İsmail Namlı
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
ismail.namli@ismmmo.org.tr

Satıştan İade İşlemlerinin Uygulaması, Değerlemesi, Takibi ve Muhasebeleştirilmesi – II

I – Giriş

Satıştan İade İşlemlerinin Uygulaması, Değerlemesi, Takibi ve Muhasebeleştirilmesi – I başlıklı yazımızda satıştan iade işlemlerinde Katma Değer Vergisi Kanunu uygulaması ve oranı, belge düzeni, Vergi Usul Kanunu’na göre değerlemesi ve işletme içi iade sürecinin mali işleyişinin sağlanmasına değinilmiştir. Bu yazımızda ise satıştan iade işlemlerine ilişkin aralıklı envanter yöntemini uygulayan işletmeler düşünülerek muhasebe kaydı yönünden yapılması gerekenler etraflıca incelenerek konu hakkındaki kişisel görüşümüz sunulacaktır. Ayrıca yazımız ekinde sürekli ve aralıklı envanter yöntemine göre stok hesaplarının işleyişine dair kavram haritası yer almaktadır.

II – Satıştan İade Faturalarının Muhasebeleştirilmesi;

Satıştan iade faturalarının muhasebeleştirilmesi ile ilgili olarak karşımıza üç farklı durum çıkmaktadır. Bunlar;

a)     Önceki yıl veya yıllarda satışa istinaden iade alınan ürünlere ait satıştan iade faturasının muhasebeleştirilmesi,

b)     Aynı yıl içinde satışı yapılan fakat farklı geçici vergi dönemlerinde iade alınan ürünlere ait satıştan iade faturasının muhasebeleştirilmesi,

c)      Aynı yıl içinde satışı yapılıp aynı geçici vergi döneminde iade alınan ürünlere ait satıştan iade faturasının muhasebeleştirilmesi.

Örnek; Satıcı AŞ. 01.09.2009 tarihinde 100,- adet ayakkabıyı 10,00 TL birim fiyat ile Alıcı AŞ. ’ye satmıştır. Satıcı AŞ. için ilgili ürünün birim maliyeti 8,00 TL’dir. (K.d.v. oranı %8 olarak dikkate alınacaktır.)

a)     Alıcı AŞ. almış olduğu ayakkabıları 01.03.2010 tarihinde Satıcı AŞ.’ye iade etmiştir.

b)     Alıcı AŞ. almış olduğu ayakkabıları 01.12.2009 tarihinde Satıcı AŞ.’ye iade etmiştir.

c)      Alıcı AŞ. almış olduğu ayakkabıları 25.09.2009 tarihinde Satıcı AŞ.’ye iade etmiştir.

Yukarıda verilen örneği satıştan iade faturasının muhasebeleştirilmesi ile ilgili üç farklı duruma göre muhasebeleştirelim; (Muhasebe kayıtları Satıcı AŞ. yönüyle yapılmaktadır.)

a)     Önceki yıl veya yıllarda satışa istinaden iade alınan ürünler;

Satışa ilişkin muhasebe kaydı

-----------------------------------------------01.09.2009------------------------------------------------------

120 Alıcılar                                          1.080,00

            600 Yurt İçi Satışlar                                          1.000,00

            391 Hesaplanan K.d.v.                                          80,00

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Dönem sonu maliyet kaydı

-----------------------------------------------------31.12.2009-------------------------------------------------

621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti         800,00

                153 Ticari Mallar                                             800,00

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

İlgili satışa ait ürünler 01.03.2010 tarihinde 100 adet x 10,00 TL = 1.000,00 TL bedelle iade alınmıştır.

-----------------------------------------------------01.03.2010--------------------------------------------------

153 Ticari Mallar                                  1.000,00

191 İndirilecek K.d.v.                                80,00

            120 Alıcılar                                                      1.080,00

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2009 yılında yapılan satışa ait iade 2010 yılında olmuştur. Bu sebep ile iade alınan ürünler için 610  Satıştan İadeler (-) hesabı değil 153 Ticari Mallar hesabı kullanılmalıdır. Çünkü, 2009 yılında gerçekleştirilen satış işlemi ile ilgili olarak 31.12.2009 tarihinde mali işlemler tamamlanarak mali tablolar düzenlenmiş ve dönem karı/zararı hesaplanmıştır. Uygulamada sıkça karşılaştığımız bu durumda geçmiş yıla ait satışların iadesinde bazı meslektaşlarca 610 Satıştan İadeler (-) hesabı kullanmaktadırlar. Satıştan iade işlemine ait yevmiye kaydının bu şekilde yapılması yanlış olup vergi zıyaına neden olunmaktadır. Bu nedenle sonraki dönemde gerçekleşen satış iadesi işlemi Satıcı AŞ. açısından yeni bir alış gibi kabul etmeli, Alıcı AŞ. ise kayıtlarını satış işlemi gibi görerek kayıt yapmalıdır.

Muhasebe uygulamalarında doğru olan yukarıdaki şekilde kayıt edilmesidir.  İdarenin görüşü ve uygulama birliği açısından bizim de desteklediğimiz ve doğru kabul ettiğimiz kayıt tarzı yukarıdaki gibidir. Ancak; önceki yıllarda satılan ürünlerin iadesiyle ilgili muhasebe kaydının yapılması konusunda http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/59MaliCozum/31-%2059%20EMRAH%20AYGUL.doc  adresinde bulunan makalenin okunmasını tavsiye ediyoruz. İlgili makalede konuya farklı bir yaklaşım sergilenmiş ve konuya dair Danıştay kararı ile idarenin görüşüne de yer verilmiştir.

b)     Aynı yıl içinde satışı yapılan fakat farklı geçici vergi dönemlerinde iade alınan ürünler;

Satışa ilişkin muhasebe kaydı

------------------------------------------------01.09.2009-----------------------------------------------------

120 Alıcılar                                          1.080,00

            600 Yurt İçi Satışlar                                          1.000,00

            391 Hesaplanan K.d.v.                                          80,00

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2009 yılı 3.dönem geçici vergi dönem sonu maliyet kaydı

----------------------------------------------30.09.2009-------------------------------------------------------

621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti         800,00

            153 Ticari Mallar                                                800,00

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

İlgili satışa ait ürünler 01.12.2009 tarihinde 100 adet x 10,00 TL = 1.000,00 TL bedelle iade alınmıştır.

------------------------------------------------01.12.2009----------------------------------------------------

610 Satıştan İadeler (-)                        1.000,00

191 İndirilecek K.d.v.                                80,00

            120 Alıcılar                                                      1.080,00

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

İadeye ilişkin maliyet düzeltme kaydı

-----------------------------------------------01.12.2009------------------------------------------------------

153 Ticari Mallar                                             800,00

              621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti                       800,00

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

İlgili satışa ait iade aynı yıl içinde fakat sonraki geçici vergi döneminde gerçekleşmiştir. Bu sebep ile iade alınan ürünler 610 Satıştan İadeler (-) hesabına işlenmiş ve dolayısıyla Satıcı AŞ. bu kaydı yaparak brüt satış karını doğru olarak hesaplayacaktır. Bu durumda asıl dikkat edilmesi gereken husus 30.09.2009 tarihinde geçici vergi hesaplaması için yapılan dönem sonu maliyet kaydının tashih (düzeltme) edilmesidir. Bu kaydın yapılması ile beraber iade alınan ürünler stok hesabına alınmış olmaktadır. Eğer bu kayıt yapılmaz ise fiili envanter ile kaydi envanter sonuçları birbirini doğrulamaz ve kayıtlarda farklılara yol açar. Burada yapılan düzeltme kaydı ile fiili envanterdeki bu değişimin kaydi envantere yansıtılması ve muhasebe kaydının oluşturulması sonrasında fiili envanter = kaydi envanter denkliğinin sağlanmasıdır.

Aynı yıl içinde satışı yapılan fakat farklı geçici vergi dönemlerinde iade alınan ürünler ile ilgili olarak karşılaştığımız diğer bir hatalı uygulama ise;

Örneğin 2. geçici vergi döneminde satışı yapılıp 30.06.20xx tarihinde satılan ticari mallar maliyeti hesaplanarak geçici vergi beyannamesi veren işletme sonraki bir geçici vergi döneminde (3. veya 4.dönem ) iade faturasının muhasebe kaydını;

-------------------------------------------------   /   /    ---------------------------------------------------------

153 Ticari Mallar                                  xx

191 İndirilecek K.d.v.                           xx

            120 Alıcılar                                                      xx

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Şeklinde yapmaktadırlar. Bu kayda ilişkin gerekçeyi ise 30.06.20xx tarihinde maliyet kaydı yapıldığını ve sonraki dönemde iade alınan ürünün önceki yıl/yıllarda satışı yapılan ürün gibi görülerek yeni bir alış gibi değerlendirilmesi gerektiği görüşü ileri sürülmektedir. Bu gerekçe yanlış ve dönemsellik kavramına aykırıdır. Bu hususta özellikle belirtmeliyim ki aşağıdaki şekilde yapılmayan kayıt neticesinde işletmeler daha fazla vergi ödeyecek ve finansal tabloları işletmenin mali durumunu doğru olarak yansıtmayacaktır.  

Yapılması gereken kayıt aşağıdaki şekilde olmalıdır.

--------------------------------------------   /   /    -----------------------------------------------------------

610 Satıştan İadeler (-)                                    xx

191 İndirilecek K.d.v.                                       xx

              120 Alıcılar                                                      xx

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

İadeye ilişkin maliyet düzeltme kaydı

------------------------------------------   /   /    -------------------------------------------------------------

153 Ticari Mallar                                              xx

     621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti                                  xx

------------------------------------------   /   /    --------------------------------------------------------------

c)      Aynı yıl içinde satışı yapılıp aynı geçici vergi döneminde iade alınan ürünler;

Satışa ilişkin muhasebe kaydı

----------------------------------------------------------01.09.2009-------------------------------------------

120 Alıcılar                                          1.080,00

            600 Yurt İçi Satışlar                                          1.000,00

            391 Hesaplanan K.d.v.                                          80,00

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

İlgili satışa ait ürünler 25.09.2009 tarihinde 100 adet x 10,00 TL = 1.000,00 TL bedelle iade alınmıştır.

-------------------------------------------------28.09.2009------------------------------------------------------

610 Satıştan İadeler (-)                        1.000,00

191 İndirilecek K.d.v.                               80,00

            120 Alıcılar                                                      1.080,00

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

İlgili satışa ait iade aynı yıl içinde ve aynı geçici vergi döneminde gerçekleşmiştir. Bu sebeple iade alınan ürünler 610 Satıştan İadeler (-) hesabına alınmıştır. Bunun sebebi ilgili ürünlere ait satışında, iadenin de aynı geçici vergi dönemi içerinde olmasıdır.

III – Sonuç

Muhasebe işlemlerinde mantık; işletme içerinde gelişen mali nitelikteki iş ve işlemlerin veya

karşılaşılan olay ya da olayların kendi mahiyeti içerinde değerlendirmesi ve sonuçlandırmasıdır. Bu sebeple iade sürecine yazımızda belirttiğimiz şekilde uyulması ve ilgili hesapların kullanılması işletmelerin menfaatinedir. Unutulmamalı ki; Bilanço usulünde defter tutan gerçek ve tüzel kişilere ait teşebbüs ve işletmelerin Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri ile getirilen tek düzen hesap planına ve bunun yanında temel mali tabloların düzenleme ilkelerine ve Tekdüzen Hesap Çerçevesi Hesap Planı ve İşleyişine riayet edilmesi gerekir. Bu belirlenen usul ve esaslara uyulmaması halinde Vergi Usul Kanununun 353.maddesinin 6.fıkrası gereği, muhalefet edilen her takvim yılı için ayrı ayrı Özel Usulsüzlük Cezası kesilmesi gerekecektir.(1) (411 Sıra No.lu V.U.K Genel Tebliği ile 01.01.2012'den itibaren 4.000 -TL)

Ekler;

1.       Sürekli ve Aralıklı envanter yöntemine göre stok hesaplarının işleyişine dair kavram haritası

Dipnotlar;
1.       Vergi Denetmeni ÖZDEMİR Muharrem, ERKOL Alkan “Tek Düzen Hesap Planına Uyulmaması Nedeniyle Özel Usulsüzlük Cezası”  www.alomaliye.com (erişim; 16.07.2012)

Yararlanılan Kaynaklar;
1.       213 Sayılı Vergi Usul Kanunu
2.       Mehmet MAÇ ( YMM ) KDV-5 ( e-Kitap )
3.       Prof.Dr. Şükrü KIZILOT Katma Değer Vergisi Kanunu Ve Uygulaması
4.       Mahmut Atilla YILMAZ Abaküs Muhasebe Sınav Seti 2012

 

24.07.2012

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.