Kadir Demirbaş
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
vergi.uzmani@yandex.com

Amortisman ve Bazı Özel Durumları

1.GİRİŞ

Bu yazımızda da amortisman konusunun genel olarak değil, sadece bazı unutulmuş akla gelmeyen konularını anlatacağız.

Tabi öncellikli olarak amortismanın gider olarak defter kayıtlarımızda kaydedebilmemiz için mevzuatta yer alması gerekmektedir. Bunu da 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu 40/7.maddesine göre gider olarak defterlerimize kaydediyoruz. Bununla beraber yine 213 Sayılı Vergi Usul Kanunun 321. Maddesine göre de kayıt yapmaktayız. Bunu yaparken de tabi ki de vergi ziyasına sebebiyet vermeden, tebliğlerde belirtilen iktisadi ürüne ve iktisadi süresine göre dikkat ederek yapmamız gerekir.

Daha sonrasında ise amortisman yöntemlerini belirliyoruz. Normal yöntem mi, azalan bakiyeler yöntemine göre mi belirliyoruz. Unutmamak gerekir ki bazı durumlara da dikkat etmek gerekir. Çünkü kanun burada bize bir kısım serbestlik sağlamakla beraber, diğer konularda her hangi bir serbestlik sağlamıyor. Bu sebeple bunlara çok dikkat etmek gerekir.

Yazımızda, Yer Altı ve Yer Üstü Düzenleri Amortisman, Arazide Amortisman, Madenlerde Amortisman, Fevkalade Amortisman, Kuruluş ve Örgütlendirme Giderleri ile İlgili Amortisman, Araştırma ve Geliştirme Amortisman, Özel Maliyet Amortismanı ve Binek Oto Amortismanı olmak üzere sekiz başlık halinde işleyeceğiz.

2. AMORTİSMAN

A. Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Amortismanı:

Yeraltı ve yerüstü düzenleri ilgili örneklere ait amortisman oranları:

- Boru Hatları % 2,50 , Köprüler % 5, Hava Meydanları % 5, Metro Hatları ve İstasyonları % 2,50 , Barajlar % 2,50, Liman % 5 , Duraklar % 20.

Yeraltı ve Yerüstü düzenleri denildiğinde, bu tür işlemleri yapan yukarıda verdiğimiz örneklerdeki gibi olan işlemlerde kullanmak gerekir. Bunun dışında kullanmamak en iyi seçenektir.

B. Arazide Amortisman:

Madde 314 – Boş arazi ve boş arsalar amortismana tabi değildir.

Ancak: 1. Tarım işletmelerinde vücuda getirilen meyvalık, dutluk, fındıklık, zeytinlik ve güllüklerle incir bahçeleri ve bağlar gibi tarım tesisleri;

2. İşletmede inşa edilmiş olan her nevi yollar ve harklar; Amortismana tabi tutulur.

Kanun maddesine baktığımızda boş araziler ve arsalar kural amortismana tabi değildir. Ancak, arsa ve arazilerin amortismana tabi olabilmesi için üzerinde her hangi bir kıymetin olması gerekmektedir. Bu kıymetin iktisadi bir önemi olması ve parasal bir değerin ifade etmesi gerekmektedir. Bu yönden baktığımızda arazi ve arsanın üzerine yapılan olaylara ilişkin örnek vermek gerekirse, zeytinlikler 333 Nolu Tebliğe göre 50 yılda % 2 oranında amortisman ayrılır. Yine dutluklar 333 Nolu Tebliğe göre 40 yılda % 2,50 oranında amortisman ayrılır. Bunun dışında boş arazi ve arsalar amortisman ayrılmaz.

C. Madenlerde Amortisman:

 Madde 316 – İşletme sebebiyle içindeki cevherin azalmasından dolayı maddi değerini kaybeden madenlerin ve taş ocaklarının imtiyaz veya maliyet bedelleri, ilgililerin, müracaatları üzerine bunların büyüklük ve mahiyetleri göz önünde tutulmak ve her maden veya taş ocağı için ayrı ayrı olmak üzere Maliye ve Sanayi Bakanlıklarınca belli edilecek nispetler üzerinden yok edilir.

D. Fevkalade amortisman:

Madde 317 – Amortismana tabi olup:

1. Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden;

 2. Yeni icatlar dolayısiyle teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz bir hale gelen;

3. Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan; Menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili Bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen "Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri" uygulanır.

Fevkalade amortisman yukarıda sayılan sebepler meydana geldiğinde bu amortisman yöntemi kullanılır ancak bu yöntemi kullanmak için Maliye Ve Hazine Bakanlığı tarafından belirlenir.

 E. İlk tesis ve taazzuv giderleri ve peştamallıklar:

 Madde 282 – Kurumlarda aktifleştirilen ilk tesis ve taazzuv giderleri mukayyet değeri ile değerlenir. Bu değer, ilk tesis ve taazzuv için yapılan giderlerden fazla olamaz. Kurumun tesis olunması veya yeni bir şubenin açılması veyahut da işlerin devamlı bir surette genişletilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir kıymet iktisap olunmıyan giderler bu cümledendir. İlk tesis ve taazzuv giderlerinin aktifleştirilmesi ihtiyaridir. Gerçek veya tüzel kişilerde peştemallıklar da mukayyet değerleriyle değerlenir.

İlk tesis ve taazzuv giderlerinin ve peştemallıkların itfası:

 Madde 326 – Kurumların aktifleştirdikleri ilk tesis ve taazzuv giderleri ile peştemallıklar mukayyet değerleri üzerinden eşit miktarlarda ve beş yıl içinde itfa olunur.

Kuruluş ve Örgütlendirme Giderlerinin aktife alınması işletmenin tamamen kendi tercihine bağlıdır. İsterse bunu direkt gider olarak değerlendirebilir. Bunun haricinde amortisman ayırma tercih ederse eşit olarak 5 yılda her yıl % 20 oranında amortisman ayırır ve azalan bakiyeler yöntemini tercih edemez.

F. Araştırma Ve Geliştirme Amortisman:

1 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde 263-Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı işletmede yeni ürün ve teknolojiler oluşturulması, mevcutların geliştirilmesi ve benzeri amaçlarla yapılan her türlü harcamalardan, aktifleştirilen kısmının izlendiği hesap olarak tarif edilmiş ve söz konusu hesabın işleyişine ilişkin olarak "Maliyet değerleri ile bu hesaba borç kaydedilir.”

Yukarıda belirtilen aktife alınmış Araştırma ve Geliştirme ilgili olarak yapılmış olan işlemlerin sonucunda gayri maddi hak olarak firma adına bir şeyler elde ediliyorsa eşit oranda amortisman ayrılması gerekir. Bunun sonucunda hak veya bir patent elde edilemiyorsa yine bu faaliyetlerden oluşan harcamaları da gider olarak değerlendirir.

G. Özel maliyet bedellerinin itfası:

Madde 327 – (Değişik: 3/7/2005-5398/24 md.) Gayrimenkullerin, elektrik üretim ve dağıtım varlıklarının ve gemilerin iktisadî kıymetlerini artıran ve 272 nci maddede yazılı özel maliyet bedelleri, kira veya işletme hakkı süresine göre eşit yüzdelerle itfa edilir. Kira veya işletme hakkı süresi dolmadan, kiralanan veya işletme hakkı alınan şeyin boşaltılması veya işletme hakkının herhangi bir sebepten sona ermesi halinde henüz itfa edilmemiş olan giderler, boşaltma veya hakkın sona erdiği yılda bir defada gider yazılır.

Firma tarafından kiralanan iş yerleri ile ilgili olarak yapılan harcamalar bu hesaba kaydedilir. Yapılan harcamalar 2018 yılı için 1.000 TL üzeri ve iş veren tarafından taşındığında kolay bir şekilde sökülüp götüremeyeceği harcamalar olmalıdır. Bununla ilgili olarak varsa kira sözleşmesi zamanına göre amortisman ayırması gerekir aksi bir durumda beş yıl olarak eşit miktarda amortisman ayırması gerekir.

H. Binek Otolarda Kıst Amortisman

b) Süre bakımından:

Madde 320 – Amortisman süresi, kıymetlerin aktife girdiği yıldan başlar. Bu sürenin yıl olarak hesaplanması için (1) rakamı mükellefçe uygulanan nispete bölünür. (Ek: 24/6/1994-4008/12 md.; Değişik: 25/5/1995-4108/6 md.) Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir. Her yılın amortismanı ancak o yıla ait değerlemede nazara alınabilir. Amortismanın her hangi bir yıl yapılmamasından veya ilk uygulanan nispetten düşük bir hadle yapılmasından dolayı amortisman süresi uzatılamaz. c) Amortisman usulünü seçme bakımından:

Mükerrer Madde 320 - (Ek: 19/2/1963-205/20 md.)

1. İktisadi ve teknik bakımdan bir bütün teşkil eden değerler için normal veya azalan bakiyeler usulü ile amortisman usullerinden yalnız birisi uygulanabilir.

2. Bir iktisadi değer üzerinden normal amortisman usulüne göre amortisman ayrılmasına başlandıktan sonra bu usulden dönülemez.

3. Bir iktisadi değer üzerinden azalan bakiyeler usulüne göre amortisman ayrılmaya başlandıktan sonra normal amortisman usulüne geçilebilir. Bu suretle usul değiştirenler keyfiyeti beyannamelerinde veya eki bilançolarda belirtmeye mecburdurlar. Kabul edilen yeni usul bu bildirimin yapıldığı beyannamenin taallük ettiği dönemden itibaren nazara alınır. Bu takdirde henüz yok edilmemiş olan değer kısmı, bakiye amortisman süresine bölünmek suretiyle eşit miktarlarla yok edilir.

3. DEĞERLENDİRME:

Amortisman olarak detaylı bir şekilde baktığımızda, çok farklı ve bazı noktalara dikkat etmek gerekir. Tek Düzen Hesap Planında 250 Arazi ve Arsalar,251 Yeraltı ve Yerüstü, 252 Binalar, 253 Tesis, Makine ve Cihazlar, 254 Taşıtlar, 255 Demirbaşlar, 256 Diğer Maddi Duran Varlıklar, 260 Haklar, 261 Şerefiye, 262 Kuruluş ve Örgütlendirme Gideri, 263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri, 264 Özel Maliyetler, 267 Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar hesaplar görülmektedir.

Her hesabın kendine özel amortisman ayırma ve bazı özellikleri olduğu görülmektedir. Örnek, 251 Yeraltı ve Yerüstü düzenleri ile ilgili olarak baktığımızda, ilgili tebliğlerde yapılan işin niteliğine göre amortisman ayrılmakta iken 262 Kuruluş ve Örgütlendirme Gideri eşit dönemlerde amortisman ayrılmakta iken, 264 Özel Maliyet Hesabında ise, kira sözleşmesi dikkate alınarak amortisman ayrılmaktadır.

Yine bazı muhasebe hesaplarında azalan bakiyeler yöntemi tercihi yapılamamakta bazı hesapta ise kendine özel kıst amortisman uygulanmaktadır.

12.11.2018

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.