Hüseyin Hamamcılar
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
hedef2004@hotmail.com

Belediyelerde Denetim

5393 sayılı Belediye Kanunu hükümlerine tabi olarak, belde sakinlerinin mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla her türlü faaliyet ve girişimde bulunan belediyelerde, denetimin nasıl ve ne şekilde yapılması gerektiğine ilişkin usul ve esaslar hakkında Mali Müşavir Meslektaşlarımız ve konuyla ilgili olarak mahalli idarelerde görev yapanlar ile seçimle göreve gelen Belediye Başkanı ve Meclis Üyelerinin bilgilendirilmesi makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

Bu itibarla da, makalemizin konusu,  Belediyelerde denetim olduğundan doğal olarak 5393 sayılı Belediye Kanunu ve diğer kanunlardaki ilintili denetim ile ilgili hükümler dikkate alınmak suretiyle kanuni düzenlemeler  ve uygulamadaki iş ve işlemler bilgilerinize sunulmuştur.

1 -DENETİMİN KONUSU:

Belediyelerde denetim, iç ve dış denetim olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır.

1.1-İÇ DENETİM: Belediyelerin tabi olduğu 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu hükümlerine,

1.2-DIŞ DENETİM: 6085 sayılı Sayıştay Kanunu hükümlerine göre yapılmaktadır.  

1.1.1-İÇ DENETİM HAKKINDA BİLGİLENDİRME:

Türkiye Büyük Millet Meclisinde 3.7.2005 tarihinde kabul edilen ve 13.07.2005 tarih ve 25874 sayılı resmi gazetede yayımlanmış bulunan 5393 sayılı Belediye Kanunu,  87 madde ve 5 geçici maddeden ibarettir. Daha sonraki yıllarda uygulamaya yönelik olarak görülen sorunların giderilmesi amacıyla da bazı maddelerinde ve geçici maddelerinde değişiklikler yapılmış, yeni geçici maddeler ihdas edilmiş ve bu kanun hükümlerine uygun olarak yönetmelikler yayımlanmış ve belediyeler de yasa ve yönetmelik hükümlerine uygun bir şekilde faaliyetlerine devam etmektedirler.

5393 sayılı Belediye Kanunundaki Dördüncü Kısımda yer alan “Belediyelerin Denetimi” Bölümünde:

1-Denetimin Amacı başlıklı 54. Maddesi

2-Denetimin Kapsamı ve Türleri başlıklı 55. Maddesi

3-Faaliyet Raporu başlıklı 56. Maddesi

4-Hizmetlerde Aksama başlıklı 57. Maddesi

5-Denetimle İlgili Diğer Hükümler başlıklı 58. Maddesinde yer almakta ve yasadaki bu  hükümler dikkate alınmak suretiyle de yıllık faaliyet raporu düzenlenmekte, takvim yılı içerisinde yapılmış olan iş ve işlemlerin denetimi de yasadaki bu hükümler doğrultusunda yapılmaktadır.

Yazımızda; yasada yer alan Denetimin Konusu ve Amacı, Denetimin Kapsamı ve Türleri ile Denetimle ilgili Diğer Hükümler ve diğer yasalardaki denetim ile ilgili hükümleri de dikkate alınmak suretiyle bilgilendirme yapılmaya çalışılacaktır.

2 -DENETİMİN AMACI:

5393 sayılı Belediye Kanununun 54. Maddesine göre: “Belediyelerin Denetimi”

a-Faaliyet ve işlemlerde hataların önlenmesine yardımcı olmak,

b-Çalışanların ve belediye teşkilatının gelişmesine, yönetim ve kontrol işlemlerinin geçerli, güvenilir ve tutarlı duruma gelmesine rehberlik etmek amacıyla; hizmetlerin süreç ve sonuçlarını mevzuata, önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite standartlarına göre tarafsız olarak analiz etmek, kanıtlara dayalı olarak değerlendirmek, elde edilen sonuçları rapor haline getirerek ilgililerine duyurmaktır.

Belediyelerde faaliyette bulunulurken çalışanlar tarafından (bilerek ve isteyerek yapılan kasıtlı eylemler sonucu doğan ve suç teşkil eden hareketler ile kamu zararına neden olan her türlü yasal olmayan işlemler hariç) muhtelif hatalı işlemlerin yapılması olağan karşılanabilmektedir.

Çünkü; belediyelerin faaliyet konuları çok geniş ve kapsamlı olduğu gibi, bağlantılı olarak çok sayıda kanun hükümlerinin uygulanması ve bu kanun hükümlerine de uyulması gerekmektedir. Belediyelerde yasal olarak iş ve işlemlerin devlet memurları, sözleşmeli personel  ve kadrolu işçiler tarafından yapılması zorunlu olmasına rağmen maalesef şirket işçileri tarafından da iş ve işlemler yürütülmektedir.

Doğal olarak yasa ve yönetmelik hükümlerine  yeteri kadar vakıf olunamaması nedeniyle de bazı hatalar oluşabilmektedir. Bu hataların önlenebilmesi için de İdare tarafından devamlı surette çalışanlara hizmet içi eğitiminin verilmesi konusunda  yardımcı olunması gerekmektedir.

3 -DENETİMİN KAPSAMI VE TÜRLERİ:

5393 sayılı Belediye Kanununun 55. Maddesine göre: “Denetimin Kapsamı ve Türleri”

a-Belediyelerde iç ve dış denetim yapılır.

b-İç ve dış denetim 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu hükümlerine göre yapılır.

c-Denetim, iş ve işlemlerin hukuka uygunluk, mali ve performans denetimini de kapsar.

d- Belediyenin mali işlemler dışında kalan diğer idari işlemleri, hukuka uygunluk ve idarenin bütünlüğü açısından İçişleri Bakanlığı tarafından da denetlenir.

e-Belediyelere bağlı kuruluş ve işletmeler de yukarıdaki esaslara göre denetlenir.

f-Denetime ilişkin sonuçlar kamuoyuna açıklanır ve meclisin bilgisine sunulur.

4-DENETİMLE İLGİLİ DİĞER HÜKÜMLER:

5393 sayılı Belediye Kanununun 58. Maddesine göre: “Denetimle İlgili Diğer Hükümler”

“Denetimin yapılması ve faaliyet raporunun hazırlanması hususunda bu kanunda hüküm bulunmayan durumlarda 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile diğer kanunların ilgili hükümleri uygulanır.” denilmek suretiyle 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile diğer kanunların ilgili hükümlerinin uygulanması için atıfta bulunulmuştur.

5-BELEDİYE MECLİSİ ÜYELERİ TARAFINDAN YAPILAN DENETİM:

5393 sayılı Belediye Kanununun 25. Maddesine göre: “Denetim Komisyonu”

İl ve ilçe belediyeleri ile nüfusu 10.000’in üzerindeki belediyelerde belediye meclisi, her ocak ayı toplantısında belediyenin bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin denetimi için kendi üyeleri arasından gizli oyla ve sayısı üçten az beşten çok olmamak üzere bir denetim komisyonu oluşturur.

Komisyon, her siyasi parti grubunun ve bağımsız üyelerin meclisteki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle oluşur.

Komisyon belediye birimleri ve bağlı kuruluşlarından her türlü bilgi ve belgeyi isteyebilir. Bu istekler gecikmeksizin yerine getirilir.

Komisyon çalışmasını kırkbeş işgünü içinde tamamlar ve buna ilişkin raporunu mart ayının sonuna kadar meclis başkanlığına sunar.

Konusu suç teşkil eden hususlarla ilgili olarak meclis başkanlığı tarafından yetkili mercilere suç duyurusunda bulunulur.

Ayrıca, 9.10.2005 tarih ve 25961 sayılı sayılı resmi gazetede yayımlanmış bulunan Belediye Meclisi Çalışma Yönetmeliğindeki Denetim Komisyonun oluşumu başlıklı 22. Maddesinde de yasanın 25. Maddesindeki hükümler yer almaktadır.

Belediye Meclisi Çalışma Yönetmeliğine göre; “Komisyon çalışmasını kırkbeş işgünü içinde tamamlar ve buna ilişkin raporunu mart ayının sonuna kadar meclis başkanlığına sunar, Başkan, nisan ayı meclis toplantısında denetim raporunu okutmak suretiyle meclise bilgi verir.” hükmü bulunmaktadır.

Bu itibarla, meclis üyelerinin ve kamuoyunun denetim komisyonu raporundaki tespitler ile şayet var ise muhalefet şerhine ilişkin bilgiler hakkında bilgi sahibi olabilmeleri için Başkan tarafından mutlaka raporun mecliste okutulması gerekmektedir.

Aksi halde Yönetmelik hükümlerine  uyulmadığı gibi şeffaflık ilkesine de aykırı bir davranış oluşacak ve toplum nezdinde güveni sarsıcı bir hareket olarak algı yaratılmış olacaktır.  

6 -5018 SAYILI KAMU MALİ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNUNA GÖRE DENETİM:

24.12.2013 tarih ve 25326 sayılı resmi gazetede yayımlanmış olan 5018 sayılı  Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun, Kapsam başlıklı 2. Maddesindeki “Bu Kanun, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal güvenlik kurumları ve mahallî idarelerden oluşan genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin malî yönetim ve kontrolünü kapsar.” hükmü ile Tanımlar başlıklı 3. Maddesindeki münhasıran bu kanunun uygulanmasında:

“e-) Mahalli İdare: yetkileri belirli bir coğrafi alan ve hizmetlerle sınırlı olarak kamusal faaliyet gösteren belediye, il özel idaresi ile bağlı bunlara bağlı veya bunların kurdukları veya üye oldukları birlik ve idareleri ifade eder.” hükmüne göre Belediyelerin bu kanun kapsamında olduğu ve bu kanundaki maddelere uyulmasının zorunlu olduğu görülmektedir.

Bu nedenle, 5393 sayılı Belediye Kanununun 58. Maddesindeki “Denetimin yapılması ve faaliyet raporunun hazırlanması hususunda bu kanunda hüküm bulunmayan durumlarda 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile diğer kanunların ilgili hükümleri uygulanır.” denilmek suretiyle bu kanuna atıfta  bulunulmuş olmasından dolayı da 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunundaki hükümlere mutlaka uyulması gerekmekte ve zorunluluk arz etmektedir.

Kamu Kaynağının Kullanılmasının Genel Esasları şunlardır:

A-Malî saydamlık,

B-Hesap verme sorumluluğu,

C-Stratejik planlama ve performans esaslı bütçeleme

A-MALİ SAYDAMLIK:

Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında denetimin sağlanması amacıyla kamuoyu zamanında bilgilendirilmesi gerekmektedir.

Bu amaçla;

a) Görev, yetki ve sorumlulukların açık olarak tanımlanması, 

b) Hükümet politikaları, kalkınma planları, yıllık programlar, stratejik planlar ile bütçelerin hazırlanması, yetkili organlarda görüşülmesi, uygulanması ve uygulama sonuçları ile raporların kamuoyuna açık ve ulaşılabilir olması,

c) Genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından sağlanan teşvik ve desteklemelerin bir yılı geçmemek üzere belirli dönemler itibarıyla kamuoyuna açıklanması,

d) Kamu hesaplarının standart bir muhasebe sistemi ve genel kabul görmüş muhasebe prensiplerine uygun bir muhasebe düzenine göre oluşturulması   zorunludur ve malî saydamlığın sağlanması için gerekli düzenlemelerin yapılması ve önlemlerin alınmasından kamu idareleri sorumlu olup, bu hususlar Hazine ve Maliye Bakanlığınca izlenmektedir.

B- HESAP VERME SORUMLULUĞU:

Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır.

C-STRATEJİK PLANLAMA VE PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME HAKKINDA GENEL BİLGİLENDİRME:

a-Kamu idareleri; kalkınma planları, Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen politikalar, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceğe ilişkin misyon ve vizyonlarını oluşturmak,  stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarını önceden belirlenmiş olan göstergeler doğrultusunda ölçmek ve bu sürecin izleme ve değerlendirmesini yapmak amacıyla katılımcı yöntemlerle stratejik plan hazırlarlar.

b-Kamu idareleri, kamu hizmetlerinin istenilen düzeyde ve kalitede sunulabilmesi için bütçeleri ile program ve proje bazında kaynak tahsislerini; stratejik planlarına, yıllık amaç ve hedefleri ile performans göstergelerine dayandırmak zorundadırlar.

c-Stratejik plan hazırlamakla yükümlü olacak kamu idarelerinin ve stratejik planlama sürecine ilişkin takvimin tespitine, stratejik planların politikalar, kalkınma planı ve programlarla ilişkilendirilmesine yönelik usul ve esaslar Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir.

ç-Kamu idareleri, yürütecekleri faaliyet ve projeler ile bunların kaynak ihtiyacını, performans hedef ve göstergelerini içeren performans programı hazırlar.

d-Kamu idareleri bütçelerini, stratejik planlarında yer alan misyon, vizyon, stratejik amaç ve hedeflerle uyumlu ve performans esasına dayalı olarak hazırlarlar.

e-Kamu idarelerinin bütçelerinin stratejik planlarda belirlenen performans göstergelerine uygunluğu ve idarelerin bu çerçevede yürütecekleri faaliyetler ile performans esaslı bütçelemeye ilişkin diğer hususlar Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir.

f-Cumhurbaşkanı tarafından ilgili kamu idaresi için uygun görülen performans göstergeleri, kuruluşların bütçelerinde yer alır. Performans denetimleri bu göstergeler çerçevesinde gerçekleştirilir.

Kamu İdarelerinde stratejik planlama ve performans esaslı bütçeleme yukarıda yazılı bulunan hükümler doğrultusunda yapılmaktadır.

Belediyelerde ise stratejik planlama ve performans programı, 5393 sayılı Belediye Kanunun 41. Maddesindeki “Belediye Başkanı, mahalli idareler genel seçimlerinden itibaren altı ay içinde; kalkınma planı ve programı ile varsa bölge planına uygun olarak stratejik plan ve ilgili olduğu yıl başından önce de yıllık performans programı hazırlayıp belediye meclisine sunar” hükmüne uygun olarak davranmak zorunluluğu bulunmaktadır.

Stratejik plan, varsa üniversiteler ve meslek odaları ile konuyla ilgili sivil toplum örgütlerinin görüşleri alınarak hazırlanır ve belediye meclisi tarafından kabul edildikten sonra yürürlüğe girer.  Nüfusu 50.000’in altında olan belediyelerde stratejik plan yapılması zorunlu değildir.

Stratejik plan ve performans programı bütçenin hazırlanmasına esas teşkil eder ve belediye meclisinde bütçeden önce görüşülerek kabul edilir.

C.1-BELEDİYELERDE BÜTÇE:

5393 Sayılı Belediye Kanununun “Belediye Bütçesi” başlıklı 61. Maddesindeki:

Belediyenin stratejik planına ve performans programına uygun olarak hazırlanan bütçe, belediyenin mali yıl ve izleyen iki yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini gösterir, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına izin verir.

Bütçeye ayrıntılı harcama programları ile finansman programları eklenir.

Bütçe yılı Devlet mali yılı aynıdır.

Bütçe dışı harcama yapılamaz

Belediye başkanı ve harcama yetkisi verilen diğer görevliler, bütçe ödeneklerinin verimli, tutumlu ve yerinde harcanmasından sorumlusudur.

“Bütçenin hazırlanması ve kabulü” başlıklı 62. Maddesindeki.

Belediye başkanı tarafından hazırlanan bütçe tasarısı eylül ayının birinci gününden önce encümene sunulur ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gönderilir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı belediye bütçe tahminlerini konsolide eder ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca merkezi yönetim bütçe tasarısına eklenmek üzere eylül ayı sonuna kadar Hazine ve Maliye Bakanlığına bildirir. Encümen, bütçeyi inceleyerek görüşüyle birlikte kasım ayının birinci gününden önce belediye meclisine sunar.

Belediye bütçe tasarısının hazırlıklarına Mali Hizmet Müdürlüğünce Haziran ayında başlanır. Tüm Müdürlüklere gider ve gelir tahminlerine ilişkin olarak tahmini bütçelerinin hazırlanması ve Mali hizmetler Müdürlüğüne gönderilmesi talep edilir. Mali Hizmetler Müdürlüğüne Müdürlüklerden gelen gelir ve gider bütçe tahminleri konsolide edilerek belediyenin tahmini bütçe tasarısı oluşturulur.   

Tüm müdürlükler ile belediyenin stratejik planına uygun olarak ve birebir görüşme yapılmak suretiyle her müdürlüğün tahmini bütçesi tasarısına son şekli verilerek, eylül ayında Encümen’de, Ekim ayında da mecliste görüşülmek suretiyle aynen veya değiştirerek kabul eder. Ancak, meclis bütçe denkliğini bozacak biçimde gider artırıcı ve gelir azaltıcı değişiklikler yapamaz.

Kabul edilen bütçe, mali yılbaşından itibaren yürürlüğe girer.

“Harcama yetkilisi” başlıklı 63. Maddesindeki:

Belediye bütçesiyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir.

 “Bütçe sistemi” başlıklı 65. Maddesindeki:

Belediye bütçesi ile muhasebe işlemlerine ilişkin esas ve usuller Hazine ve Maliye Bakanlığının görüşü alınarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

“Geçmiş yıl bütçesinin devamı” başlıklı 66. Maddesindeki:

Herhangi bir nedenle yeni yıl bütçesi kesinleşmemiş ise yeni bütçenin kesinleşmesine kadar geçen yıl bütçesi uygulanır.

Bütçenin kabulüne kadar yapılan işlemler yeni yıl bütçesine göre yapılmış sayılır.

C.2-BELEDİYERDE FAALİYET RAPORU:

Belediye faaliyet raporları 5393 sayılı Belediye Kanununun 56. maddesindeki “Belediye başkanı, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun 41 inci maddesinin dördüncü fıkrasında belirtilen biçimde; stratejik plân ve performans programına göre yürütülen faaliyetleri, belirlenmiş performans ölçütlerine göre hedef ve gerçekleşme durumu ile meydana gelen sapmaların nedenlerini ve belediye borçlarının durumunu açıklayan faaliyet raporunu hazırlar. Faaliyet raporunda, bağlı kuruluş ve işletmeler ile belediye ortaklıklarına ilişkin söz konusu bilgi ve değerlendirmelere de yer verilir.

Faaliyet raporu nisan ayı toplantısında belediye başkanı tarafından meclise sunulur. Raporun bir örneği Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gönderilir ve kamuoyuna da açıklanır.

Ayrıca faaliyet raporları; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 41. Maddesindeki hükümlere göre de;

Mahallî idarelerce hazırlanan idare faaliyet raporlarının birer örneği Sayıştay ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gönderilir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, bu raporları esas alarak kendi değerlendirmelerini de içeren mahallî idareler genel faaliyet raporunu hazırlar ve kamuoyuna açıklar. Raporun birer örneği Sayıştay’a ve Cumhurbaşkanlığına gönderilir.

Sayıştay, mahallî idarelerin raporları hariç idare faaliyet raporlarını, mahallî idareler genel faaliyet raporunu ve genel faaliyet raporunu, dış denetim sonuçlarını dikkate alarak görüşlerini de belirtmek suretiyle Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Türkiye Büyük Millet Meclisi bu raporlar ve değerlendirmeler çerçevesinde, kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasına ilişkin olarak kamu idarelerinin yönetim ve hesap verme sorumluluklarını görüşür. Bu görüşmelere üst yönetici veya görevlendireceği yardımcısının ilgili bakanla birlikte katılması zorunludur.

C.3-BELEDİYELERDE  KESİN HESAP:

Belediyelerde kesin hesaplar 5393 sayılı belediye kanunun “kesin hesap” başlıklı 64. Maddesindeki;
“Her yıl bütçesinin kesin hesabı, belediye başkanı tarafından hesap döneminin bitiminden sonra nisan ayı içinde encümene sunulur. Kesin hesap, belediye meclisinin mayıs ayı toplantısında görüşülerek karara bağlanır.Kesin hesabın görüşülmesi ve kesinleşmesinde, bütçeye ilişkin hükümler uygulanır.” hükümlerine uygun olması gerekmektedir.

Ayrıca,  5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 42. Maddesindeki; “Türkiye Büyük Millet Meclisi, merkezî yönetim bütçe kanununun uygulama sonuçlarını onama yetkisini kesin hesap kanunuyla kullanır.  (Değişik fıkra: 2/7/2018-KHK-703/213 md.) Kesin hesap kanunu teklifi, muhasebe kayıtları dikkate alınarak, merkezî yönetim bütçe kanununun şekline uygun olarak Hazine ve Maliye Bakanlığınca hazırlanır. Bu teklif, bir yıllık uygulama sonuçlarını karşılaştırmalı olarak gösteren değerlendirmeleri içeren gerekçesiyle birlikte izleyen malî yılın Haziran ayı sonuna kadar Cumhurbaşkanı tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur ve bir örneği Sayıştay’a gönderilir.” hükümlerin de dikkate alınması gerekmektedir.

C.4-BELEDİYELERDE İÇ KONTROL SİSTEMİ:

Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 55. Maddesindeki;

“İdarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, malî bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan malî ve diğer kontroller bütünüdür.

Görev ve yetkileri çerçevesinde, malî yönetim ve kontrol süreçlerine ilişkin standartlar ve yöntemler Hazine ve Maliye Bakanlığınca, iç denetime ilişkin standartlar ve yöntemler ise İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenir, geliştirilir ve uyumlaştırılır.

Bunlar ayrıca, sistemlerin koordinasyonunu sağlar ve kamu idarelerine rehberlik hizmeti verir.” hükümlerine uygun olarak,

Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 56. Maddesindeki;

“İç kontrolün amacı;

 a) Kamu gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yönetilmesini,

 b) Kamu idarelerinin kanunlara ve diğer düzenlemelere uygun olarak faaliyet göstermesini,

c) Her türlü malî karar ve işlemlerde usulsüzlük ve yolsuzluğun önlenmesini, 

d) Karar oluşturmak ve izlemek için düzenli, zamanında ve güvenilir rapor ve bilgi edinilmesini, 

e) Varlıkların kötüye kullanılması ve israfını önlemek ve kayıplara karşı korunmasını sağlamaktır.” hükümlerine uygun olarak,

Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 57. Maddesindeki;

“Kamu idarelerinin malî yönetim ve kontrol sistemleri; harcama birimleri, muhasebe ve malî hizmetler ile ön malî kontrol ve iç denetimden oluşur.

Yeterli ve etkili bir kontrol sisteminin oluşturulabilmesi için; mesleki değerlere ve dürüst yönetim anlayışına sahip olunması, malî yetki ve sorumlulukların bilgili ve yeterli yöneticilerle personele verilmesi, belirlenmiş standartlara uyulmasının sağlanması, mevzuata aykırı faaliyetlerin önlenmesi ve kapsamlı bir yönetim anlayışı ile uygun bir çalışma ortamının ve saydamlığın sağlanması bakımından ilgili idarelerin üst yöneticileri ile diğer yöneticileri tarafından görev, yetki ve sorumluluklar göz önünde bulundurulmak suretiyle gerekli önlemler alınır.” hükümlerine uygun olarak,

C.5-BELEDİYELERDE ÖN MALİ KONTROL SİSTEMİ:

Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 58. Maddesindeki;

“Harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontroller ile malî hizmetler birimi tarafından yapılan kontrolleri kapsar.

Ön malî kontrol süreci, malî karar ve işlemlerin hazırlanması, yüklenmeye girişilmesi, iş ve işlemlerin gerçekleştirilmesi ve belgelendirilmesinden oluşur. Kamu idarelerinde ön malî kontrol görevi, yönetim sorumluluğu çerçevesinde yürütülür. Harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılacak asgarî kontroller, malî hizmetler birimi tarafından ön malî kontrole tâbi tutulacak malî karar ve işlemlerin usûl ve esasları ile ön malî kontrole ilişkin standart ve yöntemler Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenir.

Kamu idareleri, bu standart ve yöntemlere aykırı olmamak şartıyla bu konuda düzenleme yapabilir.” hükümlerine uygun olarak,

C.6-BELEDİYELERDE MALİ KONTROL YETKİLİSİNİN NİTELİKLERİ VE ATANMASI:

Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 60. Maddesindeki;

“Kamu idarelerinde aşağıda sayılan görevler, malî hizmetler birimi tarafından yürütülür:

 a) İdarenin stratejik plan ve performans programının hazırlanmasını koordine etmek ve sonuçlarının konsolide edilmesi çalışmalarını yürütmek.

 b) İzleyen iki yılın bütçe tahminlerini de içeren idare bütçesini, stratejik plan ve yıllık performans programına uygun olarak hazırlamak ve idare faaliyetlerinin bunlara uygunluğunu izlemek ve değerlendirmek.

c) Mevzuatı uyarınca belirlenecek bütçe ilke ve esasları çerçevesinde, ayrıntılı harcama programı hazırlamak ve hizmet gereksinimleri dikkate alınarak ödeneğin ilgili birimlere gönderilmesini sağlamak.

d) Bütçe kayıtlarını tutmak, bütçe uygulama sonuçlarına ilişkin verileri toplamak, değerlendirmek ve bütçe kesin hesabı ile malî istatistikleri hazırlamak.

e) İlgili mevzuatı çerçevesinde idare gelirlerini tahakkuk ettirmek, gelir ve alacaklarının takip ve tahsil işlemlerini yürütmek.

f) Genel bütçe kapsamı dışında kalan idarelerde muhasebe hizmetlerini yürütmek.

g) Harcama birimleri tarafından hazırlanan birim faaliyet raporlarını da esas alarak idarenin faaliyet raporunu hazırlamak.

h) İdarenin mülkiyetinde veya kullanımında bulunan taşınır ve taşınmazlara ilişkin icmal cetvellerini düzenlemek.

i) İdarenin yatırım programının hazırlanmasını koordine etmek, uygulama sonuçlarını izlemek ve yıllık yatırım değerlendirme raporunu hazırlamak.

j) İdarenin, diğer idareler nezdinde takibi gereken malî iş ve işlemlerini yürütmek ve sonuçlandırmak.

k) Malî kanunlarla ilgili diğer mevzuatın uygulanması konusunda üst yöneticiye ve harcama yetkililerine gerekli bilgileri sağlamak ve danışmanlık yapmak.

l) Ön malî kontrol faaliyetini yürütmek.

m) İç kontrol sisteminin kurulması, standartlarının uygulanması ve geliştirilmesi konularında çalışmalar yapmak.

n) Malî konularda üst yönetici tarafından verilen diğer görevleri yapmak.

Alım, satım, yapım, kiralama, kiraya verme, bakım-onarım ve benzeri malî işlemlerden; idarenin tamamını ilgilendirenler destek hizmetlerini yürüten birim, sadece harcama birimlerini ilgilendirenler ise harcama birimleri tarafından gerçekleştirilir. Ancak, harcama yetkililiği görevi uhdesinde kalmak şartıyla, harcama birimlerinin talebi ve üst yöneticinin onayıyla bu işlemler destek hizmetlerini yürüten birim tarafından yapılabilir.

Malî hizmetler biriminin yapısı teşkilât kanunlarında veya Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinde gösterilir. Malî hizmetler birimlerinin çalışma usûl ve esasları; idarelerin teşkilat yapısı dikkate alınmak ve stratejik planlama, bütçe ve performans programı, muhasebe kesin hesap ve raporlama ile iç kontrol fonksiyonlarının ayrı alt birimler tarafından yürütülebilmesini sağlayacak şekilde Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir.

Harcama yetkilisi ile muhasebe yetkilisi görevi aynı kişide birleşemez. Malî hizmetler biriminde ön malî kontrol görevini yürütenler malî işlem sürecinde görev alamazlar.

İdarelerin malî hizmetler birimlerinde malî hizmetler uzman yardımcısı ve malî hizmetler uzmanı çalıştırılabilir. Malî hizmetler uzman yardımcısı kadrolarına veya pozisyonlarına atanabilmek için 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48 inci maddesinde sayılan genel şartlara ilave olarak;

a) En az dört yıllık lisans eğitimi veren hukuk, siyasal bilgiler, iktisat, işletme, iktisadi ve idari bilimler fakültelerinden veya bunlara denkliği yetkili makamlarca kabul edilen yurt içi veya yurt dışındaki öğretim kurumlarından mezun olmak,

b) Yapılacak özel yarışma sınavında başarılı olmak,

c) Sınavın yapıldığı yılın başı itibarıyla 30 yaşını doldurmamış olmak,  şartları aranır. Özel yarışma sınavı, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezine yaptırılacak yazılı sınav ve Hazine ve Maliye Bakanlığınca yapılacak sözlü sınavdan oluşur. Özel yarışma sınavında başarılı olanlar, ÖSYM tarafından başarı sırası ve yaptıkları tercihler dikkate alınarak belirlenir ve bunlar idarelerde malî hizmetler uzman yardımcısı kadro veya pozisyonlarına atanırlar. Bu kadro veya pozisyonlara atananlar en az üç yıl çalışmak ve başarılı olmak şartıyla, açılacak yeterlik sınavına girme hakkını kazanırlar. Hazine ve Maliye Bakanlığınca yapılacak yeterlik sınavında başarılı olanlar malî hizmetler uzmanı kadro veya pozisyonlarına atanırlar.

Malî hizmetler uzman yardımcılığı döneminde veya yeterlik sınavında başarılı olamayanlar, istihdam şekline göre  bulundukları  kamu idarelerinde  durumlarına uygun kadro veya pozisyonlara atanırlar. Özel yarışma sınavına katılacak adayların belirlenmesi, sınavların yapılması, atama ve yerleştirilmeleri, yetiştirilmeleri, yeterlik sınavları ile çalışma usûl ve esasları Hazine ve Maliye Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. Malî hizmetler uzmanı kadrolarına atandıktan sonra en az üç yıl süreyle atandıkları idarelerde söz konusu kadrolarda 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre görev yapanlar, kendilerinin isteği ve idarelerinin muvafakati ile başka bir kamu idaresinin aynı unvanlı kadrolarına atanabilirler.” hükümlerine uygun olarak,

C.7-BELEDİYELERDE İÇ DENETİM SİSTEMİ:

C.7.1-İÇ DENETİM:

Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 63. Maddesindeki;

 “Kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetidir.

Bu faaliyetler, idarelerin yönetim ve kontrol yapıları ile malî işlemlerinin risk yönetimi, yönetim ve kontrol süreçlerinin etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek yönünde sistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla ve genel kabul görmüş standartlara uygun olarak gerçekleştirilir.

İç denetim, iç denetçiler tarafından yapılır. Kamu idarelerinin yapısı ve personel sayısı dikkate alınmak suretiyle, İç Denetim Koordinasyon Kurulunun uygun görüşü üzerine, doğrudan üst yöneticiye bağlı iç denetim birimi başkanlıkları kurulabilir.” hükümlerine uygun olarak,

C.7.1-İÇ DENETÇİNİN GÖREVLERİ:

Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 64. Maddesindeki;

“Kamu idarelerinin yıllık iç denetim programı üst yöneticinin önerileri de dikkate alınarak iç denetçiler tarafından hazırlanır ve üst yönetici tarafından onaylanır.

İç denetçi, aşağıda belirtilen  görevleri yerine getirir:

a) Nesnel risk analizlerine dayanarak kamu idarelerinin  yönetim ve kontrol yapılarını değerlendirmek.

b) Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması bakımından incelemeler yapmak ve önerilerde bulunmak.

c) Harcama sonrasında yasal uygunluk denetimi yapmak. 

d) İdarenin harcamalarının, malî işlemlere ilişkin karar ve tasarruflarının, amaç ve politikalara, kalkınma planına, programlara, stratejik planlara ve performans programlarına uygunluğunu denetlemek ve değerlendirmek.

e) Malî yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak ve bu konularda önerilerde bulunmak.

f) Denetim sonuçları çerçevesinde iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak.  g) Denetim sırasında veya denetim sonuçlarına göre soruşturma açılmasını gerektirecek bir duruma rastlandığında, ilgili idarenin en üst amirine bildirmek.

İç denetçi bu görevlerini, İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen ve uluslararası kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun şekilde yerine getirir.  İç denetçi, görevinde bağımsızdır ve iç denetçiye asli görevi dışında hiçbir görev verilemez ve yaptırılamaz.    İç denetçiler, raporlarını doğrudan üst yöneticiye sunar. Bu raporlar üst yönetici tarafından değerlendirmek suretiyle gereği için ilgili birimler ile malî hizmetler birimine verilir. İç denetim raporları ile bunlar üzerine yapılan işlemler, üst yönetici tarafından en geç iki ay içinde İç Denetim Koordinasyon Kuruluna gönderilir.” hükümlerine uygun olarak,

C.7.2-İÇ DENETÇİNİN NİTELİKLERİ VE ATANMASI:

 Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 65. Maddesindeki;

“İç denetçi olarak atanacakların, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48 inci maddesinde belirtilenler ile aşağıdaki şartları taşıması gerekir:

a) İlgili kamu idaresinin özelliği de dikkate alınarak İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen alanlarda en az dört yıllık yüksek öğrenim görmüş olmak.

b) Kamu idarelerinde denetim elemanı olarak en az beş yıl veya İç Denetim Koordinasyon Kurulunca belirlenen alanlarda en az sekiz yıl çalışmış olmak.

c) Mesleğin gerektirdiği bilgi, ehliyet ve temsil yeteneğine sahip olmak. 

d) İç Denetim Koordinasyon Kurulunca gerekli görülen diğer şartları taşımak.  Kamu idarelerine iç denetçi olarak atanacaklar, İç Denetim Koordinasyon Kurulu koordinatörlüğünde, iç denetim eğitimine tâbi tutulur. Eğitim programı, iç denetçi adaylarına denetim, bütçe, malî kontrol, kamu ihale mevzuatı, muhasebe, personel mevzuatı, Avrupa Birliği mevzuatı ve mesleki diğer konularda yeterli bilgi verilecek şekilde hazırlanır. Bu eğitimi başarıyla tamamlayanlara sertifika verilir. İç denetçi adayları için uygulanacak eğitim programının süresi, konuları ve eğitim sonucunda yapılacak işlemler ile diğer hususlar Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenlenir.(

İç denetçiler, bakanlıklar ve bağlı idarelerde, üst yöneticilerin teklifi üzerine Bakan, diğer idarelerde üst yöneticiler tarafından sertifikalı adaylar arasından atanır ve aynı usûlle görevden alınır.İç denetçilerin kamu idareleri itibarıyla sayıları, çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir.” hükümlerine uygun olarak yürütülmesi zorunludur.

1.2-BELEDİYELERDE DIŞ DENETİM:

1.2.1- DIŞ DENETİMİN AMACI:

Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 68. Maddesindeki;

“Sayıştay tarafından yapılacak harcama sonrası dış denetimin amacı, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, yönetimin malî faaliyet, karar ve işlemlerinin; kanunlara,  kurumsal amaç, hedef ve planlara uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine raporlanmasıdır.” hükmünü ihtiva etmektedir.

1.2.2- DIŞ DENETİMİN KONUSU:

Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 68. Maddesindeki;

“Dış denetim, genel kabul görmüş uluslararası denetim standartları dikkate alınarak;

a) Kamu idaresi hesapları ve bunlara ilişkin belgeler esas alınarak, malî tabloların güvenilirliği ve doğruluğuna ilişkin malî denetimi ile  kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarına ilişkin malî işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığının tespiti,

b) Kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli olarak kullanılıp kullanılmadığının belirlenmesi, faaliyet sonuçlarının ölçülmesi ve performans bakımından değerlendirilmesi,  Suretiyle gerçekleştirilir.  Dış denetim sırasında, kamu idarelerinin iç denetçileri tarafından düzenlenen raporlar, talep edilmesi halinde Sayıştay denetçilerinin bilgisine sunulur. 

Denetimler sonucunda; ikinci fıkranın (a) ve (b) bentlerinde belirtilen hususlarda düzenlenen raporlar, idareler itibarıyla konsolide edilir ve bir örneği ilgili kamu idaresine verilerek üst yönetici tarafından cevaplandırılır.

Sayıştay, denetim raporları ve bunlara verilen cevapları dikkate alarak düzenleyeceği dış denetim genel değerlendirme raporunu Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. 

Sayıştay tarafından hesapların hükme bağlanması; genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin gelir, gider ve mal hesapları ile bu hesaplarla ilgili işlemlerinin yasal düzenlemelere uygun olup olmadığına  karar verilmesidir.  Dış denetim ve hesapların hükme bağlanmasına ilişkin diğer hususlar ilgili kanununda düzenlenir.” hükmünü ihtiva etmektedir.

1.2.3- BAKANLIK DENETİMİ:

Belediyeler; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 77. Maddesindeki;

“Mahallî idare bütçelerinin hazırlanması ve uygulanması ile diğer malî işlemleri, bu Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, ilgili kanunlarındaki hükümlere tâbidir. Ancak, mahallî idarelerin ayrıntılı harcama programları ile finansman programları bütçeleriyle birlikte hazırlanır, görüşülür ve onaylanır. Ödenekler de bu usul ve esaslara göre kullanılır.

Malî yönetim ve kontrol sisteminin zaafa uğradığı, yolsuzluk veya kamu zararına yönelik emarelerin ortaya çıktığı durumlarda; il özel idareleri için ilgili vali, belediyeler için ilgili belediye başkanının talep etmesi veya doğrudan Cumhurbaşkanının onayı üzerine İçişleri Bakanı, yetkili denetim elemanlarına, ilgili mahallî idarelerin tüm malî yönetim ve kontrol sistemlerini, malî karar ve işlemlerini mevzuata uygunluk yönünden teftiş ettirir.

Bu teftişler sonucunda düzenlenecek raporların bir örneği İç Denetim Koordinasyon Kuruluna, bir örneği de gerekli işlemlerin yapılması için ilgili vali veya belediye başkanına gönderilir.” hükmünü ihtiva etmektedir.

1.2.4- BELEDİYELERDE HESAP VERME SORUMLULUĞU:

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 10. Maddesindeki;

“Bakanlar, Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen politikaların uygulanması ile bakanlıkların ve bakanlıklara bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşların stratejik planları ile bütçelerinin kalkınma planlarına, yıllık programlara uygun olarak hazırlanması ve uygulanmasından, bu çerçevede diğer bakanlıklarla koordinasyon ve işbirliğini sağlamaktan sorumludur.

Bu sorumluluk, mahallî idareler için Çevre ve Şehircilik Bakanına aittir.

Bakanlar, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılması ile hukuki ve mali konularda Cumhurbaşkanına karşı sorumludurlar.

Bakanlar; idarelerinin amaçları, hedefleri, stratejileri, varlıkları, yükümlülükleri ve yıllık performans programları konusunda her malî yılın ilk ayı içinde kamuoyunu bilgilendirirler.” hükmünü ihtiva eder.

1.2.5- BELEDİYELERDE ÜST YÖNETİCİ:

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 11. Maddesindeki;

“Üst yöneticiler; Bakanlıklarda ve diğer kamu idarelerinde en üst yönetici, il özel idarelerinde vali ve belediyelerde belediye başkanı üst yöneticidir.

Bakanlıklarda en üst yönetici Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir.

Üst yöneticiler, idarelerinin stratejik planlarının ve bütçelerinin kalkınma planına, yıllık programlara, kurumun stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine uygun olarak hazırlanması ve uygulanmasından, sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanımının önlenmesinden, malî yönetim ve kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesi, izlenmesi ve kanunlar ile Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinde belirtilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinden Bakana;

Mahallî idarelerde ise meclislerine karşı sorumludurlar.

Üst yöneticiler, bu sorumluluğun gereklerini harcama yetkilileri, malî hizmetler birimi ve iç denetçiler aracılığıyla yerine getirirler.” hükmünü ihtiva eder.

SONUÇ:

Belediyelerde yapılmakta olan denetim ile ilgili iş ve işlemler hakkında 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunundaki hükümler hakkında yukarıda ayrıntılı olarak açıklandığı üzere bilgi verilmeye çalışılmıştır.

Bu makalemizde Belediye Şirketlerinin denetimine yer verilmemiş olup, bir sonraki makalemizde bu konu hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır.

Makalemizin tüm okuyucularımız için yararlı olması ümidiyle sağlıklı günler dilerim.

01.07.2019

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.