İbrahim Döner
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
ibrahimdoner66@gmail.com

Karbon Muhasebesi ve Karbon Muhasebesi İşlemlerinde Yapılacak Muhasebe Kayıtları

Günümüzde insanların en büyük arzusu temiz hava ve sağlıklı çevre şartlarında yaşamaktır. İnsanların doğaya verdiği zararlar doğa kaynaklarının bilinçsiz tüketilmesine ve yok olmasına neden olmaktadır.  Bunun sonucu olarak ortaya çıkan sera gazı ve küresel ısınma sorunları çeşitli felaketleri beraberinde getirmektedir. Bu tür sorunlar herkesi etkilediği gibi muhasebecileri ve muhasebe sistemlerini de etkilemektedirler.

Küresel ısınmaya sebep olan ve sera gazlarının artışından sorumlu olanların en önemli sebeplerinden biride işletmelerdir. Son zamanlarda işletmelerin çevreye etkilerinin kayıt altına alınması, çevreye verilen zararların maliyetlerinin hesaplanıp raporlanması gerektiği ağırlık kazanmış, bu sebepten dolayı muhasebe uygulamalarında çevresel sorunlar daha fazla dikkate alınmaya başlanmıştır. Bu etkilerin sebeplerinden dolayı, maliyet hesaplamaları ve raporlamaların gerekliliği düşünülerek işletmelerde muhasebenin alt konuları olarak çevre muhasebesi,  karbon muhasebesi ve yeşil muhasebe uygulaması birimleri kurularak, işletmelerde raporlama ve kayıtlar yapılmaktadır.

Karbon muhasebesi nedir?

Bir kurumun faaliyetine ilişkin ayrıntılı verilerin toplanması, karbon izdüşümünün başka bir ifade ile karbon salınımının hesaplanması ve salım faktörlerini hesaba katarak bu rakamın karbondioksit eşdeğerine dönüştürülmesidir. Başka bir deyişle; atmosfere salınan karbon gazlarının ayak izlerinin hesaplanması, raporlanması, kayıt altına alınması ve işletmeye olan maliyetlerin hesaplanmasıdır. Karbon muhasebesinde kayıtlara sadece ürün veya hizmetleri pazarlama noktasına getiren maliyetler değil, bu mamullerin üretilmesinden önce ve sonraki tüm maliyetler hesaplanmalıdır.

Karbon maliyet muhasebesi sisteminin amaçları

• Karbon salınımı çerçevesinde iklim değişikliklerinin verdiği zararların işletmeye olabilecek etkilerinin hesaplanması.
• Karbon salınımları sonucu çevreye verilen zararların etkilerini takip ve kayıt etmek.
• Karbon ayak izini hesaplayarak takip ve kayıt edilmesine yardımcı olmak.
• Ürünler ve hizmetlerin karbon ayak izini belirlemek.
• Yönetimin aldığı kararlar sonucu değişebilen karbon ayak izini kontrol etmek.
• Karbon ayak izi küçültme çalışmaları ve bu çalışmaların değerlendirilmesine yardımcı olmak.
• Alternatif enerji kaynaklarına yapılan yatırımların karbon ayak izlerini takip etmek ve değerlendirilmesine yardımcı olmak.
• Sera gazı emisyonlarına yönelik miktar ve parasal hareketleri takip etmek.
• Karbon piyasasında yürütülen alım satım işlemleri gibi karbon temelli mali nitelikteki işlemlerinin takibi ve kayıt altına almak.

Karbon maliyetleri nelerdir

Karbon maliyet hesaplamaları belirli süreçler izlenerek takip edilmektedir. Karbon maliyetleri aşağıdaki süreçlerden oluşmaktadırlar.

 

1. Karbon azaltım maliyeti

Çevreye zararlı karbonların azaltılmasını önlemek amacıyla katlanılan maliyetlerdir. Örneğin karbon gazını azaltmak için filtre sistemi takılması, ölçüm cihazları koyulması.

1. Karbon zarar maliyeti

İşletme tarafından yasal yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde uygulanan cezalardır. Örneğin baca filtresi kullanılması gerekirken işletmenin filtre kullanmayarak çevreye verdiği zarar sonucu ilgili kurumlar tarafından uygulanan müeyyideler.

1. Karbon kullanma maliyetleri

Fosil yakıtların kullanılması sonucu oluşan maliyetlerdir. Örneğin Fosil yakıtların tüketimi sonucunda oluşan kirlilikten dolayı devlet otoritesince karbon vergisi alınması.

Karbon maliyetleri, karbon emisyonları nedeniyle işletmelerin gönüllü veya zorunlu olarak katlandıkları maliyetlerden oluşmakta olup; maliyet muhasebesi sisteminde gider yerlerine ve çeşitlerine dağıtılmaktadır. Fakat dağıtılırken genellikle bu maliyetler genel üretim giderleri içerisinde kayıt edilmektedir. Çevresel maliyet unsuru olan karbon maliyetleri 730 -Genel Üretim Giderleri hesabında takip edilmektedirler. Günümüzde çevresel maliyetlerin toplam maliyetler içindeki payının artışı dikkate alındığında bu maliyetlerin ayrı hesaplarda, detaylıca uygun gider yerleri ve çeşitleri açılarak kayıt edilip raporlanması gerekmektedir.  Bu mamul ve hizmetlerin karbon ayak izlerinin belirlenmesinde maliyet muhasebesi kuralları uygulanmalıdır. Hesap planı oluşturulurken bu konuyla ilgili ihtiyaç duyulan alt hesaplar açılmalı, söz konusu işlemler alt hesaplarda detaylıca kayıt edilmeli ve işletme bütçeleri içerisinde karbon bütçesine yer verilerek karbon bütçeleri ayrıca hesaplanmalıdır.

Ülkemizde karbon vergisi uygulamaları yasal bir zemine oturtulmadığından muhasebe sisteminde karbon işlemlerine yönelik belge ve bilgilerin akış şeması, firmaların belirlediği muhasebe politikalarına göre belirlenmektedir. Sektörde yaşanan mali işlemli belirsizlikler giderilerek Karbon piyasalarında uygulanması gereken usul ve esasların veya muhasebe kurallarının bir an önce devlet otoritemiz tarafından belirlenmesi gerekmektedir.  

Karbon ayak izi nedir

Karbon muhasebesinin ilgilendiği bir diğer konuda karbon ayak izlerinin hesaplanması takip edilmesi ve raporlanmasıdır. Karbon ayak izi ve çeşitleri aşağıdaki anlatıldığı gibidir.

Karbon ayak izi birim karbondioksit cinsinden ölçülen ve sera gazı miktarı açısından insanlar ve kurumların doğaya verdiği zararın ölçüsüdür. Kurum veya bireylerin ulaşım, ısınma, elektrik tüketimi vb. faaliyetlerinden kaynaklanan toplam sera gazı emisyon miktarıdır. Karbon ayak izi özellikle fosil yakıtlardan elde edilen enerjiye dayalı bir tanım olduğundan karbon ayak izinin azaltılması aynı zamanda enerji tüketiminin azaltılması anlamına gelmektedir.

Karbon ayak izi iki kategoride izlenmektedir

1. Kişisel karbon ayak izi
2. Kurumsal karbon ayak izi

1-Kişisel Karbon Ayak İzi

Bizlerin yıllık hayat aktivitelerimiz sırasında doğaya salınan emisyonun kişisel olarak ne kadarlık miktarından sorumlu olduğumuzu gösteren kavramdır.

Kişisel karbon ayak izi sınıflandırması ise aşağıdaki gibidir.

a)Birincil Karbon Ayak İzi

Kişilerin evlerinde tükettikleri elektriğe, yakıta ve yapmış oldukları yolculuklarda araçlar (araba) tarafından tüketilen fosil yakıtlardan kaynaklanan karbon emisyonlarının ölçüsüdür.

b)İkincil Karbon Ayak İzi

Kişilerin kullandıkları ürünlerin imalatından en son bozunumlarına kadar olan süreçteki tüm yaşam döngüsünden kaynaklı karbon emisyonlarının ölçüsüdür.

2-Kurumsal Karbon Ayak İzi

Kurumsal karbon ayak izi sınıflandırması ise aşağıdaki gibidir.

a)Doğrudan Karbon Ayak İzi

Kurumların faaliyetleri için kullandıkları fosil yakıtlar ve kurumun sahip olduğu araçların kullandığı fosil yakıtlardan kaynaklı emisyonların ölçüsüdür.

b) Dolaylı Karbon Ayak İzi

Kurumların tükettiği elektrik enerjisinin neden olduğu emisyonlar, kurumun başka bir kurumdan satın aldığı buhar, soğutma veya sıcak suya bağlı emisyonların ölçüsüdür.

c) Diğer Dolaylı Karbon Ayak İzi

Kurumların kullandıkları ürünlere, taşeron faaliyetlerine, kurumun kiralık araçlarının kullandığı yakıtlara, kurum çalışanlarının iş amaçlı kara, deniz ve hava ulaşımlarına bağlı tüm emisyonlarının ölçüsüdür. Bu izi hesaplamak kurumlar için oldukça zordur.

Karbon ayak izi azaltım yöntemleri

Kyoto protokolüne taraf olan ülkeler karbon ayak izini azaltmaya çalışmaktadırlar. Bunun için taahhüt altındaki ülkeler bazı işletmelere emisyon salım kotaları koymakta, kotayı aşan her ton Karbon için parasal ceza yaptırımları uygulamaktadır.

Karbon azalımı için izlenebilecek yollar aşağıdaki gibidir.

• Enerji verimli kullanılmalıdır.
• Geri dönüşüm işlemleri yapılmalıdır.
• Yenilenebilir enerji kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.
• Yakıt tercihi değiştirilmelidir.
• Ağaç dikimi yaygınlaştırılmalıdır.
• Bireylerin ulaşım tercihleri değiştirilmelidir
• Şirket içi enerji kullanımı hakkında enerji kültürü oluşturulmalıdır.
• Enerjinin etkin kullanımı hakkında enerji denetimi yapılmalıdır.
• Karbon maliyetlerinin, muhasebe sistemi içerisinde düzenli bir şekilde takibi yapılmalıdır.

Karbon sertifikalarının muhasebeleştirme süreçleri

Karbon sertifikaları ulusal hukukta Gayri Maddi Hak olarak tanımlanmıştır. Bu hakların muhasebe uygulamaları açısından hangi hesaplarda takip edileceği konusu önem kazanmaktadır. Karbon muhasebesi çerçevesinde karbon satış gelirleri 26 - Maddi Olmayan Duran Varlıklar Grubu içinde kayıt edilip,  takip edilmelidir.

İmtiyaz, patent, lisans, ticari marka ve unvan gibi bir bedel ödenerek elde edilen bazı hukuki tasarruflar ile kamu otoritelerinin işletmeye belirli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi yetkiler dolayısıyla yapılan harcamalar Tek Düzen Hesap Planı içerisinde yer alan 26- Numaralı grubun alt hesabı olan 260- Haklar hesabında takip edilmektedirler. Karbon sertifikaları gayri maddi hak olarak nitelendirildiğinden, işletmeler bilançolarında karbon ticaretinde yapılacak sertifikalarla ilgili işlemlerde emisyon haklarını bu hesapta takip edip muhasebeleştirmelidirler.

260 Haklar Hesabının işleyişi ise, edinilen hakların maliyet bedelleri ile bu hesaba borç kaydedilmeli, yararlanma süreleri içerisinde ise amortisman ayrılarak yok edilmelidir.

365 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Tebliğinin 55. Sıra numarasında belirtilen Gayri Maddi İktisadi Kıymetler olarak sayılan İmtiyaz hakları (Franchising), patent, formül, dizayn, örnek kalıp, teknik bilgi (Know-how), format, telif hakkı ve benzeri kalemler, lisans, kullanım hakkı ve izni veya devlet kurum ve kuruluşları tarafından verilen diğer haklar (İşletme hakkı gibi) ve bunların benzerleri haklar için, faydalı ömrünün 15 yıl, normal amortisman oranının ise % 6,66 olduğu belirtilmektedir. Karbon sertifikaları bu grupta değerlendirilerek yararlanma süreleri içerisinde itfa edilmelidir. Amortisman yöntemlerini mükellefler kendisi belirleyip ilgili tebliğe göre hesaplamaları yapacaklardır. Kanaatimce, işletme satın aldığı 250 ton karbon sertifikasının ne kadar tonluk kısmını hangi dönemde harcadığını tespit edebiliyorsa, dönemsellik gereği sertifika maliyet bedelinin ilgili dönemde harcanan kısmına düşen tutarı üretim maliyetine kayıt etmesi gerekecektir. Örneğin işletme 10 yıllık bir dönem için satın almış olduğu 1000 tona eşdeğer karbon sertifikası için, 1. dönem sonunda 300 tonluk emisyon gerçekleştiğini tespit edilebiliyorsa ilgili dönem bu kadarlık kısmını amortisman yazarak gidere dönüştürmelidir.

Karbon sertifikaları maddi olmayan duran varlık olarak kabul edildiği takdirde yapılacak muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.

Ülkemiz, satıcılarından karbon sertifikası satın alınması halinde yapılacak muhasebe kayıtları

ÖRNEK 1) ABC A.Ş. ilgili dönemde kendisine tahsis edilen kotadan daha fazla emisyona neden olduğundan yurtiçinden ton başına KDV hariç 25 TL’den 500 ton karbona eşdeğer karbon kredi sertifikasını vadeli olarak KKK A.Ş. den satın almıştır.

-----------------------------------------                   --------------------------------------

260 HAKLAR

260 Emisyon Hakkı 12,500

191 İndirilecek KDV 2,250

Satıcılar 14,750

---------------------------------------                      -------------------------------------

İşletme karbon sertifikasının 200 tonluk kısmına emisyon gerçekleştirdiğini 1.dönem içerisinde tespit etmiştir. 

İşletme ne kadar kısmını harcadığını tespit ettiği dönemde gider yazmalıdır.

-----------------------------------------                 ---------------------------------------------------

730 Genel Üretim giderleri                5000   

                                   268 Birikmiş Amortismanlar  5000

-----------------------------------------                 ---------------------------------------------------

2-Yurtdışından karbon sertifikası satın alınması halinde yapılacak muhasebe kayıtları

ÖRNEK 2) Xyz AŞ. ilgili döneminde kendisine tahsis edilen kotadan daha fazla salım gerçekleştirdiği için yurtdışındaki bir firmadan ton başına 50 usd’ den 500 ton karbona eşdeğer karbon kredisi satın almıştır. Fatura tarihi itibariyle TCMB döviz kuru 3,75 TL dir. Karbon sertifikasının alındığı ülkenin Türkiye ile ÇVÖA olduğu tespit edilmiştir. Anlaşılan vergi oranı %10 dur

Fatura bedeli : 50 USD x 500 ton x 3,75 TL = 93,750 TL

Vergiye Tabi Matrah: 93,750 x 0,90= 104,166.67 TL

Kurumlar vergisi stopajı: 93,750 x 0,10= 10,416,67 TL

KDV Kesintisi: 104,166,67 TL x 0,18= 18,750 TL

------------------------------------- -------------------------------------------------

260 Haklar                             

Emisyon Hakkı                      104,166,67 TL

191 İndirilecek KDV                         18,750 TL

360 Ödenecek Vergi ve Fonlar

KV stopajı                             10,416,67 TL

KDV kesintisi                        18,750 TL

320 Satıcılar                           93,750 TL

----------------------------------                ---------------------------------------------------

Sorumlu sıfatıyla yapılan kurumlar vergisi kesintisi muhtasar beyanname ile, KDV kesintisi ise 2 nolu KDV beyannamesi ile süresinde beyan edilecek ve vadesinde ödenecektir. Yine aynı döneme ilişkin 2 nolu KDV beyannamesi ile ödenen KDV, 1 No.lu KDV beyannamesi ile genel hükümlere göre indirim konusu yapılacaktır.

ÖRNEK 3) Sertifika alımı yapılan ülkenin, ülkemiz ile ÇVÖA imzalamamış bir ülke olması durumunda KV kesinti oranı %20 olarak aşağıdaki gibi hesaplanıp kayıtlara alınacaktır.

Fatura bedeli: 50 USD x 500 ton x 3,75 TL = 93,750 TL

Vergiye Tabi Matrah: 93,750*0,80 = 117,187,50 TL

KV Kesintisi: 117,187,50 x 0,20= 23,437,50 TL

KDV Kesintisi: 117,187,50 x0,18= 21,093,75 TL

-----------------------------------                           ----------------------------------

260 Haklar                              117,187,50

191 İndirilecek KDV             21,093,75

360 Ödenecek Vergi ve Fonlar

KV kesintisi                           23,437,50

KDV kesintisi                                    21,093,75

320 satıcılar                            93,750

----------------------------------                            ----------------------------------

ÖRNEK 4) XYZ A.ş. karbon gazı salınımları ölçmek için tesise X LTD firmasından 3500 TL + KDV ‘ye vadeli olarak karbon ölçüm cihazı almıştır.

------------------------------                     ----------------------------

253 karbon ölçüm cihazı        3500

191 ind KDV                         630

                                                           320 X LTD ŞTİ          4130

----------------------------                        -----------------------------

ÖRNEK 5) XYZ A.Ş. , AB A.Ş. firmasına emisyon ölçümü ve hava kalitesi ölçümü yaptırma kararı almıştır. İlgili firma ile emisyon ölçüm bedelini 7500 TL+ KDV, hava kalitesi ölçümü bedelini de 5000 TL + KDV olarak toplam 12500 TL+ KDV’ ye anlaşmıştır.

----------------------                    ---------------------------

730 emisyon ölçümü  7500

Hava kalitesi ölçümü 5000

191 ind KDV                                     2250

                                                320 AB A.Ş.              14750

---------------------                     ---------------------------

 

KAYNAKLAR

www.muhasebetr.com

Yenilenebilir enerji piyasasında yapılan uygulamalar sonucunda oluşan bilgi ve tecrübeler.         

365 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği 

25.04.2018

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.