Kadir Cihan Tüfekçi
Bilim Uzmanı
kcihantufekci@gmail.com

Kontrol Temelli, Süreç Temelli ve Risk Temelli Ekonomik Sistemlerin Değerlendirilmesi

Ekonomik sistemleri birbirinden farklı birçok şekilde ayırmak mümkündür ancak bu yazımızda bunlardan önemli olarak gördüğüm bir ayrımı sizin için inceleyeceğiz. Bu ayrım temelinde üçe ayrılmaktadır. Bunlar kontrol temelli sistemler, süreç temelli sistemler ve risk temelli sistemlerdir.

Kontrol Temelli Sistemler

 Kontrol temelli ekonomik sistemler, ekonomik faaliyetlerin yönetimi ve düzenlenmesinde kontrol teorisi prensiplerini kullanırlar ve çeşitli hedeflere ulaşmayı amaçlarlar. Makroekonomik değişkenleri izleyerek bunlardan çeşitli analizler çıkaran ve bu analizler ışığında müdahale eden bir dizi politika ve stratejiyi içerir. Kontrol temelli ekonomik sistemler, genellikle devlet müdahalesini içerirler veya merkezi planlamaya dayanırlar. Bunlar ekonomik politikaların oluşumu ve uygulanması yolu ile gerçekleştirilir. Bunun temel sebebi ise bu raddede analiz yetisi olan ve hatta yetiden öte bu seviyede bir analiz edilecek dataya sahip olabilecek tek kurumun devlet ve merkezi yapıların olmasıdır. Bu radde de büyük seviyede işlenen veriden elde edilecek çeşitli ve alternatif yöntemlerin ise uygulanmasının ayrıca zor olmasıdır. Bu yeti de ancak devlet ve merkezi yapılarda mevcuttur. Sırası ile süreç şu şekilde gerçekleşir. Makroekonomik göstergeler süregelen bir biçimde izlenir ve makroekonomik veriler gerekli olduğu ölçüde göz önüne alınır. Ardından mevcut uygulanması gereken politika ve stratejilere göre eldeki veriler değerlendirilir. Sonrasında eldeki veriler arasından işe yarayacak olanlar ile bir model ortaya konur. Devlet veya merkezi yönetim, eldeki bu model ile risk ve kriz yönetimini gerçekleştirir. Bunu yaparken de para ve maliye politikalarını aktif bir şekilde kullanır. Sistem etkili ve neredeyse kesin sonuçlara sahip olsa da zamanlama, doğruluk ve ekonomik hedeflere olan tepkiler dolayısı ile zorluklarla karşılaşabilir.

Risk Temelli Sistemler

 Risk temelli ekonomik sistemler, ekonomik faaliyetlerin ve politikaların planlanması, yönetilmesi ve değerlendirilmesinde risk faktörlerini dikkate alan bir yaklaşımı ifade eder. Bu sistemler, ekonomik karar alma süreçlerinde belirsizlikleri kendilerine asıl amaç olarak alırlar. Ayrıca, sistemin olası riskleri göz önünde bulundurmaya olan doğal yatkınlığı daha sürdürülebilir ve dayanıklı bir ekonomik yapı oluşturmak açısından oldukça önemlidir. Bu sistemin başlangıç noktasında her zaman bir risk analizi ve değerlendirmesi bulunur. Bu değerlendirme temel ekonomik varlıklar üzerine olan finansal riskler gibi oluşması daha net veriler ile ortaya konabilen konuları ele almakla birlikte daha zor tahmin edilebilecek doğal afetler ve savaşları da konu alabilirler. Ayrıca siyasi istikrarsızlık gibi olağan durumun bozulmasını veya ani gelişen bir teknolojik atılım gibi olağan durumun değişmesini de kendine konu alabilir. Riskin boyutuna ve ihtimallerine göre sıralandıktan sonra olası durum senaryoları için planlar oluşturulmaya başlanır. Bu senaryolar için genelde belirlenen kademeli geçişlerin her biri için ayrı ayrı olarak stratejiler belirlenir. Ayrıca, tüm bu stratejiler için ayrıca ana ve alternatif eylem ve reaksiyon planları oluşturulur. Bu sistemin en büyük eksikliği oluşturulan risk senaryolarının her birinin aslında olası olmasıdır. Yani, bir adet sorun için kullanılacak herhangi bir eylem planı için kullanılmayacak bir sürü ekstra senaryonun ortaya çıkarılmasıdır. Ayrıca, veri teknolojilerinin, analitiğinin ve yetişmiş elemanın yetersiz olması sebebi ile bu süreç tamamen etkisiz ve gereksiz hale bürünebilir. Lakin gelişen dünyanın süreçlerinin sürekli olarak değişken olmasından kaynaklı olarak her daim yeni ortaya çıkabilecek riskler bu tip bir temellendirmenin asıl verimliliğini ve gerekliliğini ortaya koymaktadır. Artık herkes ve her şey birbirinden çok daha hızlı etkilendiğinden mevcut koşullarda risk temelli sistemler genel olarak koşulları sağlandığında modern çağ için en verimli olmasa da en ehemmiyetli sistemlerdir.

Süreç Temelli Sistemler

 Süreç temelli ekonomik sistemler, ekonomik faaliyetlerin planlanması, uygulanması ve yönetilmesinde süreç odaklı bir yaklaşım benimseyen bir sistemdir. Bu yaklaşım, iş süreçlerini, değer zincirini ve organizasyonel faaliyetleri vurgular, böylece ekonomik verimliliğe odaklanılabilir. Ayrıca, sürdürülebilirlik ve etkinlik gibi kavramları öne çıkararak bu sistem farkını ortaya koymaktadır. Uzmanlaşmanın kanıtlanmış etkisi ve üretim sürecinin kapsam ve detaylarının artmasından kaynaklı olarak sürecin değeri kesinlikle önceki çağlara göre çok daha büyüktür. İster bir iş süreci olsun ister bir hizmet isterse de yönetimsel bir süreç olsun tüm bu süreçler bir değer üretimi zinciri ortaya koymaktadır ve sistem temeli buna dayanmaktadır. Değerin akışının doğru tespiti ve analizi sistemin en önemli noktasıdır. İsrafı engellemenin ve üretimdeki verimin arttırılmasının nihai yolu budur. Bunu optimizasyon ve otomasyon ile sağlar. Bu süreçlerin hepsinin performansı ve etkinliği de incelenerek daha etkin ve yüksek performanslı yeni süreçler adına gelişimler ortaya konur. Bu sistem temeli esnek ve adaptiftir. Ayrıca, üretimin temel amacındaki son nokta olan alıcı/müşteri için ise memnuniyeti ayrıca arttırmaktadır. Maliyetlerin azalması, performansın ve etkinliğin artması ile süreç temelli sistemler oldukça iyi bir sistem temeli ortaya koymaktadır. Ancak, süreç temelli sistemlerin detaylara olan bağımlılığı ve mikro ölçekteki koşulları kusursuzlaştırmaktaki başarısını genel bir esas olarak her zaman ve her yerde uygulanabilir olarak ortaya koyamamasından dolayı daha büyük ölçekli sistemlere uygun değildir.

Sonuç

Sonuç olarak bu üç sistemde kendilerince oldukça büyük faydalar sağlasalar dahi ekonomik sistemler değişkendir ve koşulları farklıdır. Hiçbir sistem temeli diğerinden nihai olarak üstün değildir ve etkinlikleri ile faydaları tamamen koşullara bağlıdır. Eğer ki, uygun koşullar sağlanırsa her biri faydalıdır ve bir ekonomik sistem temellendirilirken bu göz önünde bulundurulmalıdır.

25.12.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.