İlknur Çakır
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
smmm.ilknurcakir@hotmail.com

İş Kazası Nedir? İş Kazası Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Çalışma hayatında yer alan risklerin önlenememesi durumunda iş kazaları meydana gelmektedir. İş kazalarını önlemeye yönelik olarak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği kavramı geliştirilmiştir. Bu kavram, çalışma hayatında işçi ve işverene bazı sorumluluklar yükleyerek kazaları önlenmeye çalışılsa da işçiler çeşitli sebeplerle iş kazası geçirmektedir. İşçilerin ruh halleri, çalışma ortamına uygun olmayan davranışları, çalışma süreçleri, bilinçsiz bir şekilde iş sürdürmeleri, işletmenin alan yetersizliği, yanlış düzen v.b. iş kazalarına sebep olan etkenler arasındadır.

İşçinin işyeri alanı içerisinde, işyeri dışında veya işverenin işyeri dışındaki bir işinde meydana gelen ve işçiye zarar veren olay İş Kazası’dır. İş kazası sebebiyle oluşan ruhsal rahatsızlıklar da iş kazası olarak nitelendirilir. Kaza esnasında işçi herhangi bir zarara uğramayıp sonradan ortaya çıkan bedeni ve ruhi rahatsızlıklar da iş kazası olarak değerlendirilir. Örneğin; işyerinde düşüp başını vuran işçinin, hemen o anda herhangi bir sıkıntı yaşamadığı halde, sonradan bu kazaya istinaden beyin kanaması geçirmesi sebebiyle hayatını kaybetmesi iş kazası sonucu ölüm olarak değerlendirilir.

Hangi Haller İş Kazasıdır?

1. İşçinin işyerinde bulunduğu sırada,
2.  İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
3.  Emziren kadın sigortalının süt vermek için ayrılan zamanlarda,
4.  İşverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş geliş sırasında meydana gelen ve sigortalıyı bedenen veya ruhen engelli hale getiren olaylar 

 İş kazası olarak değerlendirilir.

İşyerine ulaşımı işçi kendi aracıyla sağlıyorsa ve bu ulaşım sürecinde kaza yaparsa iş kazası olarak değerlendirilmez.

İşveren işçisini iş dışında bir görevle bir yere göndermişse, bu sürede yaşanan kaza iş kazası olarak değerlendirilir. Örneğin; İşveren sigortalıyı elektrik, su vb gibi faturalarını ödettirmek için bankaya göndermiş ise ve sigortalıya karşıdan karşıya geçerken araba çarpmışsa, bu durum iş kazası olarak değerlendirilir.

İş Kazalarının Önüne Geçebilmek İçin;

1. Çalışılan ortamda İş Sağlığı ve Güvenliğini sağlamak,
2. İşyerinde bulunan işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı tarafından eğitimler verilmesi,
3. İşçilerin çalışma ortamlarının güvenli bir şekilde tasarlanarak düzenlenmesi. Ayrıca gerekli alanlara levhalar ve uyarı işaretlerine yer verilmesi,
4. Kişisel koruyucu donanımların takılması,
5. Yangın tüplerinin, ilk yardım çantasının ve acil durum çıkışlarının kolay ulaşılabilir olması.

İş Kazası Sonrasında Ne Yapılmalı?

1. Öncelikle, iş kazası geçiren işçinin sağlık müdahalesi için tıbbi bir kuruma götürülmeli ve iş kazası kaydının yaptırılması
2. Kolluk kuvvetlerine (polis veya jandarma) ivedelikle bildirimin yapılması
3. Sosyal Güvenlik Kurumuna elektronik ortamdan kazadan sonraki 3 iş günü içinde bildirimin yapılması

İş Kazası Geçiren İşçinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

1. İş kazasından işverenin haberi yoksa İşçi, kazası işverene bildirmelidir.
2. İşçinin, iş kazasını işveren veya SGK’ya bildirme yükümlülüğü vardır. Fakat bu yükümlülüğü yerine getirmeyen işçiye karşı herhangi bir ceza doğmamaktadır.
3. İş kazası dolayısıyla hekimin önerdiği tedbir ve tavsiyelere uymalı.
4. İş kazası geçiren kişinin ihmali yüzünden hastalığının artması halinde, verilecek ödenekler işçinin kusuru oranında azalacaktır. Ancak bu oran %50’yi geçemez.
5. İşçinin sırf iş kazası nedeniyle işten çıkışı verilir ise, işçi iş mahkemesine dava açmalıdır.

İş Kazası Bildirimi

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun (13 ve 14 maddeleri) ile 4857 Sayılı İş Kanunun (77.maddesi) hükümlerinde bildirim süreleri açıklanmıştır. Bu hükümler kapsamında iş kazası bildirimi en geç 3 iş günü içinde yapılaması gerekir. Bildirim elektronik ortamdan, Sosyal Güvenlik Kurumunun İş kazası Meslek Hastalığı e-bildirim (İşveren Bildirimi)  menüsünden yapılmaktadır. Ayrıca yazılı olarak SGK’ya ya da ÇSGB’ye bildirim yapılmasına gerek yoktur.

Uluslararası taşımacılık yapan işyerlerinde iş kazası bildirimi

Kara, deniz ve hava ulaştırma araçlarında çalışan işçinin iş kazası geçirmesi durumunda bildirim süresi, aracın Türkiye’ye döndüğü günü takip eden ilk iş gününde başlar. Türkiye’ye dönüş tarihinin tespitinde ilgili ulaştırma araçların ilk Türk limanına giriş, havaalanına iniş, sınır kapısından Türkiye’ye varış tarihleri dikkate alınır. İlgili araç Türkiye’ye gelmiyor ise, sigortalının sınır kapısından geçiş tarihine bakılır.

İşveren kendisi iş kazası geçirmesi halinde bildirimi

4/b kapsamında çalışanlar, iş kazasını kendileri bildirirler. Bu kapsamda çalışanlar iş kazasını, bildirim yapmaya engel durumu ortadan kalktığı günü takip eden günden itibaren 3 iş günü içerisinde SGK’ya bildirim yapması gerekir. Bildirim süresi 1 aylık süreyi aşamamalıdır.

İş Kazası Sonrasında Sağlanan Yardımlar

Öncelikle iş kazası sonrası rapor alan işçiye geçici iş görmezlik ödeneği ödenir. Geçici iş görmezlik ödeneği;  yatarak tedavilerde günlük kazancının yarısı, ayakta tedavilerde ise günlük kazancın üçte ikisidir. Geçici iş görmezlik ödeneğinden yararlanmak için belirli bir sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaş gibi faktörler yer almaz. 4/b kapsamında çalışanlar ile tarım ve orman işlerinde süreksiz olarak çalışanlar iş kazası geçirdiklerinde geçici iş görmezlik ödeneği alabilmeleri için prime ilişkin borçlarının olmaması gerekir.

İş kazası sebebiyle alınan istirahat raporlarında raporun ilk gününden itibaren geçici iş görmezlik ödeneği ödenir. Ancak hastalık sebebiyle alınan istirahat raporlarında ise, raporun 3.gününden itibaren geçici iş görmezlik ödeneği ödenir.

İşçinin, iş kazası sebebiyle oluşan maluliyet durumu %10’nun üzerinde ise maluliyet aylığı bağlanır. 

İşçi, iş kazası sonucu hayatını kaybederse hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanır.

Babasını veya annesini iş kazası sonucunda kaybeden kız çocuklarına çeyiz parası olarak ölüm gelirinin iki yıllık tutarını peşinen evlenme ödeneği olarak ödenir.

İş kazası sonucu veya sürekli iş görmezlik geliri almakta iken ölen sigortalının hak sahiplerine, asgari ücretin üç katı tutarında cenaze ödeneği ödenir.

İş kazası sebebiyle işçinin istirahat edeceği süre SGK hastaneleri tarafından karar verilir. İstirahat süresince işçinin işten atılması mümkün değildir. İstirahat süresinin işçinin ihbar süresini 6 hafta geçmesi durumunda ise işveren işçiyi ancak tazminatlarını vererek çıkartabilir.

İş Görmezlik Gelirinden Yararlanacak Kişiler

• İşçiler (4/a)
• Kendi adına bağımsız çalışanlar (esnaf4/b)
• Cezaevi atölyelerinde çalışan tutuklu ve hükümlüler
• Çırak ve stajerler
• Çalışmaya devam eden vazife malulleri
• İŞKUR’un düzenlediği programlara katılan kursiyerler
• Türk müteahhitlerince yurt dışında çalıştırılan işçiler
• Tarım ve orman işlerinde süresiz olarak çalışanlar
• Ev hizmetlerinde çalışanlar

Sigortasız İşçi Kaza Geçirirse İş Kazası Haklarından Yararlanması

Bir kişinin sigortalılığı, herhangi bir işyerinde iş sözleşmesine istinaden çalışmaya başladığı andan itibaren başlar. Bu sebepledir ki sigortasız olarak çalışan işçi, sigortalı bir işçi gibi bütün haklara sahiptir.

Kişinin günlük veya aylık kazancının tespit edilememesi halinde prime esas kazanç alt sınırı (brüt asgari ücret) esas alınır.

İşçi fiili çalıştığı işyerinde sigortalı olması gerekirken, başka bir işverene ait işyerinde sigortalı ise, iş kazası geçirdiğinde sigortasız işçi kapsamında değerlendirilir.

İş Kazasının Gerçekleştiği Günün SGK’ya Hizmet Olarak Bildirilmesi

5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa göre, işveren iş kazası geçirilen günü geçici iş görmezlik belgesi olsa dahi hizmet olarak bildirmek zorundadır. İş kazası geçirilen gün çalışan açısından hizmet olarak sayılacaktır.

Konuyu örnekle daha anlaşılır şekilde ifade edecek olursak;

Örnek 1-

01.05.2019 tarihinde 4/a kapsamında çalışmaya başlayan sigortalı aynı tarihte iş kazası geçirmiş ve 45 gün geçici iş göremezlik belgesi verilmiştir. Bu sigortalı için 2019 yılı Mayıs ayında en az 1 günlük hizmet bildirilmelidir.

Örnek 2-

08.11.2000 tarihinden itibaren çalıştığı işyerinde 05.06.2019 tarihinde iş kazası geçiren sigortalı, 11.06.2019 tarihinde vefat etmiştir. İşverence bu sigortalı adına 2019 yılı Haziran ayı için en az 5 günlük hizmet bildirilmelidir.

İş Kazası Günü İşçinin Sigortalı Gösterilmemesi

İş kazası geçirilen gün, hizmet olarak bildirilmemesi durumunda işveren birçok yaptırımlarla karşı karşıya kalır. İş kazası günü hizmet olarak kabul edildiği için işverenden, 1 günlük ek aylık prim belgesi düzenlenmesi istenir. Eğer işveren tarafından ek aylık prim belgesi düzenlenmez ise, kurum resen düzenler. Prim tutarı işverenden tahsil edilir. Ek aylık prim belgesi süresinde SGK’ya verilmez ise brüt asgari ücretin 2 katı tutarında idari para cezası uygulanır. İş kazası günü hizmet olarak ücret bordrosunda ve yasal defter kayıtlarında yer almaz ise, ilgili defter ve belgeler geçersiz kabul edilir ve iki tane yarım asgari ücret tutarında idari para cezası kesilir.

İş Kazası Tazminatı ve Zamanaşımı

1- İşgücü kaybı tazminatı

İş kazası sonucu %10 oranının üzerinde işgücü kaybına uğrayan işçilere SGK tarafından iş görmezlik aylığı bağlanır. İşçilerin maddi ve manevi tazminat talep etme hakları vardır.

2- Geçici İş Görmezlik

İş kazası sonucu alınan istirahat raporunda belirtilen sürece geçici iş görmezlik ödeneği verilir.

3- Destekten Yoksun Kalma Tazminatı

Destekten yoksun kalma tazminatı ölümle sonuçlanan iş kazalarını kapsar. İşçinin iş kazası sebebiyle yoksun kaldığı maddi desteği alabilmek için açabileceği dava türüdür. Bu davalar işverene veya iş kazasında kusuru bulunanlara karşı açılır.

Hayatını kaybeden işçinin; eşi, çocukları (18 yaşından küçük erkek çocukları, 22 yaşından küçük kız çocukları), annesi, babası ve bakmakla yükümlü olduğu kimseler hukuken destekten yoksun kalma davasını açma hakkına sahiptirler.

4- Manevi Tazminat

İş kazası sonucu sakatlanan işçi, kazadan sonra yaşadığı psikolojik durumu sebebiyle manevi tazminat talep edebilir. İşçi vefat ettiyse, işçinin yakınları da manevi tazminat davası açabilirler.  Bu tür davalar işveren ve olayda kusuru bulunan kişi ve kurumlara karşı açılır.

Bir İş Kazası Vakasında Birden Fazla Sigortalı Kazaya Uğradığında Ceza Durumu

Birden fazla işçi aynı olaydan dolayı iş kazasına uğramış ise, her bir sigortalı için bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverene, işçi başına idari para cezası uygulanmaz. İş kazası vakası bazında tek ceza uygulanır. 

İş Kazasının Bildirim Süresine Uyulmaması

Sigortalı işçinin iş kazası geçirmesi halinde, belirtilen sürede bildirim yapmayan işverenden, bildirimin SGK’ya yapıldığı tarihe kadar ki sigortalıya ödenecek geçici iş görmezlik ödeneği tutarı tahsil edilir. Ayrıca işverenin bildirimi süresinde yerine getirmediği için idari para cezasıyla karşılaşır.

İdari para cezaları, sigortalı sayısına ve işyerinin tehlike durumuna göre farklılık gösterir. Ayrıca idari para cezalarına, her takvim yılı başında yeniden değerleme oranı uygulanır.

İdari Para Cezaları

(6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu)

Fiil Maddesi	Ceza Maddesi	Ceza Uygulanan Fiil	10 dan Az  Çalışanı Olan İşyerleri			10-49 Çalışanı Olan İşyerleri			50 ve Daha Fazla
			Az Tehlikeli	Tehlikeli	Çok Tehlikeli	Az Tehlikeli	Tehlikeli	Çok Tehlikeli	Az Tehlikeli	Tehlikeli	Çok Tehlikeli
14/2	26/1-e	İş kazalarını ve Meslek Hastalıklarını 3 iş günü içinde SGK’ya Bildirmemek	3.825	4.781	5.737	3.825	5.737	7650	5.737	7.650	11.475

4/b statüsüne tabii sigortalıların iş kazası geçirmeleri ve belirtilen sürelerde bildirim yapılmaması hâlinde ise, bildirim tarihine kadar geçen süre için yapılacak geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez. Bildirim tarihinden sonraki sürelere ait geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.

26.06.2019

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.