Kadir Demirbaş
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
vergi.uzmani@yandex.com

Değersiz Alacaklar, Şüpheli Alacaklar ve Vazgeçilen Alacaklar (Muhasebe Kayıtları)

Bu yazımızda ise, 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu 322. Maddesi Değersiz Alacaklar, 323.Maddesi Şüpheli Alacaklar ve 324.Maddesi Vazgeçilen Alacaklar anlatacağız. Bunları anlatırken hem örnekler üzerinden hem de muhasebe kayıtları üzerinden detaylı bir şekilde anlatacağız.

1.DEĞERSİZ ALACAKLAR

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu 322.maddesinde, “ Kazai bir hükme veya kanaat verici bir vesikaya göre tahsiline artık imkân kalmayan alacaklar, değersiz alacaktır. Değersiz alacaklar, bu mahiyete girdikleri tarihte tasarruf değerlerini kaybederler ve mukayyet kıymetleriyle zarara geçirilerek yok edilirler. İşletme hesabı esasına göre defter tutan mükelleflerin bu madde hükmüne giren değersiz alacakları, gider kaydedilmek suretiyle yok edilirler.”

Vergi kanundan da anlaşıldığı gibi işletme için bir alacağın değersiz hale gelebilmesi,  bazı şartları taşıması gerekmektedir. Bu şartları değerlendirdiğimizde kanunda geçen “kazai bir hükme veya kanaat verici bir vesikaya göre” denilmektedir. Geçerli bil belgeye, bu belgenin de her kurum ve kişi tarafından da tanınır ve kabul edilebilir olması gerekmektedir.  Kazai hüküm den maksat, yargı kararının olması gerektiğini ifade ediyor.  Alacağımızın bir yargı kararı sonucunda değersiz hale geldiği kararı verilmişse,  değersiz alacak olarak gider kaydı yaparız.  Vergi hukuku uygulaması bakımından kanaat verici vesikalara örnek olarak aşağıdaki belgeler sayılabilir.

- Borçlunun herhangi bir mal varlığı bırakmadan ölümü veya Medeni Kanunun 31 ve izleyen maddelerine göre mahkemelerce borçlu hakkında verilen gaiplik kararı ve mirasçıların da mirası reddettiklerine dair sulh hukuk mahkemelerince verilmiş bulunan mirası red kararı,

- Borçlu aleyhine alacaklı tarafından açılan davayı borçlunun kazandığına dair mahkeme kararı,

- Mahkeme huzurunda alacaktan vazgeçildiğine ilişkin olarak düzenlenmiş belgeler,

- Alacaktan vazgeçildiğine dair konkordato anlaşması,

- Borçlunun dolandırıcılıktan mahkûm olması ve herhangi bir malvarlığı bulunmadığını belgeleyen resmi evrak,

- Borçlunun adresinin saptanamaması nedeniyle icra takibat dosyasının kaldırıldığını ve yasal süresi içerisinde yenileme talebinde de bulunulmadığını gösteren icra memurluğu yazısı,

- Gerek doğuşu gerekse vazgeçilmesi bakımından belli ve inandırıcı sebepleri olmak şartıyla alacaktan vazgeçildiğini gösteren anlaşmalar, (Alacaklının tek taraflı irade beyanı ile alınmasından vazgeçilen alacakların, değersiz alacak olarak zarar kaydı mümkün değildir.)

- Ticaret mahkemesince borçlu hakkında verilmiş ve ilgili masa tarafından tasfiyeye tabi tutulmuş bulunan iflas kararına ilişkin belgeler.

Bunların dışında değersiz alacaklar da aciz vesikası konusuna da değinmek isterim. Aciz vesikası, İcra İflas Kanunun 68 inci maddesine göre borç ikrarını içeren bir belge olup,  alacağı kuvvetli hale getiren bir belgedir. Bundan dolayı değersiz alacak olarak dikkate alınmamaktadır.

Değersiz alacaklar hem işletme usulüne göre hem de bilanço usulüne göre defter tutanlar kanunda sayılan şartlar yerine geldiğinde yararlanacaklardır.

Örnek:

X İşletmesi 1.000.000 TL değerinde,  Y İşletmesinden alacağı bulunmaktadır. Y İşletmesi konkordato ilan etmiştir.  Bundan dolayı alacağı değersiz hale gelmiştir.

-------------------------/---------------------

689.Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar   1.000.000

                120. Alıcılar                                                                        1.000.000

Alacağın değersiz hale gelmesi

-----------------------/-----------------------

2. ŞÜPHELİ ALACAKLAR

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu 323.Maddesinde,

 Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla;

 1. (Değişik: 1/5/1981-2455/3 md.) Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar;

2. Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar;

Şüpheli alacak sayılır.

Yukarıda yazılı şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir. Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Teminatlı alacaklarda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder. Şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar zarar hesabına intikal ettirilir.

Firmaya ait bir alacağın şüpheli hale gelebilmesi için, daha önce elde edilen bir gelire istinaden bilançonun aktifinde olması gerekir. Alacağın daha sonra tahsil edilmesi konusunda sorunlar yaşanması, yaşanan bu sorunların da dava veya icra safhasına geçilmesi ya da protesto, yazı ile bir defadan fazla istenmesi ya da küçük alacaklar olmasından dolayı alacağımızı gider olarak kaydedip,  vergi matrahından indiririz.

2. a Şüpheli Ticari Alacağa Ait Özellikli Durumlar

2.a.a Aciz vesikası aldığında bundan dolayı alacağımız şüpheli hale gelir.

2.a.b Yurt dışı alacaklının durumu ise,  yine aynı şekilde yurt içinde yapılan işlemlerin benzeri hangi ülkede ise ilgili vergi mükellefinin olduğu ülkedeki yetkili makamlarına açılan takip veya dava süresinde olması gerekir. Yurt dışı alacağından doğan kur farkı içinde, asıl alacağa tabi olduğundan kur farkı da şüpheli ticari alacak olarak değerlendirilir.

2a.c Alacağa karşılık alınan çek ve senet içinde davalık olması durumunda şüpheli hale gelir. Bunun için vadesinin geçmiş olması gerekmektedir. TTK nun da belirtilen şekil şartlarına ve diğer kurallara uygun bir şekilde düzenlenmiş olması gerekir.

2a.d Gerek alacaklı olunan şirket hakkında iflasın ertelemesi kararının verilmesi ile iflasa ilişkin şartların varlığının tamamen ortadan kalktığından söz edilemeyecek olması, gerekse iflası ertelenen borçlu şirketin takibi İcra ve İflas Kanunu hükümleri uyarınca engellendiği hususları birlikte değerlendirildiğinde iflası ertelenen şirketten tahsil edilemeyen ve kanuni takibe de imkan olmayan alacaklar için mahkemece iflasın ertelenmesine ilişkin kararın verildiği hesap döneminde şüpheli alacak karşılığı ayrılması mümkün bulunmaktadır.

Ancak, iflası ertelenen borçlu şirketin daha sonra iflas veya iflastan kurtulması halleri söz konusu olur ise, ayrılan şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarlarının tahsil edildikleri dönemde kâr/ zarar hesabına intikal ettirileceği tabiidir.

2a.e Bilanço usulüne göre defter tutmak gerekir.

Örnek:

X İşletmesinin 1.000.000 TL y İşletmesinden alacağı bulunmaktadır.  X işletmesi bu alacağı için y işletmesine dava açmıştır. Bu nedenle alacağı şüpheli hale gelmiştir. Bu alacağın 500.000 TL si teminatlıdır.

------------------------/-------------------------

128 Şüpheli Ticari Alacaklar    500.000

                                               120 Alıcılar          500.000

Alacağın şüpheli hale gelmesi

----------------------/--------------------------

Teminatlı olan kısmı için karşılık ayrılmaz.

----------------------/-------------------------

654 Karşılık Gideri                    500.000

                                               129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı   500.000

---------------------/--------------------------

Şüpheli haline gelen alacak kısmi olarak 300.000 TL tahsil edildi.

-------------------/--------------------------

102 Banka                               300.000

                128 Şüpheli Ticari Alacaklar         300.000

-------------------/------------------------

------------------/-------------------------

129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı     300.000

                               644 Konusu Kalmayan Karşılıkları             300.000

----------------/--------------------------

3. VAZGEÇİLEN ALACAKLAR

Madde 324 – Konkordato veya sulh yolu ile alınmasından vazgeçilen alacaklar, borçlunun defterlerinde özel bir karşılık hesabına alınır. Bu hesabın muhteviyatı alacaktan vazgeçildiği yılın sonundan başlayarak üç yıl içinde zararla itfa edilmediği takdirde kar hesabına naklolunur.

Vazgeçilen alacak, borçlu tarafından dikkate alınması gereken bir olaydır. Alacaklı olan firma için değersiz alacak, borçlu olan bir firma için ise vazgeçilen alacaktır.

Vazgeçilen alacak hükmünden sadece bilanço usulüne göre defter tutanlar faydalanır.

Örnek: 

X İşletmesi 1.000.000 TL değerinde, Y İşletmesinden alacağı bulunmaktadır.  Y İşletmesi de konkordato ilan etmiştir. Anlaşma sonucunda 700.000 TL tahsili mümkün olmayan değersiz alacak haline gelmiştir. Diğer 300.000 TL için vazgeçilen alacak olmuştur.

X İşletmesi

---------------------------/------------------------

689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar      700.000

                                               120 Alıcılar                                          700.000

Alacağın değersiz hale gelmesi

------------------------/--------------------------

Y İşletmesi

---------------------/-----------------------------

320 Satıcılar                        300.000

                                      549 Özel Fonlar         300.000

Vazgeçilen alacak

-------------------/-------------------------------

Kanun gereği üç yıl sonra dönem karına ilave edilir.

-------------------/-----------------------

549 Özel Fonlar                 300.000

                               590. Dönem Net Karı     300.000

------------------/------------------------

4. Değerlendirme

Değersiz alacaklar, şüpheli alacaklar ve vazgeçilen alacaklar hepsini bir arada değerlendirdiğimizde vergi kanunlarının, vergi mükelleflerine sağladıkları kolaylıklar arasında yer almaktadır. Bazı şartları olmakla beraber bazı noktalara da dikkat etmek gerekir.

Bir alacağın değersiz hale veya şüpheli hale gelmesi için ticari ilişki sonucunda meydana gelen alacağın olması, bunun sonucunda alacağın bu hale geldiğinin resmi kurumlar huzurunda ispat etmesi gerekir. Bu belgeli olması gerekir.  Daha sonra vergi matrahından indirim yapılmaktadır.

Bir alacağın, değersiz alacak haline geldikten sonra,  artık gider hesaplarına kaydedilip,  bununla ilgili işlem bitmektedir. Ancak, şüpheli ticari alacaklar da ise durum farklıdır. Ticari alacağımız şüpheli ticari alacak haline geldikten sonra karşılık ayrılıp gider hesabına kaydedildikten sonra eğer her hangi bir tahsilat olursa bunu gelir hesabına almak gerekir. Alacağın şüpheli hale geldiğinde iş bitmemekte hala devam etmektedir.

Değersiz alacağın veya şüpheli ticari alacağın yurt içinden veya yurt dışından olmasının önemi yoktur. Gerekli kanuni yollar takip edildiği sürece yurt dışı alacağın da değersiz alacak veya şüpheli ticari alacak olarak değerlenir.

19.12.2018

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.