tahıl oranının % 65’i, yağlı tohum ve türevleri oranının ise % 35’i geçmemesi kaydıyla değerlendirmeye alınır.

Hayvan yemlerinin ihracatını öngören DİİB’ler kapsamında bitkisel yağ ithalatına ilişkin talepler, Tebliğ’in 7.maddesindeki katma değer vergisinde tecil-terkin sistemi hükümleri çerçevesinde “yurt içi alım” özel şartı kapsamında değerlendirmeye alınabilir.

Yem hammaddesi ithalatını öngören belgeler kapsamında eşdeğer eşya olarak buğday ithalatı yapılmaz. Ayrıca, DİR çerçevesinde yem hammaddesi olarak ithal edilecek buğdayın, TS 2974 standardı çerçevesinde düşük vasıflı ekmeklik buğday vasfında olması gerekmektedir.

Örnek 7: Yukarıda (Örnek 5’te) yer alan C firmasının, yumurta ve kümes hayvanları eti üretimi yaptığını varsayalım. C firmasının, yumurta ve kümes hayvanları eti üretiminde kullandığı yem içerisindeki tahılların (mısır, buğday, arpa vb) oranının % 65’i, yağlı tohum ve türevlerinin (soya fasulyesi, soya küspesi, ayçiçeği küspesi, kanola küspesi vb) oranının ise % 35’i geçmemesi kaydıyla, yumurta ve kümes hayvanları eti ihracatına yönelik belge talebi değerlendirmeye alınabilir. Bu oranlar içerisinde kalmak kaydıyla tahıllar ile yağlı tohum ve türevlerinin azami kullanım oranları Tablo 5 ve Tablo 6’da gösterilmektedir. Canlı piliçten asgari % 75 verimlilikte piliç eti ve sakatat elde edilir. Sakatatın toplam ihracat taahhüdüne oranı miktar bazında % 5’i geçemez. C firmasının hayvan yemleri ihracatını öngören belge talepleri, yem içeriğindeki tahıl oranının % 65’i, yağlı tohum ve türevleri oranının ise % 35’i geçmemesi kaydıyla değerlendirmeye alınır.

7) Yaban Mersini, Böğürtlen ve Ahududu

DİR kapsamında “1 Temmuz – 30 Eylül” tarihleri arasında yaban mersini, böğürtlen ve ahududu ithalatı yapılamaz. Ancak, ihracat taahhüdüne konu eşyanın ihracatının gerçekleştirildiği orana tekabül eden miktarda olmak üzere bu dönemde de ithalat yapılabilir.

8) Sert Kabuklu Meyveler, Kuruyemiş ve Kuru Meyveler

Kuruyemiş, kuru meyveler ve sert kabuklu meyvelerin ithalatını öngören DİİB’ler kapsamında aşağıdaki hükümler çerçevesinde işlem tekemmül ettirilir.

Ürün bazında azami 1.000 ton ithalat yapılabilir.

Tebliğ’in 9’uncu maddesinin yedinci fıkrası hükümleri saklı kalmak kaydıyla, ithalat esnasında indirimli teminat uygulanmaz.

DİİB kapsamında işlem görmüş ürün (şekerli mamuller, baklava vb.) bünyesinde ihraç edilmek kaydıyla ithal edilecek sert kabuklu meyveler, kuruyemiş ve kuru meyveler için yukarıda belirtilen hükümler uygulanmaz.

İşlem görmüş ürün olarak ihraç edilen yer fıstığının üretiminde kullanılan işlenmemiş yer fıstığının azami % 50’sinin ithalatı yapılabilir.

DİR kapsamında kabuklu ceviz ve kabuklu bademin eşdeğer eşya olarak ithalatı yapılamaz.

Yerli üretimi olmayan ya da yerli üretimi toplam talebi karşılamayan kuru meyvelerin ihracatını öngören belge müracaatları, proje bazında değerlendirmeye alınır. Bu kapsamda düzenlenecek DİİB’lerde, firma talebine istinaden eşdeğer eşya kullanılmayacağına dair özel şart ilave edilebilir.

 İhracat taahhüt listesinde ikincil işlem görmüş ürün bulunan DİİB’ler de dahil olmak üzere, döviz kullanım oranı % 80’i aşamaz.

Örnek 8: Yukarıda (Örnek 5’te) yer alan C firmasının, kuru yemiş, kuru meyveler ve sert kabuklu meyvelerin üretim, ihracat ve ithalatını yaptığını ve DİİB sahibi olduğunu varsayalım. C firması, ürün bazında azami (yani her üründen en fazla) 1.000 ton ithalat yapılabilir. DİİB kapsamında işlem görmüş ürün (şekerli mamuller, baklava vb.) bünyesinde ihraç edilmek kaydıyla ithal edilecek sert kabuklu meyveler, kuruyemiş ve kuru meyveler için yukarıda belirtilen hükümler uygulanmaz.

İşlem görmüş ürün olarak ihraç edilen yer fıstığının üretiminde kullanılan işlenmemiş yer fıstığının azami % 50’sinin ithalatı yapılabilir. DİR kapsamında kabuklu ceviz ve kabuklu bademin eşdeğer eşya olarak ithalatı yapılamaz.

Yerli üretimi olmayan ya da yerli üretimi toplam talebi karşılamayan kuru meyvelerin ihracatını öngören belge müracaatları, proje bazında değerlendirmeye alınır. Bu kapsamda düzenlenecek DİİB’lerde, firma talebine istinaden eşdeğer eşya kullanılmayacağına dair özel şart ilave edilebilir. İhracat taahhüt listesinde ikincil işlem görmüş ürün bulunan DİİB’ler de dahil olmak üzere, döviz kullanım oranı % 80’i aşamaz.

9) Pirinç

Çeltik veya kargo pirinç ithalatı karşılığında parlatılmış veya perdahlanmış pirinç ihracatı öngören DİİB’ler kapsamında aşağıda yer verilen hükümler çerçevesinde işlem tekemmül ettirilir.

İhracat taahhüt listesinde ikincil işlem görmüş ürün bulunan DİİB’ler de dahil olmak üzere, döviz kullanım oranı % 80’i aşamaz.

Eşdeğer eşya kullanılamaz.

10) Tütün ve Tütün Mamulleri

Tütün ve tütün mamulleri ihracatı öngören DİİB’ler kapsamında aşağıda yer verilen hükümler çerçevesinde işlem tekemmül ettirilir.

DİR kapsamında tütün mamulü olarak ihraç edilmek üzere tütün (şark tipi tütün hariç) ithalatı, 4733 sayılı “Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun”da belirtilen hükümler saklı kalmak kaydıyla yapılabilir.

Mezkûr Kanun uyarınca, Tarım ve Orman Bakanlığından izin alan yaprak tütün işleme tesisleri tarafından ise, sadece işlendikten sonra ihraç edilmek amacıyla yine Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından izin verilecek tütün çeşitlerinin ithalatı yapılabilir.

DİİB kapsamında tütün mamulleri üretiminde fire dikkate alınmaz.

Tütün işleme tesislerinde yaprak tütünlerin işlenmesi sırasında fiziksel ve kimyasal etkilerle meydana gelen toz, çürük, rutubet ve kuru madde kaybı miktarı toplam olarak % 10’u geçemez. Bu ürünlerden ekonomik değeri olanlar DİİB üzerine ikincil işlem görmüş ürün olarak kaydedilir. Diğerleri, Tarım ve Orman Bakanlığından izin almak kaydıyla ilgili mevzuata göre imha edilir.

Tütün mamulleri üretim sürecinde ortaya çıkan “tütün döküntüleri ve tozları” ve benzeri ürünler “ikincil işlem görmüş ürün” olarak DİİB üzerine kaydedilir. Sigara üretiminde ikincil işlem görmüş ürün miktarı, DİİB kapsamında yapılan tütün ithalat miktarının % 5,5’ini aşamaz.

Yaprak tütün ihracatında “eşdeğer eşya” kullanılamaz. Tütün mamullerinde “eşdeğer eşya” kullanılmasının öngörülmesi halinde bu husus DİİB üzerine “özel şart olarak” belirtilir.

İhracı taahhüt edilen tütün mamullerinin mamulat çeşidi bazında beyanı zorunludur.

Aracı ihracatçı ile yapılan ihracatlar DİİB taahhüdüne sayılmaz.

DİİB’lerin kapatılmasında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından düzenlenen ekspertiz raporları esas alınır.

11) Peyniraltı Suyu Tozu, Süt ve Süt Mamulleri

DİR kapsamında süt tozu ithalatı karşılığında peyniraltı suyu tozu ihracatı öngören DİİB üzerine ekspertiz şartının ilave edilmesi zorunludur.

Süt ve süt mamulleri ihracatı öngören DİİB başvurularında Tarım ve Orman Bakanlığının uygunluk yazısı aranabilir.

12) Oyuncak

DİR kapsamında kaplanmış ürünlerin içinde ihraç edilen oyuncakların (sürpriz yumurta, top vb. şekillerde) cinsi ve adedinin gümrük beyannamesi üzerinde belirtilmesi zorunludur. Belge üzerinde özel şart yer almasına rağmen oyuncak adedinin kaydedilmediği gümrük beyannameleri kapatma aşamasında münhasıran belgede kayıtlı diğer hammaddeler minvalinde değerlendirmeye alınır.

Örnek 9: Ordu’da gıda sektöründe faaliyet gösteren D firmasının, DİR kapsamında çikolata ve fındık ezmesi/fındık kreması kaplı ürünler ihraç ettiğini bu ürünlerin içinde oyuncak türü küçük heykelcikler ve çizgi film karakterlerinin heykellerinin bulunduğunu varsayalım. Söz konusu oyuncak heykel ve heykelciklerin cinsi ve adedinin gümrük (ithalat ve ihracat) beyannamesi üzerinde belirtilmesi zorunludur. Belge üzerinde özel şartlar bölümünde yer almasına rağmen oyuncak adedinin kaydedilmediği gümrük beyannameleri kapatma aşamasında münhasıran belgede kayıtlı diğer hammaddeler minvalinde değerlendirmeye alınır.

13) Şeker

DİİB kapsamında 1701.99.10.00.11 GTİP’li kristal şeker ithalatının mamul ürün ihracatı öncesinde öngörülmesi durumunda, Tebliğ’in 9.maddesinin yedinci fıkrası hükümleri saklı kalmak kaydıyla anılan ürün ithalatında asgari % 20 oranında teminat uygulanır.

DİİB’lerin kapatılmasında, Tarım ve Orman Bakanlığınca düzenlenen uygunluk yazısı aranır.

DİİB başvurularında, ihraç ürün bünyesinde kullanılan şekere ilişkin olarak azami % 3 fire oranı esas alınır.

Örnek 10: Yukarıda (Örnek 9’da) yer alan D firmasının sahip olduğu DİİB kapsamında, 1701.99.10.00.11 GTİP’li kristal şeker ithalatının mamul ürün ihracatı öncesinde öngörüldüğünü varsayalım. İhracat: 2006/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliğ’in 9.maddesinin yedinci fıkrası hükümleri saklı kalmak kaydıyla anılan ürün ithalatında asgari % 20 oranında teminat uygulanır.

Eşdeğer eşya olarak ithalatı yapılamayacak ürünler Tablo 1’de belirtilmektedir.

Tablo 1: 

(2016/1 Sayılı, Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesinin 7.maddesi).

DİİB Süreleri: Gümrük Tarife Cetvelinin 1-24’üncü fasıllarında yer alan muhtelif tarım ürünlerinin ihracatına yönelik olarak düzenlenecek DİİB'lerin süreleri Tablo 2’de belirtilmektedir. Bu tabloda madde adı yer almayan tarım ürünlerine ilişkin DİİB süre müracaatları ise, 12 ayı aşmamak kaydıyla proje bazında değerlendirilmek suretiyle sonuçlandırılır. Belge süreleri farklı olan eşyaların ihracatını öngören DİİB başvurularında ise belge süresi kısa olan eşyanın DİİB süresi esas alınır.

Tablo 2: DİİB Süreleri (Ay)

Fasıl	Madde Adı	Süre
01	Civciv ve canlı kümes hayvanları	8
02 - 16	Büyükbaş ve kümes hayvanları etleri ve bunlardan elde edilen ürünler	8
03	Yavru balık yetiştiriciliği ile elde edilen taze, soğutulmuş, dondurulmuş, kurutulmuş, tütsülenmiş, tuzlanmış ve salamura edilmiş balıklar, balık filetoları	24
	Taze, soğutulmuş veya dondurulmuş balıktan elde edilen kurutulmuş, tütsülenmiş, tuzlanmış, salamura edilmiş balıklar ve balık filetoları	12
04	Yumurtalar (işlenmiş yumurtalar dahil)	8
	Peyniraltı suyu tozu, süt ve süt mamulleri	6
07	Bakliyat	6
	İşlenmiş kuru sebzeler	6
	Meyve sebze için ambalaj malzemesi ve paketleme işlemleri	6
08	Yaş ve kuru meyve karışımları ve kokteylleri	6
	İşlenmiş kuru meyveler	6
09	İşlenmiş baharatlar	8
10	Parlatılmış veya perdahlanmış pirinç	6
11	Buğday unu ve mısır unu	6
	Buğday unu ve mısır unu [Uluslararası devlet ihaleleri (Irak hariç), uluslararası kuruluş ihaleleri, ülkemizdeki kamu kurum ve kuruluşlarıyla yapılan yurt dışı insani yardım tedarik sözleşmeleri ve Libya’nın ithalatçı devlet şirketi NASCO ile yapılan kontratlar için] (Azami)	12
	Nişastalar	6
	İrmikler, pelletler, aşurelik buğday ve diğer işlenmiş hububat taneleri	6
	Malt	8
07; 08;12;20	Sert kabuklu meyveler ve kuruyemişler	6
15	Margarinler	8
	Ham veya rafine bitkisel yağlar	6
1604	Su ürünleri konserveleri	12
17; 20	Nişasta bazlı şekerler (glikoz, fruktoz vb.)	8
	Cikletler	10
	Lokum, cezerye, pişmaniye, şekerlemeler, yumuşak ve sert şekerler, helva, tahin ve diğer şekerli mamuller	10
18	Kakao tozu ve kakao yağı	6
	Çikolata, kokolin ve bu fasılda yer alan diğer kakaolu mamuller	12
19	Baklava, kadayıf, bulgur, makarna, yufka, mantı	6
	Çocuk mamaları, bisküvi, kek, gofret, pasta ve diğer ekmekçi mamulleri ile bu fasılda yer alan diğer ürünler	12
	Reçeller, marmelatlar ve meyve püreleri	6
20	Meyve jöleleri	6
	Sebze ve meyve konserveleri, turşular, salçalar, meyve suları	12
21	Toz jöle ve toz içecekler	6
	Cikletler	10
	Kahve, kuru ve yaş mayalar, kabartma tozları, soslar ve müstahzarlar, dondurma ve bu fasılda yer alan diğer işlenmiş gıdalar	8
22	Biralar	8
	Sular, gazlı içecekler ve bu fasılda yer alan diğer ürünler	6
23	Karma yemler	6
24	Sigara ve diğer tütün mamulleri	8

(2016/1 Sayılı, Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesinin 8.maddesi).

Fire ve Kullanım Oranları: 1) DİİB düzenlenmesi aşamasında, işbu Genelge’de belirtilen fire ve kullanım oranlarını aşmamak veya verimlilik oranlarının altında kalmamak (Aşması/altında kalması veya belirtilmemesi halinde, Genelge’deki oranlar esas alınır.) kaydıyla kapasite raporunda (kapasite raporu düzenlenmeyen üretim faaliyetleri için ilgili kurumdan alınan belge) yer verilen ve/veya firma tarafından beyan edilen (Ekspertiz raporu marifetiyle tevsik edilmesi kaydıyla) fire, kullanım, verimlilik ve ikincil işlem görmüş ürün oranları esas alınır.

2) İşbu Genelge’de belirtilen fire/kullanım ve verimlilik oranları sırasıyla azami ve asgari oranları göstermekte olup, söz konusu oranların DİİB düzenlenmesi aşamasında esas alınması firmanın sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

Tablo 3: Fire Oranları

Tablo 4:  Yem Kullanımı

*  Canlı piliçten asgari % 75 verimlilik oranıyla piliç eti ve sakatat elde edilir.

** Canlı hindiden asgari % 78 verimlilik oranıyla hindi eti ve sakatat elde edilir.

*** Canlı büyükbaş hayvandan % 55 verimlilik oranıyla kemikli et elde edilir.

**** Yem hammaddesi olarak balık öngörülebilir.

Tablo 5: Kümes Hayvanları Eti İhracatı Öngören DİİB’lerde Dikkate Alınacak Yem İçeriğindeki Hammadde Oranları

* Tahıl ürünlerinin yem içerisindeki toplam oranı % 65’i aşamaz.

** Yağlı tohum ve türevlerinin yem içerisindeki toplam oranı % 35’i aşamaz.

***Yurt içi alım şartı ile belgeye kaydedilir.

Tablo 6: Yumurta İhracatı Öngören DİİB’lerde Dikkate Alınacak Yem İçeriğindeki Hammadde Oranları

* Tahıl ürünlerinin yem içerisindeki toplam oranı %65’i aşamaz.

** Yağlı tohum ve türevlerinin yem içerisindeki toplam oranı %35’i aşamaz.

***Yurt içi alım şartı ile belgeye kaydedilir.

Tablo 7: Peynir Üretimi için Süt Tozu ve Tereyağı Kullanımı

(2016/1 Sayılı, Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesinin 9.maddesi). 

Verimlilik ve İkincil İşlem Görmüş Ürün Oranları: Muhtelif tarım ürünlerinin işlenmesi sonucunda ortaya çıkması öngörülen asgari asıl işlem görmüş ürün (verimlilik) ve azami ikincil işlem görmüş ürün oranları Tablo 8’de belirtilmektedir. Ancak, Tablo 8’de belirtilen oranların DİİB düzenlenmesi aşamasında esas alınması firmanın sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

Tablo 8: Verimlilik ve İkincil İşlem Görmüş Ürün Oranları

* Üretim aşamasında kırık pirinç elde edilmemesi durumunda asgari verimlilik oranı % 65 olarak uygulanır.

(2016/1 Sayılı, Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesinin 10.maddesi). 

- Bu Genelge kapsamında ortaya çıkabilecek özel ve zorunlu durumları inceleyip sonuçlandırmaya ve uygulamada ortaya çıkacak ihtilafları idari yoldan çözümlemeye Ticaret Bakanlığı (İhracat Genel Müdürlüğü) yetkilidir. İhracat: 2006/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği’nin uygulanmasına ilişkin olarak işbu Genelge’de düzenlenmeyen hususlarda İhracat: 2008/1 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Genelgesi hükümleri esas alınır.

SONUÇ

Dahilde işleme izni, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 80.maddesi çerçevesinde, işleme faaliyetlerini yapan veya yaptıran kişinin talebi üzerine verilebilir. Ek-7’de yer alan listedeki eşyalar hariç olmak üzere, Dahilde işleme izni sadece; 1-a) Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik kişilere, b) Gümrük Kanunu’nun 108.maddenin 3.ncü fıkrasının (d) bendinde belirtilen eşyanın kullanımı hariç, ithal eşyasının işlem görmüş ürünler içerisinde mevcudiyetinin veya Kanunun 109.maddesi kapsamında eşdeğer eşya için konulmuş koşullara uyulduğunun tespit edilebildiği hallerde, c) Türkiye Gümrük Bölgesindeki üreticilerin temel ekonomik çıkarlarının olumsuz etkilenmemesi şartıyla, dahilde işleme rejiminin işlem görmüş ürünlerin ihracı veya yeniden ihracı için en iyi imkanların oluşturulmasına yardımcı olduğu hallerde verilir. (c) bendinde belirtilen halleri belirlemeye Cumhurbaşkanı yetkikidir. Ticari nitelikte olmayan dahilde işleme amaçlı ithalat için Türkiye Gümrük Bölgesi dışında yerleşik kişilere de izin verilmesi mümkündür.

Dahilde İşleme Rejimi kapsamında, ithali vergiye tabi tarım ürünlerine ve yurt içi alımlara uygulanacak dahilde işleme tedbirlerine ilişkin genel hükümler aşağıda belirtilmiştir; a) Dış ticaret sermaye şirketleri, sektörel dış ticaret şirketleri, imalatçı-ihracatçılar ve sermayesinin en az % 51’inin imalatçıya ait olması kaydıyla ihracatçılar için DİİB düzenlenir. DİİB sahibi imalatçı-ihracatçıların, belge ihraç taahhüdündeki işlem görmüş ürünün üretiminin bir kısmını veya bir aşamasını yan sanayiciye yaptırmasına izin verilebilir. Ancak, bu firmalarca, belge ihraç taahhüdündeki işlem görmüş ürünün üretiminin tamamı yan sanayiciye yaptırılamaz.

b) DİİB kapsamında döviz kullanım oranı azami % 80’dir. Ancak, ikincil işlem görmüş tarım ürünü taahhüdü içeren belgelerde bu oran azami % 100 olarak tespit edilebilir. DİİB kapsamındaki yurt içi alımlarda ve bedelsiz ithalatta döviz kullanım oranı aranmaz.

KAYNAKÇA:

• 4458 sayılı Gümrük Kanunu. 
• Gümrük Yönetmeliği.
• 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu.
• Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliği.
• 2005/8391 Sayılı Dahilde İşleme Rejimi Kararı.
• 2006/12 Sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği’nin.
• 2016/1 Sayılı, Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesi.

01.07.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.