Kenan Uğurlugelen
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
E. Öğretim Görevlisi
kenanugurlugelen@hotmail.com

TMS 21 Kur Değişiminin Etkileri Standardı Kapsamında Parasal ve Parasal Olmayan Kalemler

Son günlerin popüler konularında birisi de kuşkusuz enflasyon muhasebesi. Bir başka ifadeyle de enflasyon düzeltmesi. Burada ana tema ise parasal ve parasal olmayan kalemlerin tespiti ve bunların işletmenin finansal tablolarına yansıtılmasıdır.

Enflasyon Kavramı

Enflasyon kavramı, muhtemelen öteden beri sıklıkla duyduğumuz, duymak yetmez ifade ettiğimiz, duymak ve ifade etmek de yetmez adeta iliklerimize kadar hissederek içselleştirdiğimiz önemli ekonomi kavramlarından birisidir. İktisada Giriş kitaplarından ilk öğrendiğimize göre, genel olarak malların ve hizmetlerin fiyatlarının sürekli olarak ve istikrarlı bir şekilde artış göstermesidir. Sonuçta nihai tüketici konumundaki bireylerin ellerindeki para miktarının, yaşamlarının ikamesi maksadıyla daha fazla çıkmasından mütevellit, ülke insanının yaşam standardını, yaşam kalitesini, geleceğe dair beklentilerini, mevcut ve potansiyel yatırım kararları ile tasarruf alışkanlıklarını olumsuz yönde etkiler. Bu durum ise kuşkusuz mal ve hizmet arzında bulunan firma ve devlet gibi iktisadi aktörlerin de nihayetinde olumsuz etkilenmesine neden olacaktır.

Enflasyonun Finansal Raporlamaya Etkisi

Yüksek enflasyona maruz kalan ekonomilerdeki işletmelerin hazırladıkları finansal tablolar, mevcut durumu gerçeğe uygun bir şekilde yansıt(a)mazlar. İçinde bulunulan şartlara göre söz konusu finansal tabloların önceden belirlenen birtakım değerleme kriterleri kullanılarak düzeltilmesi istenir, beklenir. Kimi zaman da kanun koyucu tarafından çıkarılacak yasa ve yönetmeliklerle bu durum bir zorunluluk haline dönüştürülebilir.

Vergi Usul Kanunu Mükerrer 298. maddesi kapsamında; kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri, fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dâhil son 3 hesap döneminde %100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde %10’dan fazla olması halinde finansal tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutacaktır. Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde ise sona erecektir. Kapsama giren mükellefler, geçici vergi dönemlerinin sonu itibarıyla finansal tabloları düzenlemek ve enflasyon düzeltmesi yapmak zorundadırlar. Geçici vergi dönemlerinde yukarıdaki oranların tespitinde, son 3 hesap dönemi yerine üçer aylık dönemlerin son ayı dâhil önceki 36 ve içinde bulunulan hesap dönemi yerine son 12 ay dikkate alınır. Bir hesap dönemi içindeki geçici vergi dönemlerinin herhangi birinde düzeltme yapılması halinde takip eden geçici vergi dönemlerinde ve içinde bulunulan hesap dönemi sonunda da düzeltme yapılır.

Parasal ve Parasal Olmayan Kalemler

Elde tutulan para ile sabit veya belirlenebilir bir tutarda para olarak alınacak veya ödenecek varlık ve borçlara parasal kalemler denir. Parasal kalemlere örnek olarak nakit ve nakit benzerleri, borçlanma aracı niteliğindeki finansal varlıklar, alacaklar, banka kredileri, ticari borçlar ve ihraç edilen menkul kıymetler gösterilebilir. Parasal kalem dışındaki diğer tüm aktif ve pasif kalemlere ise parasal olmayan kalemler denir. Parasal olmayan kalemlere örnek olarak stoklar, canlı varlıklar, yatırım amaçlı gayrimenkuller, şerefiye, ertelenmiş gelirler, maddi duran varlıklar ve maddi olmayan duran varlıklar gösterilebilir.

Yabancı Paralı İşlemlerin Muhasebeleştirilmesi

Bir yabancı para işlemi ilk muhasebeleştirme sırasında; yabancı para birimindeki tutara, geçerli para birimi ile işlem tarihindeki yabancı para birimi arasındaki geçerli kur uygulanarak, geçerli para biriminden kaydedilir. Geçerli para birimi, işletmenin faaliyet gösterdiği temel ekonomik çevrenin para birimidir. İşlem tarihi ise işlemin Türkiye Finansal Raporlama Standartları’na göre ilk defa kaydedilmesi gerektiği tarihtir. Uygulama kolaylığı nedeniyle, işlem tarihindeki gerçek kura yaklaşan bir kurun, örneğin; haftanın ya da ayın ortalama kurunun, o dönem içinde her bir yabancı para biriminde gerçekleşen işlemlerin tümü için kullanılması mümkündür. Bununla birlikte, döviz kurunun önemli ölçüde dalgalanması durumunda dönem için ortalama kur kullanılmaz.

Her raporlama dönemi sonunda; yabancı para parasal kalemler kapanış kurundan çevrilir. Her raporlama dönemi sonunda; tarihi maliyet cinsinden ölçülen yabancı para birimindeki parasal olmayan kalemler işlem tarihindeki döviz kuru kullanılarak çevrilir. Her raporlama dönemi sonunda; gerçeğe uygun değerden ölçülen yabancı para birimindeki parasal olmayan kalemler gerçeğe uygun değerin ölçüldüğü tarihteki döviz kurları kullanılarak çevrilir.

Kur Farklarının Muhasebeleştirilmesi

Parasal kalemlerin ödenmesinden ya da dönem içinde veya önceki finansal tablolarda ilk muhasebeleştirme sırasında çevrildiklerinden farklı kurlardan çevrilmelerinden kaynaklanan kur farkları (raporlayan işletmenin yurtdışındaki işletmesindeki net yatırımının bir parçasını oluşturan parasal bir kalemden kaynaklanan kur farkları hariç), oluştukları dönemde kâr veya zararda muhasebeleştirilir.

Parasal olmayan bir kalemden kaynaklanan kazanç ya da zarar diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilirse, bu kazanç ya da zararın kurdan kaynaklanan kısmı da diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilir. Buna karşın, parasal olmayan bir kalemden kaynaklanan kazanç ya da zarar, kâr ya da zararda muhasebeleştirilirse, bu kazanç ya da zararın kurdan kaynaklanan kısmı da kâr ya da zararda muhasebeleştirilir.

Raporlayan işletmenin yurtdışındaki işletmesindeki net yatırımının bir parçasını oluşturan parasal bir kalemden kaynaklanan kur farkları, raporlayan işletmenin bireysel finansal tablolarında ve yurtdışındaki işletmenin kendi finansal tablolarında kâr ya da zarar olarak muhasebeleştirilir. Yurtdışındaki işletmeyi ve raporlayan işletmeyi içeren finansal tablolarda (örneğin yurtdışındaki işletme bir bağlı ortaklık ise konsolide finansal tablolar), bu tür kur farkları başlangıçta diğer kapsamlı gelirin ayrı bir unsuru olarak muhasebeleştirilir ve net yatırımın elden çıkarılması durumunda kâr ya da zarar olarak muhasebeleştirilir.

12.01.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.