1. Giriş
2006 yılında yürürlüğe giren ve 80 yıllık süre boyunca uygulanan 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanununu yürürlükten kaldırarak, birçok önemli yapısal değişiklikleri (stratejik plan, performans programı, iç kontrol, dış denetim, faaliyet raporu, yönetim sorumluluğu ve hesap verebilirlik vb.) beraberinde getirmiş olan 10.12.2003 tarih ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun amacı; kalkınma planları ve programlarda yer alan politika ve hedefler doğrultusunda kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasını, hesap verebilirliği ve malî saydamlığı sağlamak üzere, kamu malî yönetiminin yapısını ve işleyişini, kamu bütçelerinin hazırlanmasını, uygulanmasını, tüm malî işlemlerin muhasebeleştirilmesini, raporlanmasını ve malî kontrolü düzenlemektir.
16.05.2017 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Politika Belgesi ve Eylem Planı” başlıklı 2017/7 sayılı Başbakanlık Genelgesinde, Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) Öncelikli Dönüşüm Programları 2. Grup Eylem Planları arasında yer alan “Kamu Harcamalarının Rasyonelleştirilmesi Programında”, “Program-Bütçe Bağlantısının Güçlendirilmesi” bileşeni kapsamındaki, “5.1 Yönetim Bilgi Sistemlerinin Bütünleşik Hale Getirilmesi” başlıklı politika içinde birinci eylem olarak yer alan “Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Oluşturulması” hedefinin yerine getirilmesi için “Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Politika Belgesi ve Eylem Planı (2017-2020)” yayımlanmış[1] ve tüm kamu kurum ve kuruluşlarınca politika belgesi ve eylem planına riayet edilirken gereken hassasiyetin gösterilmesi gerektiği belirtilmiştir.[2]
Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi (BKMYBS) Projesinin temel amacı; bütçe kanunu hazırlıklarının başlatılmasından kesin hesabın TBMM’de kanunlaşmasına kadar geçen mali işlemlere ilişkin süreçlerde kullanılan otomasyon sistemlerinin, elektronik belge, elektronik imza, otomatik muhasebe gibi yeni teknolojik imkanlara kavuşturulması ve mali yönetim sistemimiz için süreç odaklı bütünleşik bir bilişim sistemi altyapısının oluşturulmasıdır.[3]Bütünleşik yapı ile “tek bir kurumun yetki ve sorumluluğu altındaki merkezi bir bilişim sisteminden ziyade, kurumların kendi yetki ve görev tanımları çerçevesinde işlettikleri bilişim sistemlerinin, birlikte çalışabilirlik prensipleri doğrultusunda birbirleri ile entegre edilmesi sonrasında oluşacak genel mimari” kastedilmekle birlikte, Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi; “kamu mali yönetimi ile ilgili fonksiyonel süreçleri destekleyen, birbirleri ile etkileşimli bir şekilde çalışan ve gerekli durumlarda ilgili taraflara ve karar vericilere rapor ve bilgi sunan yazılımların oluşturduğu entegre sistemler bütünü” olarak tanımlanabilir.[4]
Kamu mali yönetimine ilişkin olarak merkezi düzenleyici ve yönlendirici idareler ile diğer kamu idareleri tarafından geliştirilen otomasyon sistemlerinin bütünleşik bir bilişim sistemi altyapısına kavuşturularak ulusal düzeyde Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sisteminin oluşturulması ve işletilmesinin, 16/5/2017 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Politika Belgesi ve Eylem Planı” konulu 2017/7 sayılı Başbakanlık Genelgesi ve 19/7/2016 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı esas alınarak gerçekleştirileceği belirtilmiştir. Yine Onuncu Kalkınma Planında (2014-2018) “Yönetim bilgi sistemlerinin bütünleşik hale getirilmesi”, Orta Vadeli Programda ise (2016-2018), “Kamu mali yönetimi ile ilgili fonksiyonel süreçleri destekleyen, birbirleri ile etkileşimli çalışan ve bilgi paylaşımında bulunan Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi oluşturulacaktır.” politikaları belirlenmiştir.
Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Politika Belgesi ve Eylem Planında yer alan eylemlerden birinci derecede sorumlu olmak üzere sekretaryası Maliye Bakanlığınca yapılacak, Maliye Bakanlığı Müsteşarının başkanlığında; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ve Hazine Müsteşarları ile Gelir İdaresi, Sosyal Güvenlik Kurumu ve Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlarından oluşan “Proje Yönlendirme Kurulu” oluşturulmuştur. Kurul koordinasyonunda Haziran 2017-Haziran 2020 arasında eylemlerin tamamlanması öngörülmektedir.
2. Kamuda Getirilen Yeni Sistemin Amacı
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa dayanılarak Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan “Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Uygulama Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik” 26/06/2018 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmış bulunmaktadır. Anılan Yönetmelik 1.1.2018 tarihinden geçerli olmak üzere yayım tarihinde yürürlüğe girmiştir. Buna göre, 5018 sayılı Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde sayılan genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerini, (II) sayılı cetvelde sayılan özel bütçeli idareleri ve (III) sayılı cetvelde sayılan düzenleyici ve denetleyici kurumlar kapsam dahilinde bulunmaktadır.
Yönetmeliğin amacı, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda yer alan işlemlerin elektronik ortamda ve bütünleşik bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla; ilgili mevzuatında tutulması ya da düzenlenmesi öngörülen defter, kayıt, belge ve benzeri içeriklerin elektronik ortamda oluşturulması, kaydedilmesi, iletilmesi, muhafaza ve ibraz edilmesi ile anılan Kanun kapsamındaki süreçlere yönelik bilişim sistemleri arasındaki birlikte işlerlik standartlarının ve güvenlik politikalarının belirlenmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek amacıyla söz konusu Yönetmelik yayınlanmıştır. Yönetmelik, kamu mali yönetim sistemi ile ilgili olmak üzere, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin sahip oldukları bilişim sistemlerinde yapacakları uyarlamalar ve yürütecekleri bilişim sistemi projelerini kapsamaktadır.
3. Sisteme Entegre Edilen Fonksiyonel Süreçler (Alt Sistemler)
Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi (BKMYBS) bazı fonksiyonel süreçlere ilişkin olarak birbirleri ile etkileşimli bir şekilde çalışan yazılım veya yazılımların oluşturduğu entegre sistemlerden oluşmaktadır. Bu sistemler şöyledir;
Yukarıda yer alan fonksiyonel süreçlerin otomasyonu amacıyla;
Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sisteminin kapsamına dahildir.
Söz konusu Sistemin alt süreçlerini oluşturan sistemlerin anılan Yönetmelikte yer alan tanımları şöyledir;
Makroekonomik tahmin ve planlama sistemi: Büyüme, kamu maliyesi, ödemeler dengesi, enflasyon, istihdam gibi makroekonomik tahmin ve planlamanın yapılabilmesi amacı ile gerekli verilerin toplanması, yönetilmesi, kullanılan modeller çerçevesinde analiz edilmesi ve bu süreçte oluşan veya sağlanan bilginin yönetilmesi; elde edilen çıktıların ilgili paydaşlarla paylaşılması, raporlanması ve yayınlanması işlevlerini gerçekleştiren sistemdir.
Mali planlama sistemi: Merkezi yönetim bütçe hazırlık sürecinde geçerli olacak kamu politika ve uygulamalarının belirlenmesi, gelecek dönemlere yönelik gelir, gider ve borçlanma tahminlerinin yapılması amacı ile kullanılan sistemdir.
Bütçe yönetim sistemi: Merkezi yönetim bütçesinin hazırlık ve uygulama süreçlerinin yönetilmesi amacı ile kullanılan sistemdir.
Nakit yönetim sistemi: Kamu idarelerinin mevcut ve geleceğe yönelik olarak mali varlık ve yükümlülük bilgileri doğrultusunda nakit tahmin, programlama, aktarım, izleme ve Hazine hesaplarının yönetim işlemlerinin gerçekleştirildiği sistemdir.
Borç yönetim sistemi: Kamu iç ve dış borçlanmaları ile Hazine alacaklarına (anapara, faiz ve masraflar) ilişkin planlamanın yapıldığı ve gerçekleştirilen ödemeler ile Hazine alacaklarına dair kayıtların tutulduğu, sağlanan finansmana ilişkin anlaşma bilgilerinin kaydedildiği ve borçlar ile Hazine alacaklarına ilişkin izlemenin yapıldığı sistemdir.
Gelir yönetim sistemi: Kanunlarına dayanılarak toplanan vergi, resim, harç, fon kesintisi, pay ve benzeri gelirler, faiz, zam ve ceza gelirleri, taşınır ve taşınmazlardan elde edilen her türlü gelirler ile hizmet karşılığı elde edilen gelirler, borçlanma araçlarının primli satışı suretiyle elde edilen gelirler, sosyal güvenlik primi kesintileri, alınan bağış ve yardımlar ile diğer gelirlere ilişkin tarh, tebliğ, tahakkuk, tahsilat ve ilgili diğer işlemlerinin yürütülmesi amacıyla kullanılan sistemlerdir.
Kamu Personel yönetim sistemi: Kamu personeline ilişkin kadro, pozisyon ve özlük bilgilerinin takip edildiği, başvuru, atama, tayin, terfi gibi işlemlerin gerçekleştirildiği, kapsama dahil kamu idareleri tarafından aylık, ücret, ek ders, fazla çalışma gibi personel ödemelerine ilişkin hesaplamaların yapıldığı ve bu işlemler sonucunda mevzuatın öngördüğü kanıtlayıcı belgelerin e-Belge standartlarına uygun olarak elektronik ortamda oluşturulduğu ve ilgili sistemlere iletildiği sistemdir.
Varlık yönetim sistemi: Kamu idarelerine ait taşınır, taşınmaz ve haklar ile diğer varlıkların edinimi, yönetimi, tahsisi, devri ve elden çıkarılması gibi varlık yönetimine ilişkin işlemlerin gerçekleştirildiği sistemdir.
Harcama yönetim sistemi: Harcama yönetim sistemi, harcama süreçlerine ilişkin işlemlerin elektronik ortamda gerçekleştirilmesine, “Harcama Talimatı Onay Belgesi” ve “Ödeme Emri Belgesi” ile diğer kanıtlayıcı belgelerin e-Belge standartlarına uygun olarak elektronik ortamda hazırlanmasına imkan sağlayan, muhasebe yönetim sisteminin getirdiği entegrasyon kuralları ve işleyişine göre oluşturulmuş sistemdir. Harcama yönetim sistemi, kamu idarelerine ait harcama süreçlerinin belirlenen genel kurallara uygun bir şekilde yerine getirilmesine ve muhasebe yönetim sistemine güvenilir veri ve belge aktarımına imkan sağlar. Harcama yönetim sisteminin geliştirilmesine, kamu alımlarında e-Tedarik altyapısını içerecek şekilde devam edilir.
Muhasebe yönetim sistemi: Kamu idarelerine ait mali işlemlerin yürütüldüğü ve bu süreçlerde kullanılması zorunlu belgelerin e-belge ve e-imza altyapısına uygun olarak elektronik ortamda oluşturulduğu, kaydedildiği, raporlandığı, iletildiği, muhafaza ve ibraz edildiği sistemdir.
Muhasebe Yönetim Sisteminin temel özellikleri şöyledir;
Kamu idarelerinin alacakları elektronik ortamda dosya bazında takip edilir. Her bir alacak için tahakkuk kayıtlarına ilişkin bilgilerin yer aldığı izleme dosyası açılır ve muhasebe birimlerinde kayda alınır. Alacak işlemlerine ilişkin süreçler, kamu idarelerinin bünyelerinde bulunan bilişim sistemleri aracılığı ile tanımlı entegrasyon kurallarına uygun bir şekilde de gerçekleştirilebilir. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 5. maddesinde yer alan vergi mahremiyeti kapsamına giren işlemlere ilişkin süreç ve uygulamalar saklıdır.
İzleme ve değerlendirme sistemi: Politika yapıcılara ve üst düzey karar vericilere BKMYBS kapsamındaki sistemlerde üretilen verilerden hareketle, politikaların izleme ve değerlendirmesini sağlamak üzere ihtiyaç duyulacak analizlerin yapıldığı ve raporların sunulduğu sistemdir.
Denetim sistemi: Kamu idareleri ile ilgili dış denetim süreçlerinin yürütülebilmesi amacı ile gerekli olan verilerin toplandığı ve işlendiği sistemdir.
4. Standart Belge ve Raporlama
Bilişim sistemleri arasında dolaşıma konu edilecek elektronik belgelere ilişkin standartlar ve ilgili diğer standartların, merkezi otorite veya otoriteler tarafından belirlenmesi ile yayımlanmasına yönelik teknik ve idari süreci ifade eder. Süreçler, e-belge formatları, örnek doküman görünümleri, kılavuz içerikleri ve ilgili tüm teknik hususlar, Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Yönlendirme Komitesi çalışmaları sonrasında Maliye Bakanlığı tarafından belirlenir. e-belge formatları; ilgili belgenin kullanıldığı süreç ve/veya süreçler ile söz konusu süreç ve/veya süreçler içerisinde yer alan organizasyonel sorumluluklara göre tanımlanır ve fonksiyonel sınıflandırmaya göre tasnif edilir. Maliye Bakanlığı, kapsamda yer alan tüm kural ve standartları yayımlanmadan önce elektronik ortamda Sayıştay erişimine sunar. Standart Belge ve Raporlama kapsamında elektronik ortamda oluşturulan ve muhatabına elektronik ortamda iletilen belgelerin, yine elektronik ortamda muhafaza edilmesi zorunlu olup kağıt ortamında yapılacak muhafaza işlemi hüküm ifade etmez. Kamu e-tedarik uygulamalarında kullanılacak e-belgelerin belirlenmesinde evrensel iş dili doküman formatları esas alınır. e-Belge ve raporların hazırlanması sırasında geçerli olacak kod listelerinin sunulması ve belirlenen standartlara uyumun sağlanması, bir kodlama sunucusu aracılığıyla yapılır.
5. e-Fatura Kullanımı ile Ödeme Emri Belgesi ve Muhasebe İşlem Fişinin Düzenlenmesi
Yönetmelikte yapılan tanımlamaya göre;
e-Fatura uygulaması: Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen standartlara uygun mesajların, taraflar arasında güvenli bir şekilde aktarılması imkanını sunan uygulamaların genel adıdır.
Muhasebe işlem fişi: Mali işlemlerin muhasebeleştirilmesine esas bilgileri içeren ve muhasebe yetkilisince imzalanan muhasebe belgesini,
Ödeme emri belgesi: Kamu idarelerinin bütçelerinden yapılacak ödemeler ve diğer ödemelere ilişkin bilgiler ile bu süreçte görevli ve sorumlu olanların imzalarının bulunduğu ve ekinde gerçekleştirme belgelerinin yer aldığı, muhasebe işlem fişine eklenmesi zorunlu belgeyi,
ifade etmektedir. Kamu idareleri tarafından düzenlenen veya harcama süreçlerinde alınan faturalarda e-Fatura kullanılabilir. Kamu idareleri, e-Fatura uygulamasını Maliye Bakanlığı ve Gelir İdaresi Başkanlığı arasında oluşturulan “Özel Entegrasyon” yöntemi ile kullanır. Maliye Bakanlığı, iş süreçleri ve işlem hacimlerinin gerektirdiği durumlarda e-Fatura uygulamasını kullanmaksızın e-Fatura alabilir veya gönderebilir. Harcamalara ilişkin olarak e-Fatura düzenleyebilecek mükellefler ile e-Fatura kabul edebilecek kamu idarelerini ve/veya harcama birimlerini www.efatura.gov.tr internet sitesinde duyurur. Maliye Bakanlığı, harcama süreçlerinde kullanılan e-Fatura kapsamında yer alan mal ve hizmet tanımlaması için kullanılacak genel bir ürün ve hizmet sınıflandırmasını Türkiye İstatistik Kurumu ile birlikte geliştirir. e-Faturaların ödenmesine ilişkin olarak düzenlenecek Ödeme Emri Belgesi ve Muhasebe İşlem Fişi dokümanlarının da elektronik ortamda oluşturulması zorunludur.
6. Sistem Üzerinde Belgelerin Oluşturulması, Muhafazası ve İbrazı
Maliye Bakanlığı Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi kapsamında;
7. Sistemin Yönlendirme Komitesi ve Koordinasyonu
Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sisteminin oluşturulması ve işletilmesi sürecinde ihtiyaç duyulan her türlü ortak çalışmanın ilgili idareler ile koordineli bir şekilde yürütülmesinden sorumlu olmak üzere, Maliye Bakanlığı temsilcisinin başkanlığında; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ve Türkiye İstatistik Kurumu temsilcilerinin katılımı ile BKMYBS Yönlendirme Komitesi oluşturulur. Sekreterya hizmetleri Maliye Bakanlığı tarafından yürütülecek olan Komitede ayrıca Sayıştay Başkanlığı temsilcisi de yer alır. Komite çalışmalarına, ihtiyaç duyulması halinde diğer kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşları ve özel sektör temsilcileri de dahil edilebilir. Komite, Kamu idareleri tarafından 1/1/2019 tarihinden itibaren projelendirilen ve proje maliyeti Yılı Yatırım Programı Hazırlama Rehberinde kamu yatırım projesi tekliflerinde fizibilite raporu hazırlanması için belirlenen limiti aşan ve mali yönetim sistemi ile ilgili olan bilişim sistemi projelerinin bu Yönetmelik hükümlerine uyumlu bir şekilde yürütülmesi için gereken çalışmaları yürütür.
8. Sonuç
Genel olarak bakıldığında Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi, kamu mali yönetimi ile ilgili fonksiyonel süreçleri destekleyen, birbirleri ile etkileşimli bir şekilde çalışan ve gerekli durumlarda ilgili taraflara ve karar vericilere rapor ve bilgi sunan yazılımların oluşturduğu entegre sistemler bütünü şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Politika Belgesi Ve Eylem Planında (2017-2020), bütünleşik bir kamu mali yönetim bilişim sistemi oluşturulması sonucunda elde edilmesi beklenen temel faydalar şöyle belirtilmiştir.
Öte yandan, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda yer alan işlemlerin elektronik ortamda ve bütünleşik bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla hazırlanan ve Maliye Bakanı tarafından yürütülecek olan söz konusu Yönetmelik, 1/1/2018 tarihinden geçerli olmak üzere Yönetmeliğin Resmi Gazete’de yayımlandığı 26/06/2018 tarihinde yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sisteminin uygulamaya geçmesiyle birlikte kamudaki bilişim sistemlerini geliştirmede kurumsal bakış açısı sağlanacak, yetersiz veri seti üretimi yeterli hale gelecek, ortak veri sözlüğü ve birlikte işlerlik standartları yani ortak dil eksikliği giderilecek, mükerrer iş süreçleri ortadan kalkacak ve kağıda dayalı ve emek yoğun işlem adımları izleyen süreç içinde ortadan kalkacaktır.
5018 sayılı Kanunun kamu yönetim sistemine getirdiği yeniliklerin kurum ve kuruluşlar tarafından benimsenmesi ve içselleştirilmesinin uzun zaman aldığını düşündüğümüzde, kamuda iç kontrol sisteminin daha etkin çalışmasına da katkı sağlayacak olan Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi tam olarak uygulamaya geçtiğinde, eminim ki kamu kaynaklarının daha etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılması sağlanmış olacaktır. Bu nedenle, Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Politika Belgesi ve Eylem Planının (2017-2020) hazırlanmasında ve uygulanmasında emeği geçen tüm kamu personeline bir kamu çalışanı olarak teşekkür etmek istiyorum.
NOT: YAZARIN MAKALESİ MALİ KILAVUZ DERGİSİNİN NİSAN-HAZİRAN 2018 SAYISINDA YAYINLANMIŞTIR.
[1] http://bkmybs.maliye.gov.tr
[2] Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Politika Belgesi ve Eylem Planı (2017-2020), http://bkmybs.maliye.gov.tr.
[3] http://bkmybs.maliye.gov.tr
[4] Mehmet Bayraktar, Bütünleşik Kamu Mali Yönetim Bilişim Sistemi Nedir?, 31.05.2017, https://vergialgi.net/ekonomi-maliye.
13.11.2018
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)
>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.
>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.
>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.
>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.
>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.