Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Sukuk (Kira Sertifikası) Nedir? Türleri ve İşleyişi Nelerdir? Türkiye ve Dünya Finansal Piyasalarındaki Uygulamaları Bölüm II

Kira Sertifikası (Sukuk) Türleri

I-Endekslendiği Esasa Göre Türleri:

Sukuk’un, proje, varlık ve bilanço endeksli olarak aşağıdaki şekilde genel kullanım alanları

bulunmakta olup bunlar ;

1.1-Proje Endeksli Sukuk;

Bu kategoride proje endeksli sukuk aracılığıyla fon sağlanmaktadır. Öncelikle projenin gerçekleştirilmesi için projeye yönelik bir girişim olarak özel amaçlı şirket (Special Purpose Vehicle-SPV) varlık kiralama şirketi oluşturulmakta ve Varlık Kiralama Şirketi (VKŞ) sukuk ihraç etmektedir. Bu sukuk türüne Katar Hükümeti tarafından 2003’yılında Doha Hamad Medikal Merkezi’nin inşaatı için kaynak sağlanması amacıyla çıkartılan Katar Global Sukuku örnek verilebilir. Bu projenin gerçekleştirilmesi için özel proje ortak girişimi (SPV, Katar Global Sukuku) oluşturulmuştur. Bu amaçla Ekim 2010 vadeli 700 milyon USD değerinde sukuk ihraç edilmiştir. Sukukun yıllık değişken getiri oranı libor+0,45 olarak belirlenmiştir.

1.2-Varlığa Endeksli Sukuk;

Bu Sukuk türünde, varlıklardan elde edilecek kazanç hakkının yatırımcılara satılmasıyla fon

sağlanır. İtfa tarihinde devlet, Varlık Kiralama Şirketi (SPV)’den varlığı geri satın almakta ve bu işlemden elde edilen gelirle Sukuk anaparası yatırımcılara ödenmektedir. Bu sukuk türüne, Malezya Hükümeti tarafından 2002’yılında icara sukuku sertifikasıyla gerçekleştirilen 600 milyon (USD)’lık ihraç gösterilebilir. Bu düzenlemeye göre, Malezya Hükümeti tarafından özel amaçlı şirkete (SPV) satılan arazi parselinin kazanç hakkı yatırımcılara beş yıl için yeniden satılmıştır. Varlık Kiralama Şirketi mülkiyet haklarını güvence altında tutarak yatırımcılara değişken oranlı sukuk ihraç etmiştir.

1.3-Bilanço Endeksli Sukuk;

Bu tür Sukukta örneğin bir banka, müşterilerinin çeşitli projelerini finanse etmek için sukuk

ihraç etmekte ve böylece projelerin kaynağını uluslararası sermaye piyasalarından temin etmektedir. Bu sukuka İslam Kalkınma Bankası tarafından 2003’yılında ihraç edilen sukuk örnek verilebilir. Banka, üye ülkelerin çeşitli projelerini finanse etmek için Sukuk ihraç etmiştir. Banka, projenin kaynağını uluslararası sermaye piyasasına 400 milyon(USD)’değerinde 2008’yılı vadeli beş yıllık sukuk ihraç ederek sağlamıştır.

2-Dayandığı Finansman Modeline Göre Kira Sertifikası (Sukuk) Çeşitleri:

2.1-Mudaraba Sukuk;

Mudaraba, her türlü girişime kar-zarar ortaklığı kapsamında yönetim desteği vererek özsermaye temin edilmesi olup, bu açıdan risk sermayesine benzer bir yapı çizmektedir. Mudaraba sukukta sertifika ihraççısı girişimci (mudarib)’ dir. Fon verenler sermaye sahipleridir ve toplanan fonlar mudaraba sermayesidir. Sertifika sahipleri mudaraba faaliyetindeki varlıkların ve anlaşma başına düşen kar payının sahibidir. Sertifika sahipleri,eğer gerçekleşirse kayıpları da üstlenirler.

Mudaraba sukuk, ortak mülkiyeti ifade eder ve Sukuk ihraç edene karşı özel projelerde sukuk

alıcısına hisse hakkı verir. Mudaraba sukuk sözleşmesi, ihraç ile ilgili sermayenin türü, getiri oranı ve diğer şartların şer-i hükümlere uygunluğunu gösteren tüm bilgilerin yer aldığı ihracın tanıtımındaki resmi bildirime dayanır.

İşlem adımları;

-Mudarib, proje sahibiyle projenin görevlendirmesi/ inşası için anlaşmaya varır.

-Mudarib, fon sağlamak için sukuk ihraç eder.

-Mudarib, proje tamamlanınca sahibine teslim eder.

2.2-Müşaraka Sukuk:

Müşaraka sukukta, Sukuku ihraç eden taraf belli bir projenin ya da faaliyetin gerçekleştirmek amacıyla kurulmuş bir özel amaçlı şirkete (SPV) daveti yapan taraftır. Fon sağlayıcılar müşaraka sözleşmesinde ortak konumundadırlar. Toplanan fonlar, katılımcıların, müşaraka sermayesine olan katkısını hisse olarak temsil etmektedir. sukuk sahipleri ortaklığın varlıklarının da sahibi olup, gerçekleşecek karda hak sahibidirler. müşaraka’nın mudarabadan temel farkı sermayenin her iki taraftan da gelmesidir. İslami Finansal Kurumların Muhasebe ve Denetim Örgütü tarafından belirlenmiş 18 numaralı finansal muhasebe standardı müşaraka sukuku tanımlamıştır. Bu standarda göre; “Tahvili ihraç eden taraf, belli bir projenin ya da aktivitenin gerçekleştirilmesi için kurulmuş bir ortaklığa daveti yapan taraftır. Fon sağlayıcılar (katılımcılar) müşaraka sözleşmesinde ortak konumundadırlar. Toplanan fonlar, katılımcıların, müşaraka sermayesine olan katkısını hisse olarak temsil etmektedir. Tahvil sahipleri, ortaklığın varlıklarının da sahibi konumunda olup, gerçekleşecek karda hak sahibidirler.”

müşaraka Sukuku, ortaklık sözleşmesine dayalı mevcut bir işin finansmanını geliştirmek veya yeni bir projeyi tesis etmek için kullanılır. Sertifikayı elinde bulunduranlar hisseleri oranında projenin veya faaliyetin sahibi olurlar. Bu sertifikalara sahip olunmasıyla likit olmayan varlıklar üzerinde mülkiyet doğmuş olsa da, müşaraka tahvilleri ikincil piyasada alınıp satılabildiğinden, likit özelliğe sahiptir. Bir başka deyişle müşaraka sertifikaları ciro edilebilir enstrüman olarak işlem görmekte olup ikincil piyasalarda alınıp satılabilirler. müşaraka mukuk ile sahip olunan varlıklar likit (para, alacak ya da avans niteliğinde) ise, şer-i hükümler bu sukukların alınıp satılmasını uygun görmemektedir.

İşlem adımları;

-Muşarık, yatırımcıları yeni kurulacak veya var olan bir ortaklığa ortak olmaya davet eder.

-Muşarık, fon sağlamak için sukuk ihraç eder.

-Proje tamamlanınca elde edilen gelir taraflar arasında paylaşılır.

muşaraka’da Sukuk ihraççısı genellikle SPV olarak kurulmakta ve ana şirketin (sponsor)

Mülkiyetin de olmaktadır. müşaraka, yönetim anlaşması çerçevesinde sponsor tarafından yönetilmekte olup, önceden belirlenen plan çerçevesinde varlıkları ve adi ortaklıktaki fonları yönetmektedir. Bu çerçevede, sukuk malikleri ihraççının müşarakada ki hissesinden dolayı yapılan ödemelerden pay almakta olup, bu açıdan geleneksel faizli borçlanma araçlarından ayrılmaktadır.

2.3-İcara Sukuk:

İcara sukukta, taraflardan biri, müşterinin kira ücreti ödeyerek kullanmak istediği teçhizatı satın alarak, müşteriye kira ücreti mukabilinde kiralamakta, kira süresi ve ücreti önceden belirlenmekte ve sözleşmenin konusu olan varlığın mülkiyeti kiralayanda kalmaktadır. Bu Sukuk türü sahibine kiradaki bir gayrimenkuldeki eşit ortaklığın sahipliğini veya gayrimenkulün intifa hakkını verir.

2.4-Murabaha Sukuk:

Bu sukuk türünde sertifika ihraç eden taraf emtia murabahası satıcısı, murabaha alan emtianın alıcısı ve fon da emtianın satın alma maliyetidir. Sertifika sahipleri murabaha emtiasına sahip olurlar ve emtianın tekrar satışında nihai satış fiyatı hakkına sahiptirler. Murabaha temelli sukuk’un hukuki olarak geçerli olması için sadece birincil piyasada işlem görmesi gerekir. Kira Sertifikasının ciro edilmesi veya ikincil piyasada işlem görmesine İslam hukuku tarafından izin verilmemiştir. Çünkü sertifikalar, emtia alıcısının sertifika sahiplerine borcunu temsil etmektedir ve borcun vadeli olarak alınıp satılması faizle sonuçlanacağından izin verilmemiştir. Sözleşmeler kısa veya uzun vadeli olabilmektedirler.

İşlem adımları:

-SPV’ ve borçlu arasında ana sözleşme imzalanır.

-SPV’ yatırımcılara sukuk ihraç eder ve sukuk getirisi alır.

-SPV’ emtia satıcısından spotta emtia satın alır.

-SPV’ emtiayı kar marjını ekleyerek spot fiyattan anlaşılan zaman diliminde taksitli ödenmek

Sureti ile borçluya satar.

- Borçlu emtiayı spotta emtia alıcısına satar.

- Yatırımcılar nihai satış bedeli ve getiri elde ederler.

2.5-Selem Sukuk (Selem Tahvil)

Selem sukuk, selem sermayesi toplamak için eş değerli olarak ihraç edilen belgelerdir.

Toplanan bu sermaye ile ihraç olan belgeleri alanlar selem bazlı satılan malların mülkiyetini almış olup, belgeleri ihraç eden bu malların satıcısıdır. Üyeler ise malların alıcılarıdır. Ödenecek üyelik ücretleri malların satın alma fiyatıdır. Selem belgelerini ihraç edenler mal sahipleridir ve bu mal sahipleri selem bazlı malları ihraç edilen selem sukuk belgeleri ile satmaya yetkilidirler. Tahvillerin karlı olması kadar likit olması da önem arz etmektedir. İkinci defa alım satıma konu olamayacak bir borçlanma aracı çok da talep görmeyecektir. Selem tahvillerin satın alınmasında, yatırımcı, tahvil konusu olan malın fiyatının, vade tarihinde yükseleceğini bekliyorsa, selem tahvili satın alır. Fakat örneğin, tahvili satın almış olan yatırımcının vade tarihinden önce beklentileri değişirse, elindeki tahvili satarak yatırımından vazgeçebilir. Selem sözleşmesi, genellikle tahıl, petrol, demir ve benzeri ölçülebilir ve standartlaştırılabilir emtia üzerine yapılmaktadırlar. Bu sözleşmelerin finansmanı için çıkarılan sukuklar ikinci el piyasada nominal değer üzerinden işlem görebilmekte olup, emtianın teslim tarihindeki fiyatına yönelik beklentiler doğrultusunda alınıp satılabilmektedir.

İşlem adımları:

- SPV’ bir yükümlü ile hem malları hem de alıcıları bulmak için anlaşma imzalar. Yükümlü,

Sukuk alıcıları adına malları almayı ve sonrasında yine sukuk sahipleri adına kar etmek için malları satmayı taahhüt eder.

-Selem belgeleri yatırımcılara verilir ve Varlık Kiralama Şirketi (SPV) Sukuk getirilerini alır.

-Selem getirileri ileriki bir tarihte malları satacak olan yükümlüye verir.

-Varlık Kiralama Şirketi (SPV) yükümlüden malları alır.

-Yükümlü, Sukuk sahipleri adına malları kar için satar.

-Sukuk sahipleri malların satış getirilerini alır.

2.6 İstisna Sukuk

İstisna sukuku, sertifika sahibinin sahip olduğu ürünleri imal için gerekli fonların sağlanması

amacıyla ihraç edilen ve eşit değer taşıyan sertifikalardır. Üyelikten elde edilen fonlar ürünün

maliyeti iken, sertifikaları ihraç edenler üreticiler (satıcı/tedarikçi) ve üyeler ise planlanan ürünün alıcılarıdır. Sertifika alıcıları ürüne sahip olurlar ve sertifikanın satış bedeline veya paralel istisnayla satılan ürünün satış bedeline hak kazanmaktadırlar. İstisna sukuku büyük altyapı projelerini finanse etmekte kullanışlıdır. Altyükleniciyle paralel istisna sözleşmesi yapması için İstisnadaki yükleniciye izin vermesinden dolayı İstisna finansal aracılığa uygundur. Bu nedenle bir finansal kuruluş kar amaçlı bir inşaat işlemini yüklenebilir ve altyüklenici sözleşmesiyle inşa işlemini uzmanlaşmış bir firmaya devredebilir.

Şer-i hükümlerin faizi yasaklamış olması nedeniyle, istisna tipi borçlanma senetleri, üçüncü

Şahıslara nominal değerinin dışında bir fiyatla satılamaz. Dolayısıyla bu tür tahvillerin ikincil

piyasasının olması çok güçtür. İstisna tahvillerdeki bu likidite eksikliğinden kaynaklanan dezavantaj, proje fiyatının belirlenmesinde dikkate alınır ve fiyat, sözleşmenin imzalandığı andaki piyasa fiyatından daha yüksek olarak belirlenebilir. İslam hukuku bu borç senetlerinin ilk değerinden farklı herhangi bir fiyattan üçüncü bir kişiye satılmasını yasaklamıştır. Bundan ötürü bu çeşit sertifikalar ikincil piyasada işlem görememektedir.

Kaynakça:

-SPK(Sermaye Piyasası Kurulu)’un Kira Sertifikaları ve Varlık Kiralama Şirketleri Tebliği Seri No.43

-4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun

-07.06.2013 tarih ve 28670 sayılı RG. III-61.1 sayılı “Kira Sertifikaları Tebliği”

-Dr. Ümit AKKAYA,

-Uluslararası İslami Finans Piyasası,www.iifm.net

-www.turkiyefinans/tr/turkiyefinans/gunlukbulten,

-Howladar, Halid, “Shari’ah and Sukuk: A Moody’s Primer” Special Report, Moody’s Investors Service,

-Nitekim Thomas tarafından kaleme alınan “Securitization in Islamic Finance” adlı makalede de, yükümlünün

-Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş., Günlük Bülten, “Sukuk”, 2007/05, www.turkiyefinans.com.tr

-Küçükçolak, Necla, Faizsiz Finansman Sertifikası Sukuk’un Türk Sermaye Piyasası Açısından

-Değerlendirilmesi, Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, Haziran 2008, C.45, S.520,s.23-45

-TARIQI, Ali Arsalan “What is sukuk? http://islamicbanking.worldmuslimmedia.com/what-is-sukuk/ Erişim

-www.turkiyefinans.com.tr/tr/turkiyefinans/gunlukbulten/sukuk

-ELGari, M. Ali, “Short Term Financial Instruments based on Salam Contracts, in Ausaf Ahmad and Tarigullah

-Khan, Islamic Financial Instruments for Public Sector Resource Mobilization, Islamıc Research and Training Institute,

Jeddah,

06.03.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.