YMM Muzaffer Emekçi TSRS 1 Gereklilikleri İçin SASB Standartları Kullanımı (12.03.2025)

E-bültenimize kayıt olun, yeni yazılar e-posta adresinize gelsin! Üye olmak için tıklayın.

EDİTÖRÜN SEÇTİKLERİ

YAZARLARIMIZ

Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Sukuk (Kira Sertifikası) Nedir? Türleri Ve İşleyişi Nelerdir? Türkiye Ve Dünya Finansal Piyasalarındaki Uygulamaları Bölüm-III

2-Dayandığı Finansman Modeline Göre Kira Sertifikası (Sukuk) Çeşitleri

2.7-Melez Sukuk:

Melez sukuk programı birden fazla varlık havuzuna dayandırılarak oluşmakta, farklı tipte sözleşme (istisna,murabaha,icara vb.) sukuk dayanağını oluşturmaktadır. Ancak ikincil piyasası olması ve sabit bir gelir sağlaması açısından portföyün ( % 51)’i ve üzeri icara sukuktan oluşturulmaktadır.Bu tip ilk ihraç örneği olarak 2003/08’de ihraç edilen 400 milyon ABD Doları tutarındaki sukuktur. Devlete ve kamu sektörü kuruluşlarına icara (%68), murabaha-(%30,73) ve istisna (%3,40) sözleşmeleri şeklinde yapılan varlık finansmanları İslam Kalkınma Bankası (IDB) tarafından ihraççıya transfer edilmiş ve Jersey adasında yerleşik ihraççı Solidarity Trust Services tarafından çıkarılan sertifikalar IDB tarafından garanti edilmiş olup, itfa tarihinde (2008/8) Sukuk varlıklarının tamamını IDB satın alacaktır

2.8-Hisse Senediyle Değiştirilebilir Sukuk:

Sukukun önceden belirlenmiş bir değişim fiyatından ihraççısının hisse senetleri ile değiştirilebilmesidir. Sukuk ihraççısı ve hisse ihraççısı aynı şirkettir. Son yıllarda özellikle sukuk ihraççısının hisse senedinin ilk halka arzında sukuk maliklerine böyle bir opsiyon sağlanmaktadır.

Örneğin X Şirketini hisseleri ile 50:1 oranıyla değiştirilebilir sukuk ihracı, her 1.000-TL nominal X sukuk için 50 X hissesi ile dönüştürülebilme opsiyonu taşımaktadır. Böylece yatırımcının 1.000/50:20 TL’den bir X hissesi bulunmaktadır. Eğer X hissesi 50 TL’den işlem görüyorsa/satışa çıkıyorsa sukuk hisse ile değiştirip hisse başına 30’TL kar elde edilebilmekte ancak, hisse 10 TL’den işlem görüyorsa/satışa sunuluyorsa, sukuk hisse ile değiştirilmeyip dönemsel kupon geliri elde etmek tercih edilecektir.

2.9-Hisse Senedine Dönüştürülebilir Sukuk:

Hisse senediyle değiştirilebilir sukuk ile benzer olup, farkı sukuk ihraççısının hisseleri yerine

önceden bilinen başka bir şirketin hisseleri (genellikle sukuk ihraççısının iştiraki bir şirketin hissesi)ile değiştirilecek olmasıdır. Diğer bir deyişle, dönüştürülebilir sukuk üzerinde ihraççısı dışında bir şirketin hissesine gelecekte belli bir vadede belirlenen şartlar çerçevesinde dönüştürülebilme opsiyonu bulunmaktadır. Sukuk ihraççısı, portföyündeki hisse senetlerini elden çıkarmak amacıyla bu tip programları tercih edebilmektedir.

Türkiye’de Faizsiz Bankacılık – Katılım Bankaları

Fonksiyonel olarak bankalarla büyük benzerlikler gösteren ve fakat fon toplama ve fon kullandırma yöntemleri bakımından faiz yerine “kâr ve zarar ortaklığı” esasına göre faaliyette bulunan Katılım Bankaları tarihsel gelişim sürecinde ilk önce, dini inançlarına uygun olarak faizsiz bankacılık prensipleri çerçevesinde çalışmalar yapacak banka kurma fikrinin bir tezahürü olarak 1963’yılında Mısır deltasında küçük bir tarım toplumunda kurulmuştur. Kurulan bu bankanın adı Mit Ghamr Savings Bank (Tasarruf Bankası)’dır. Daha sonra 1971’yılında Mısır devletinin de desteğiyle ikinci bir banka olan Nasr Sosyal Bankası, faizsiz bazda çalışan bir ticari banka olarak kurulmuştur. Nasr Sosyal Bankası’nın kurulmasıyla faizsiz bankacılık teoriden pratiğe dökülmüştür. 1974’yılında ise İslam Kalkınma Bankası (Islamic Development Bank – IDP), hükümetler arası projeler için gelişim fonu hizmeti veren bir banka olarak, başta Suudi kraliyet ailesinin desteği ve çoğunluğunu Müslüman ve Arap ülkelerin oluşturduğu 22 fon sahibi üye ülke desteği ile kurulmuştur.İslam Kalkınma Bankasının kurulmasıyla hareketlenen ve hızla gelişmeye başlayan faizsiz bankacılık sektörünün en belirgin kurumları, 1975’te kurulan Dubai İslam Bankası, 1977’de kurulan Kuveyt Finans Evi (Kuveyt Finance House), 1977’de kurulan Mısır ve Sudan Faisal İslam Bankası, 1981’de kurulan Dar al Maal İslami ve 1982’de kurulan Al Baraka grubudur. Emek – sermaye ortaklığı esasına göre bir nevi risk sermayesi (Venture Capital) şeklinde çalışan faizsiz bankacılık modeli, kısa zamanda büyük başarı göstererek bilhassa, 1970’li yıllardan itibaren başta gelişmiş Batılı ülkeler olmak üzere bütün dünyaya yayılmıştır. Faizsiz esasa dayalı faaliyet gösteren, belirli bir kesime ait gibi görünen, ancak müşterilere sunulan avantajlar ile global finans sisteminde büyük bir açığı kapatan faizsiz finans kurumları artık sadece Müslüman ülkelerde değil, tüm dünyada hızlı bir büyüme ve gelişme trendine girmiş bulunmaktadır. İlk faizsiz bankacılık kurma teşebbüsleri, 1940’ların ortalarında Malezya’da ve 1950’lerde Pakistan’da gerçekleştirilmiş ancak her ikisi de başarısız olmuştur.

Dünyada Benzeri Faaliyette Bulunan Kuruluşlar:

Günümüzde “faizsiz bankacılık” dünyanın en hızlı büyüyen finans sektörüdür. Halihazırda

250’yi aşkın kurumun faaliyet gösterdiği sektörde, toplam işlem hacmi 300 milyar (USD)’ye ulaşırken, dünyada her yıl belirlenen en iyi 1000 bankanın 89’unu faizsiz finans kurumları oluşturmaktadır. Yatırım ortaklıkları, yatırım fonları ve yatırım finans evleri gibi geniş bir yelpazede kullanılan faizsiz bankacılık ürünlerine faaliyetlerinde yer veren, faizsiz bankalara ve yatırım fonlarına danışmanlık yapan ve faizsiz bankalarla sendikasyon katılımı şeklinde organize olan bankalardan bazıları şunlardır:

Citibank (ABD), Goldman Sachs (ABD), HSBC (İngiltere)96, Deutshce Bank (Almanya),

Union Bank of Switzerland (İsviçre), Amro Bank (Hollanda), United Bank of Kuwait, ANZ Grindlays(Avustralya), Saudi International Bank, Kleinwort Benson, Swiss Bank, Republic National Bank,Chase Manhattan Bank, Morgan Stanley, Smith Barney, Indo-Sues ve diğer bankalar.Faizsiz bankacılık ürün ve hizmetlerinin gördüğü yoğun ilgi, bu sistemin dünyanın birçok ülkesinde yaygınlaşmasını sağlamıştır. Klasik faizsiz bankacılık ürünleri yanında, ekonomide yaşanan gelişmelere paralel olarak dünyada değişik türde faizsiz yatırım fonları ve menkul kıymet ürünleri ortaya çıkmıştır. Bu ürünler arasında hisse senedine dayalı yatırım, gayrimenkul yatırım, sigorta, teknoloji, çocuk ve yardım fonları sayılabilir.Dünyanın en büyük bankaları olan kuruluşların hepsi, teşkilatlarında “faizsiz” bankacılığa yer vermiş bulunmaktadırlar. Ve yine “faizsiz” bankacılığa başlayan bu tür bankaların listesi her geçen gün artmaktadır. Faizsiz finansal ürün ve hizmet sunan kurumların oluşumu ve gelişimi dünyada yeni bir gereksinimin sonucu olarak görülmektedir. Müslüman nüfusa sahip her ülkede faizsiz finansal ürünlere karşı bir eğilim olduğu görüldüğünden birçok büyük finans kuruluşu faizsiz bankacılık ürünleri sunma konusunda atılım gerçekleştirmektedir. Zaten, “murabaha” (maliyet artı finansman) ve “icara” (leasing) gibi uygulamaların uluslararası bankacılık jargonunda kendine yer bulabilmesi, bu gelişmelerin önemli bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Faizsiz finansman bugün dünyanın hemen her tarafında farklı şekillerde uygulanmaktadır.

Sukuk İşlemlerinin Muhasebesi:

Örnek, alım satıma dayalı Kira Sertifikalarının muhasebeleştirilmesine İlişkin:

(X) Varlık Kiralama Şirketi, (Y) İşletmesi ile bir makinenin satışı konusunda sözleşme imzalamıştır. VKŞ, sözleşmeye istinaden 500.000TL. nominal değerli, 1 yıl vadeli ve (%10) yıllık getirili kira sertifikası ihraç etmiş ve satışı gerçekleştirmiştir. Daha sonra VKŞ topladığı fonlar ile piyasadan 500.000TL'ye makineyi satın almış ve 12 ay eşit taksitle B İşletmesi'ne 620.000TL'ye satmıştır. Sukuk sahiplerine (6)ayda bir kupon ödemesi yapılacaktır. Sukukun vadesi 1 yıl olduğu için, Sukuk yatırımcılarına 1 yıllık toplam 50.000TL. (500.000 x % 10) kupon ödemesi yapılacaktır. Dolayısıyla (6)ayda bir 25.000TL. kupon ödemesi yapılacak demektir.

X Varlık Kiralama Şirketi'nin Kayıtları :

- VKŞ'nin kira sertifikalarını ihraç etmesi kaydı ,

-------------------------------------------------/--------------------------------------------

102 BANKALAR HESABI 500.000

306 ÇIKARILMIŞ DİĞER

MENKUL KIYMETLER 500.000

- VKŞ'nin (Y) İşletmesi'ne satmak için sözleşme imzaladığı makineyi piyasadan satın alması kaydı;

-----------------------------------------------------/-----------------------------------------------

253 TESİS MAK.VE CİHZ.HESABI 500.000

102 BANKALAR HESABI 500.000

- VKŞ'nin (Y) İşletmesi'ne makineyi vadeli olarak satması kaydı;

--------------------------------------------------------/-----------------------------------------

120 ALICILAR HESABI 620.000

253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR 500.000

12X ERTELENMİŞ VARLIK SATIŞ

GELİRLERİ HESABI 120.000

- Ertelenmiş varlık satış gelirinin aylık olarak itfa edilmesi kaydı

(120.000 TL /12 ay = 10.000 TL);

-----------------------------------------------------/------------------------------------------------

12X ERTELENMİŞ VARLIK SATIŞ

GELİRLERİ HESABI 10.000

600 YURT İÇİ SATIŞLAR HESABI 10.000

------------------------------------------------------/----------------------------------------------------

-Sukuk yatırımcılarına 6 aylık kupon ödenmesi kaydı (Stopaj oranı %0)

-----------------------------------------------------/-------------------------------------------------

740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ HESABI 5.000

102 BANKALAR 5.000

-------------------------------------------------------/-----------------------------------------------

“Devlet Tahvili ve Hazine Bonoları ile Kira Sertifikalarına Uygulanacak Stopaj Oranı2006/10731 sayılı BKK’nın eki Kararın Geçici 4’üncü maddesi uyarınca, varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından elde edilen gelir ve kazançlara, (%0) oranında stopaj uygulanmaktadır. Bu uygulamanın süresi 31/1/2025’tarihinden 30/4/2025 tarihine uzatılmıştır.”

-----------------------------------------------------/---------------------------------------------

740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ HESABI 25.000

102 BANKALAR 25.000

-Vade veya dönem sonunda kira sertifikası maliyetlerinin ilgili sonuç hesabına aktarılması kaydı;

---------------------------------------------------------/-----------------------------------------------

622 SATILAN HİZMET MALİYETİ HESABI XXX

741 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ

YANSITMA HESABI XXX

741 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ

YANSITMA HESABI XXX

740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ HS XXX

-Vade bitiminde sukukların itfa edilmesi kaydı;

--------------------------------------------------------------/-------------------------------------------

306 ÇIKARILMIŞ DİĞER MENKUL KIYMETLER 500.000

102 BANKALAR HESABI 500.000

--------------------------------------------------------------/--------------------------------------------

Sonuç ve Değerlendirme

İslami finans enstrümanlarının başında gelen, son yıllarda ihraçları hızla artan ve İslami tahvil olarak nitelendirilen sukuk, dayandığı varlıkta tam tasarruf hakkı kazandırmakta ve dayandığı varlıkların satılmasından oluşacak hasılatın yanında, bu varlıklardan elde edilen gelirlerden

de pay alma hakkı vermektedir. Sukuk oransal mülkiyeti temsil etmekte ve sukuk sahibi belli bir süre için, belli bir varlığın yaratacağı nakit akımından doğacak risk ve getiriye sahip olmaktadır. Bu çerçevede sukuklar, gelir ortaklığına dayalı bir tahvil (varlığa dayalı tahvil) yöntemi olup, köprü, baraj, karayolu, demiryolu, telekomünikasyon sistemleri ile deniz ve hava limanları ile benzerlerinden kamu kurum ve kuruluşlarına ait olanların yani birtakım düzenli gelir üreten varlıkların gelirleri karşılığı çıkarılan ve bu gelirlere gerçek ve tüzel kişilerin ortak olmasını sağlayan sertifikalar olarak kabul edilebilir.

Diğer bir yandan Sukuk bir menkul kıymet olduğundan ve menkul kıymetler, SPK’ Md.3’te şartları kurulca belirlenen kıymetli evrak olarak tanımlandığından, ihraç edilecek olan Sukuk ile ilgili olarak SPK Md.3’ün dikkate alınması gerekmektedir. Ayrıca Sukuk bilinen yapısı itibariyle varlığa dayalı menkul kıymetlere benzeyen bir araç olduğundan, Sukuk ihracında varlığa dayalı menkul kıymetlerin ihracına ilişkin esaslardan hareket edilmesi mümkündür. Bu çerçevede 5582’sayılı “Konut Finansmanı Sistemine İlişkin Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile SPK’na eklenen 39/C maddesinde, “Varlık Finansmanı Fonu” ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, varlığa dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığı olarak tanımlanmış, varlık finansmanı fonu portföylerine alınabilecek varlıkların Kurulca belirleneceği hükme bağlanmıştır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında, 38/B maddesinin varlık finansmanı fonu için de uygulanacağı belirtilmiştir. Bu çerçevede varlığa dayalı menkul kıymetlerin ihraç ve Kurul kaydına alınmasına ilişkin usul ve esasların Kurulca belirleneceğini söylemek mümkündür. Bu çerçevede Sukuk ihraç edilebilmesi için varlık finansmanı fonunu kurulmasının gerekli olduğu düşünülmektedir. Finansal piyasalarda bankalarla birlikte faaliyet gösteren katılım bankalarının temel özelliği olan, tarihi temeli çok öncelere dayanan, fikri ve fiili altyapısı 1960’lardan itibaren oluşturulmaya başlanmış ve tüm dünyada hızlı bir şekilde yayılmaya başlamış olan faizsiz bankacılık ilkesine yönelik uygulamalar, Türkiye’de de 1984 yılından itibaren “Özel finans kurumu” adı altında faaliyet göstermeye başlayan katılım bankaları ile başlamıştır. Katılım bankaları temel olarak “Özel cari hesaplar” ve “Katılma hesapları” yoluyla fon toplamaktadırlar. Bankalardaki vadesiz mevduata benzeyen özel cari hesaplarda bedelsizlik özelliği mevcut olup, hesap sahiplerine herhangi bir karşılık ödenmemektedir. Sermaye piyasası faaliyetleri üzerinde önemle durulması gerekmektedir. Faizsiz bankacılık uygulamalarında yeni trend, teknolojik gelişim ile şekillenmektedir. Artık yatırımcılar katılma hesabı gibi klasik ürünlerden ziyade; ikincil piyasası yani likiditesi olan, riski ölçülebilir ve getirisi uygun alternatif ve sofistike yatırım araçlarına yönelmektedirler. Özellikle son yıllarda gerek İslam dünyasında gerekse batılı finans piyasalarında faizsiz sabit getirili yatırım araçlarına önemli ölçüde arz ve talep görülmektedir. Bu gelişmeler paralelinde dünyada hisse senedine dayalı yatırım fonları, leasing fonları, emtiaya dayalı yatırım fonları, teknoloji fonları vs. gibi faizsiz yatırım fonları ve menkul kıymet ürünleri ortaya çıkmıştır.

Katılım bankaları açısından Sukuku icara yöntemiyle işleyecek kira sertifikasının bir avantajı da ikinci el piyasasının oluşması halinde katılım bankalarına kısa vadeli fon sağlayacak olmasıdır. Bu kağıtların alım-satımında katılım bankaları aracılık yapabilir veya katılım bankalarınca toplanan bir kısım fonlar kısa vadeli olarak bu kağıtlara yatırılabilir. Böylece katılım bankalarının da yatırım yapabilecekleri ve faaliyetlerine uygun bir sermaye piyasası enstrümanı bankacılık sektörüne girmiş olacaktır.

Kaynakça:

-SPK (Sermaye Piyasası Kurulu)’un Kira Sertifikaları ve Varlık Kiralama Şirketleri Tebliği Seri No.43

-4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun

-07.06.2013 tarih ve 28670 sayılı RG. III-61.1 sayılı “Kira Sertifikaları Tebliği”

-Dr. Ümit AKKAYA,

-Uluslararası İslami Finans Piyasası,www.iifm.net

-www.turkiyefinans/tr/turkiyefinans/gunlukbulten,

-Howladar, Halid, “Shari’ah and Sukuk: A Moody’s Primer” Special Report, Moody’s Investors Service,

-Nitekim Thomas tarafından kaleme alınan “Securitization in Islamic Finance” adlı makalede de, yükümlünün

-Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş., Günlük Bülten, “Sukuk”, 2007/05, www.turkiyefinans.com.tr

-Küçükçolak, Necla, Faizsiz Finansman Sertifikası Sukuk’un Türk Sermaye Piyasası Açısından

-Değerlendirilmesi, Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, Haziran 2008, C.45, S.520,s.23-45

-TARIQI, Ali Arsalan “What is sukuk? http://islamicbanking.worldmuslimmedia.com/what-is-sukuk/ Erişim

-www.turkiyefinans.com.tr/tr/turkiyefinans/gunlukbulten/sukuk

-ELGari, M. Ali, “Short Term Financial Instruments based on Salam Contracts, in Ausaf Ahmad and Tarigullah

-Khan, Islamic Financial Instruments for Public Sector Resource Mobilization, Islamıc Research and Training Institute,

Jeddah,

12.03.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)