Kadir Öztamur
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
kadir.oztamur@gmail.com

Bankadaki Yabancı Paralar Reel Olmayan Kur Farkı Gelirleri Nedeniyle Azalır mı?

Ülkemizde üretilen mamullerin önemli ana hammaddeleri ithalattır. Hatta yurtiçinde tedariki yapılan standart hale gelen önemli sanayi ürün girdileri dahi global olarak döviz cinsinden belirlenmektedir.

Aşağıdaki çalışmada döviz miktarının işletme faaliyeti nedeniyle elden çıkarılmaması veya kısmen elden çıkarılması hallerinde döviz miktarının akıbeti, işletmelere ve ülkeye etkisini ele aldık.

213 Sayılı Vergi Usul Kanunun Yabancı Paralar başlıklı 280. Maddesi:

“(Değişik birinci fıkra: 26/6/1964 - 485/7 md.) Yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır.

Yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tesbit olunur.

(Değişik: 22/7/1998 - 4369/7 md.) Bu madde hükmü yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir. Bunlardan vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlar, bu Kanunun 281 ve 285 inci maddeleri uyarınca değerleme günü kıymetine irca edilebilir. Ancak senette faiz oranının yazılı olmadığı durumlarda değerleme gününde geçerli olan Londra Bankalar Arası Faiz Oranı (LİBOR) esas alınır.

(Ek fıkra: 22/7/1998 - 4369/7 md. ; Mülga: 17/12/2003-5024/9 md.)”

Bu kapsamda şirketlerin işletme sermayesini döndürmek adına ihtiyaç duydukları döviz, elden çıkarılmayan kısmı (reel olmayan gelir/gider) da dahil olmak üzere Kambiyo Kar/Zarar olarak doğrudan Gelir Tablosu hesaplarına aktarılmaktadır.

Yabancı paralara geçmeden önce bir örnekle stoklar özelinde giriş yapalım.

Şirket yıl başında ileride fiyatların artacağını düşünerek 1.000.000 adet, 5 TL’den Ticari Mal alsın. KDV ihmal edilmiştir.

Örnek-1

Ticari Mal Alış Muhasebe kaydı:

---------------------------------- /X/01/202X ----------------------------------

153.01 TİC. MAL                               5.000.0000,00

                               102/320 BANKA/SATICILAR       5.000.000,00

(Ticari Mal Alış)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

Aynı ürünlerin yıl sonundaki piyasa değeri 6.000.000 TL olsa dahi, satılmadığı için ya da elden çıkarılmadığı için  aradaki artan 1.000.000 TL vergi matrahına dahil edilmemektedir.

Peki yabancı paralar için durum aynı mıdır?

Örneğin, XYZ Ltd. Şirketi ileride ithalatta kullanmak üzere 2019 yılında 1.000.000 USD banka hesabına TL hesabından almış olsun, o günkü kur da 5,00 TL olarak dikkate alalım.

Kurların, konu anlaşılması için yaklaşık değerleri verilmiştir.

2019 yılı sonu 6,00 TL, 2020 yılı sonu 7,00 TL, 2021 yılı sonu 12,00 TL, 2022 yılı sonu 18,00 TL, 2023 yılı sonu 30 TL ve Vergi Oranı: %20’dir.

Örnek-2: Bankadaki USD’nin reel olmayan gelir nedeniyle, vergi için bozdurularak azalması

Örnek-2 çalışmasında işletme kendi faaliyetleri için döviz bozdurmaması üzerine kurulu olup, sadece vergi için döviz bozdurulması ve bazı ara kayıtlar konunun özünü kaybetmemek için dikkate alınmamıştır. Kurlar genelde yaklaşık olarak verilmiştir.

Döviz alışı muhasebe kaydı:

---------------------------------- /X/01/2019 ----------------------------------

102.02. BANKA USD HS.                                      5.000.000,00

                                102.01 BANKA TL HS.                               5.000.000,00

(1.000.000 USD Alış, Kur: 5,00 TL)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

2019 yıl sonu banka döviz değerleme muhasebe kaydı:

---------------------------------- /X/12/2019 ----------------------------------

102.02. BANKA USD HS.                                     1.000.000,00

                                646.01 KAMBİYO KARLARI                         1.000.000,00

(1.000.000 USD Değerlemesi, Kur: 6,00 TL)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

Vergi için döviz bozdurulması:

---------------------------------- /X/04/2020 ----------------------------------

102.01 BANKA TL HS.                                   200.000,00

                               102.02 BANKA USD HS.                               200.000,00

(30.000 USD Bozdurulması, Kur: 6,6667)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

2020 yıl sonu banka döviz değerleme muhasebe kaydı:

---------------------------------- /X/12/2020 ----------------------------------

102.02. BANKA USD HS.                                   990.000,00

                               646.01 KAMBİYO KARLARI                         990.000,00

(Bankada kalan 970.000 USD’nin Değerlemesi, Kur: 7,00 TL)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

Vergi için döviz bozdurulması:

---------------------------------- /X/04/2021 ----------------------------------

102.01 BANKA TL HS.                                   198.000,00

                               102.02 BANKA USD HS.                                198.000,00

(25.000 USD Bozdurulması, Kur: 7,9200)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

2021 yıl sonu banka döviz değerleme muhasebe kaydı:

---------------------------------- /X/12/2021 ----------------------------------

102.02. BANKA USD HS.                                    4.748.000,00

                               646.01 KAMBİYO KARLARI                         4.748.000,00

(Bankada kalan 945.000 USD’nin Değerlemesi, Kur: 12,00 TL)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

Vergi için döviz bozdurulması:

---------------------------------- /X/04/2022 ----------------------------------

102.01 BANKA TL HS.                             949.600,00

                               102.02 BANKA USD HS.                                 949.600,00

(68.000 USD Bozdurulması, Kur: 13,9647)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

2022 yıl sonu banka döviz değerleme muhasebe kaydı:

---------------------------------- /X/12/2022 ----------------------------------

102.02. BANKA USD HS.                                             5.395.600,00

                               646.01 KAMBİYO KARLARI                         5.395.600,00

(Bankada kalan 877.000 USD’nin Değerlemesi, Kur: 18,00 TL)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

Vergi için döviz bozdurulması:

---------------------------------- /X/04/2023 ----------------------------------

102.01 BANKA TL HS.                        1.079.120,00

                      102.02 BANKA USD HS.                                      1.079.120,00

(57.000 USD Bozdurulması, Kur: 18,9319)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

2023 yıl sonu banka döviz değerleme muhasebe kaydı:

---------------------------------- /X/12/2023 ----------------------------------

102.02. BANKA USD HS.                                       9.893.120,00

                               646.01 KAMBİYO KARLARI                      9.893.120,00

(Bankada kalan 820.000 USD’nin Değerlemesi, Kur: 30,00 TL)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

Vergi için döviz bozdurulması:

---------------------------------- /X/04/2024 ----------------------------------

102.01 BANKA TL HS.                       1.978.624,00

                       102.02 BANKA USD HS.                                    1.978.624,00

(65.000 USD Bozdurulması, Kur: 30,4403)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

102-Banka USD Hareketleri
Tarih	Açıklama	İşlem Dövizi	Bakiye USD	Yön	Borç TL	Alacak TL	Bakiye TL
2019/1	Döviz Alışı 1.000.000 USD*5,00	1.000.000,00	1.000.000,00	↓	5.000.000,00		5.000.000,00
2019/12	Kur 6 TL'den Değerleme Geliri (6*1.000.000)	0,00	1.000.000,00		1.000.000,00		6.000.000,00
2020/4	Kur Gelirinden Doğan Verginin Döviz bozdurularak ödenmesi %20	-30.000,00	970.000,00			200.000,00	5.800.000,00
2020/12	Kur 7 TL'den Değerleme Geliri (7*970.000)	0,00	970.000,00		990.000,00		6.790.000,00
2021/4	Kur Gelirinden Doğan Verginin Döviz bozdurularak ödenmesi %20	-25.000,00	945.000,00			198.000,00	6.592.000,00
2021/12	Kur 12 TL'den Değerleme Geliri (12*945.000)	0,00	945.000,00		4.748.000,00		11.340.000,00
2022/4	Kur Gelirinden Doğan Verginin Döviz bozdurularak ödenmesi %20	-68.000,00	877.000,00			949.600,00	10.390.400,00
2022/12	Kur 18 TL'den Değerleme Geliri (18*877.000)	0,00	877.000,00		5.395.600,00		15.786.000,00
2023/4	Kur Gelirinden Doğan Verginin Döviz bozdurularak ödenmesi %20	-57.000,00	820.000,00			1.079.120,00	14.706.880,00
2023/12	Kur 30 TL'den Değerleme Geliri (30*820.000)		820.000,00		9.893.120,00		24.600.000,00
2024/4	Kur Gelirinden Doğan Verginin Döviz bozdurularak ödenmesi %20	-65.000,00	755.000,00			1.978.624,00	22.621.376,00

Tablo:1

Tablo-1’de görüldüğü üzere, işletme faaliyeti nedeniyle döviz elden çıkarılmamış olmasına rağmen, reel olmayan gelirin Kambiyo Karları olarak doğrudan Gelir Tablosu hesaplarına aktarılması nedeniyle ödenen vergi yoluyla 5 yılda yaklaşık %25 erimektedir. Bu şekilde yıllara sari düşündüğümüzde şirketlerin elden çıkarılmamış döviz bakiyesi sıfıra doğru gitmektedir.

Bu durum toplamda, şirketlerin kaynak arayışına gitmesi, faizleri etkilemesi, enflasyonu tetiklemesi ve istihdamı etkilemesi gibi hususlara olumsuz olarak yansıyacaktır.

Örnek-3: Dönem içinde işletme faaliyetleri nedeniyle döviz bozdurulması

Önce Döviz alışı muhasebe kaydı:

---------------------------------- /X/01/2023 ----------------------------------

102.02. BANKA USD HS.                               18.000.000,00

                               102.01 BANKA TL HS.                             18.000.000,00

(1.000.000 USD Alış, Kur: 18,00 TL)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

İşletme faaliyetleri nedeniyle döviz bozdurulması:

---------------------------------- /X/06/2023 ----------------------------------

102.01 BANKA TL HS.                          4.750.000.00

                               102.02 BANKA USD HS.                           4.750.000,00

(250.000 USD Bozdurulması, Kur: 19,00)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

---------------------------------- /X/07/2023 ----------------------------------

102.01 BANKA TL HS.                    7.500.000,00

                               102.02 BANKA USD HS.                             7.500.000,00

(300.000 USD Bozdurulması, Kur: 25)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

Örnek-3 için buradan sonrası için 2 senaryo üzerinde duralım.

Örnek-3,  1. Senaryo:

2023 yıl sonu banka döviz değerleme muhasebe kaydı:

---------------------------------- /X/12/2023 ----------------------------------

102.02. BANKA USD HS.                                             7.750.000,00

                               646.01 KAMBİYO KARLARI                         7.750.000,00

(Bankada kalan 450.000 USD’nin Değerlemesi, Kur: 30,00 TL)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

1. Senaryoya Banka Hareketleri ise aşağıdaki gibi olacaktır.

Örnek-3, 1. Senaryo - 102.02 - Banka USD Hesabı
Tarih	Açıklama	İşlem Dövizi	Bakiye USD	Borç TL	Alacak TL	Bakiye TL
2023/1	Döviz Alışı 1.000.000 USD*18,00	1.000.000,00	1.000.000,00	18.000.000,00		18.000.000,00
2023/6	250.000 USD Bozdurulmas Kur; 19	-250.000,00	750.000,00		4.750.000,00	13.250.000,00
2023/7	300.000 USD Bozdurulması Kur: 25	-300.000,00	450.000,00		7.500.000,00	5.750.000,00
2023/12	450.000 USD nin değerlemesi, dönem sonu kur: 30 TL	0,00	450.000,00	7.750.000,00		13.500.000,00

Tablo:2

Örnek-3, 1. senaryo kaydında görüleceği üzere 7.750.000 TL doğrudan sonuç hesaplarına aktarıldığında kambiyo karı üzerinden %20’si 1.550.000 TL vergi doğmaktadır.

Kurların sürekli artışı değil de azalması da olabileceğinden, sonuç hesaplarına aktarılan zararın ve toplamda dönem zararı oluşması durumunda ise en fazla 5 yıl boyunca geçmiş yıl zararı olarak dikkate alınabilmektedir.

Örnek-3, 2. Senaryo:

2023 yıl sonu banka döviz değerleme muhasebe kaydı:

---------------------------------- /X/12/2023 ----------------------------------

102.02. BANKA USD HS.                            7.750.000,00

        646.01 KAMBİYO KARLARI                                                         5.222.210,00

        380.01 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER (veya başka hesap)   2.527.790,00

Ort. Kur (5.750.000/450.000=12,7778);

(4.750.000+7.500.000)-(550.000x12,7778)= 5.222.210,00 TL)

(Dönem sonu kura göre ek değerleme, kur:30 TL)

--------------------------------------- / -------------------------------------------

Örnek-3, 2. Senaryoya göre Banka Hareketleri ise aşağıdaki gibi olacaktır.

102.02 - Banka USD Hesabı
Tarih	Açıklama	İşlem Dövizi	Bakiye USD	Borç TL	Alacak TL	Bakiye TL
2023/1	Döviz Alışı 1.000.000 USD*18,00	1.000.000,00	1.000.000,00	18.000.000,00		18.000.000,00
2023/2	250.000 USD Bozdurulmas Kur; 19	-250.000,00	750.000,00		4.750.000,00	13.250.000,00
2023/3	300.000 USD Bozdurulması Kur: 25	-300.000,00	450.000,00		7.500.000,00	5.750.000,00
2023/4	Ort. Kur: 5.750.000/450.000=12,7778); (4.750.000+7.500.000)- (550.000x12,7778)	0,00	450.000,00	5.222.210,00		10.972.210,00
2023/5	Dönem sonu kura göre ek değerleme, kur:30 TL			2.527.790,00		13.500.000,00

Tablo:3

Örnek-3, 2. Senaryoya ye göre ise, yabancı paralar Stok Maliyet Yöntemlerinde olduğu gibi ister FİFO yöntemi ile ister ortalama yöntem uygulansın, harcanan/bozdurulan USD’nin elde etme maliyeti ile bozdurma tutarı (elden çıkma) arasında elde edilen fark reel anlamda elde edilen gelir olmalıdır.

Bu örnekte ise 5.222.210,00 TL reel olup %20’si 1.044.442 TL’nin vergisi ödenmelidir.

2.527.790,00 TL  Bilanço’da yer alıp ertelenirse, %20’si 505.558,00 TL işletmenin kaynak arayışına gitmeden kendi faaliyetlerinde kullanılmasına ve varlığını sürdürmesine katkı sağlayacaktır.

Serbest piyasa rejiminde objektif olarak bakacak olursak, yukarıdaki örneklerde kurların devamlı olarak artışını göstermişsek de azalışı da mümkün olduğundan, azalışından doğan kambiyo zararının reel olmayan giderinin de doğrudan sonuç hesaplarına aktarılmamış olacaktır.

10.08.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.