Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Sermaye Piyasalarında Varantlar Varant Yatırımının Özellikleri ve Uygulaması, Varantların Avantaj ve Dezavantajları? Varant Yatırımının Riksleri? Varantların Vergilendirilme Hususları Bölüm -II-

Varantların Avantajları

Varantların yükümlülük altında sokmadan yatırımcıya kullanım hakkı vermesi ve kaldıraç içermesi, asimetrik getiri; görece olarak ucuz komisyon, düşük bedelle işlem ve daha yüksek miktarda pozisyon alma, likidite ve teminatsız işlem gibi temel avantajlar sunmasına olanak vermektedir.

-Asimetrik Getiri

Varantların önemli bir özelliği yatırımcıya asimetrik getiri sunmasıdır. Varantlarda kullanım fiyatı eşiğinden sonra dayanak varlığın fiyat hareketi bire bir gelir olarak yansır fakat kullanım gerçekleşmezse yatırımcı sadece varantı almak için ödediği parayı kaybeder. Yatırımcının kullanım sonucu elde edeceği gelir ise yatırılan paranın  üstünde olabilir Varantlar, teorik olarak, limitli zarar etme olasılığı karşısında limitsiz kâr etme olanağı sunar.

-Görece Olarak Ucuz Komisyon, Düşük Bedelle İşlem ve Yüksek Miktarda Pozisyon Alma

Yatırımcının işlem hakkı için ödeyeceği bedel, dayanak varlıkta alacağı pozisyonun düşük bir oranıdır, yani yatırımcı dayanak varlığı satın almak için gereken miktardan daha azını öder. Dolayısıyla işlemleri varant aracılığı ile yapmanın aracılık komisyonu da düşüktür.

-Likidite

Varantlar tezgahüstü opsiyonlar ile karşılaştırıldığı zaman daha dar alım-satım marjjı sunar. Pozisyondan çıkma maliyeti daha düşük olduğu için varantlar günlük al-sat işlemlerine uygundur. Varantlarda sürekli fiyat veren bir piyasa yapıcısı likiditeyi sağlar, dolayısıyla varant kısa sürede ve değer kaybına uğramadan (veya az uğrayarak) satılabilir.

-Teminatsız İşlem

Varantlar kaldıraç imkânı sunmakla beraber teminat içermedikleri için, vadeli işlem kontratlarında veya kredili alım işlemlerinde olduğu gibi pozisyon zarar ettiği zaman teminat tamamlama yükümlülüğü doğmaz. Her durumda yatırımcının uğrayacağı zarar yatırdığı para ile sınırlıdır.

Varantların Dezavantajları

Her finansal araçta olduğu gibi varantların da özelliklerinden kaynaklanan çeşitli dezavantajları bulunmaktadır. Klasik yatırım araçlarından farklı hareket etmeleri, vadelerinin sınırlı olması, zaman değeri ve aşırı kaldıraç kullanımının zarar büyütme potansiyeli başlıca dezavantajlar veya riskler arasında sayılabilir.

-Klasik Yatırım Araçlarından Farklı Hareket Etmeleri

Varantların en büyük dezavantajı, yatırımcıların alışık olduğu klasik yatırım araçlarından farklı şekilde hareket etmesidir. İşte bu yüzden yatırımcıların işlem yapmadan önce varantlarda bilgi birikimine sahip olmaları gereklidir.

-Sınırlı Vade

Varantların vadesi sınırlıdır. Vade sonunda kullanım olmazsa varantlar sona erer ve verdiği hak biter. Bu yüzden varant yatırımcısının beklediği dayanak varlık hareketinin vade içinde gerçekleşmesi gerekir. Bu gerçekleşmezse pozisyonun devamı için tekrar varant alımı yapılması gerekir.

-Zaman Değeri

Varantların sunduğu asimetrik getirinin ve kaldıracın bir bedeli vardır: Zaman Değeri. Diğer bütün değişkenler aynı kalsa bile varantlar her geçen gün değerinden bir miktarını kaybeder. Bu kayıp vadeye kalan gün sayısı azaldıkça artarak büyür ve zaman değeri vade sonuna gelindiğinde biter.

-Aşırı Kaldıraç Kullanımı

Piyasa fiyatlarının olumsuz gelişmesi sonucunda yaşanan değer kaybı, aşırı yüksek kaldıraç kullanımı durumunda yatırımcıların zararını büyütebilir.

Varant Stratejileri

Varant stratejilerini, amacına göre temel olarak yatırım ve korunma olarak ikiye ayırılması mümkündür. Varantların farklı özellikleri farklı stratejilere imkân tanır. Değerleri dayanak varlığın fiyatına bağlı türev araçlardan olan varantlar risk almadan para kazandıran ürünler değildir. Karı kazandıran, yatırımcının dayanak varlığın fiyat hareketini doğru tahmin etmesidir. Varantları doğru şekilde kullanmak diğer yatırım araçlarına göre daha önemlidir. Varantlar, kullanımlarına göre, riski arttırabilir veya azaltabilirler. Yatırımcının dayanak varlıktaki beklentisi doğru olsa bile yanlış varantı seçmiş olması durumunda, zarar edebilir.

-Piyasa Beklentisinin Belirlenmesi

-Risk – Getiri Tercihi

-Varant Seçimi

I-Kısa Vadeli Varant Stratejileri

Varantlarda kısa vadeli stratejiler ile uzun vadeli stratejiler arasında hem bakış hem de uygulama açısından önemli farklar vardır. Kısa vadeli alım-satım işlemlerinde yatırımcı dayanak varlığın fiyat hareketinin varant fiyatına olan etkisini elde etmeyi hedefler. Kısa vadeli yatırımcı, kullanım sonucu elde edeceği gelirden ziyade, dayanak varlığın fiyat değişiminin kaldıraçlı yansımasından düşük işlem komisyonu ile faydalanmayı amaçlamaktadır. Kısa vadeli al-sat yapan yatırımcılar kaldıracı yüksek olduğu için genelde “zararda” tabir edilen varantları tercih ederler ama kısa vadeli ve özellikle gün içi al-sat işlemlerinde dayanak varlığın hareketine duyarlı varantları seçmek gereklidir.

II-Korunma Amaçlı Varant Stratejileri

Varantlar yatırım işlemleri gibi korunma işlemlerinde de kullanılabilir. Pozisyonları karda olan yatırımcılar için başta olmak üzere portföy sigortası kimi zaman yararlı ve gerekli bir stratejidir.

Örneğin; aldığınız hisse senedi çok iyi performans gösterdi ve size önemli bir para kazandırdı. Her ne kadar hissedeki hareketin devam etmesi beklense de dış etkenlerin hisse senedi piyasasını kötü etkilemesinden endişe duyuyorsunuz. Kârınızı realize etmek istiyorsunuz ama ya hisse senediniz daha fazla yükselir ise işte bu durumda yapabilecek iki tane uygulama vardır. portföy sigortası ve nakit sağma.

III-Anapara Koruma Amaçlı Varant Stratejileri

Yatırımcılar varantları kullanarak anapara korumalı stratejiler de oluşturabilirler. Anapara korumalı stratejiler sermayenizi koruyarak dayanak varlığa yatırım yapmanızı sağlar. Piyasa beklendiği gibi hareket ederse yatırımcı kazanç elde eder. Eğer dayanak varlık fiyatı beklendiği gibi hareket etmez ise yatırımcı kar edemez ama yatırdığı parayı geri alır. Anapara korumalı stratejilerin iki bileşeni vardır: Sabit getirili kısım ve türev kısmıdır.

IV-Döviz Kuru Riski Yönetimi Stratejileri

Eğer dayanak varlığın fiyatı, varantların alım satımı ve uzlaşı ödemesinde kullanılan döviz cinsinden farklı bir para biriminde yapılıyorsa, kur riski ortaya çıkabilir. Varantlarda kur riskini anlatmak için en uygun örnek altın varantlarıdır; çünkü altın fiyatı aynı zamanda Türk Lirası kur etkisini de içermektedir.

BİST'te İşlem Gören Varant Gelirlerinin Vergilendirilmesi ile İlgili Yükümlülükler

a)Tam Mükellef Gerçek Kişi:

Borsa İstanbul A.Ş.’ de işlem gören varantlardan elde edilen gelirler üzerinden beyanname verilmez. Eğer elde edilen diğer gelirler için beyanname verilmiş ise BİST’ de işlem gören varantlardan elde edilen gelirler bu beyannamedeki gelirlere dahil edilmez. Hisse senetlerine ve hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılan varantlardan elde edilen gelirler (%0), diğer varlıklara dayalı olarak yapılan varantlardan (örnek: döviz varantı) elde edilen gelirler (%10) oranında stopaja tabidir.

b)Dar Mükellef Gerçek Kişi:

Hisse senetlerine ve hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılan varantlardan elde edilen gelirler (%0), diğer varlıklara dayalı olarak yapılan varantlardan (örnek: döviz varantı) elde edilen gelirler (%10) oranında stopaja tabidir.

c)Tam Mükellef Kurum:

Borsa İstanbul A.Ş.’de işlem gören varantlardan elde edilen gelirler kurumlar vergisine tabidir. Sermaye şirketleri  için (%0), diğer kurumsal yatırımcılar için (%10) oranında stopaja tabidir.

Tüm kurumsal yatırımcıların hisse senetlerine ve hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılan varantlardan elde ettikleri gelirler (%0) oranında stopaja tabidir. Kaynakta kesilen stopaj hesaplanan vergiden mahsup edilir. Mahsup edilemeyen kısmı iade edilir.

d)Dar Mükellef Kurum:

Borsa İstanbul A.Ş’de işlem gören varantlardan elde edilen gelirler üzerinden beyanname verilmez. Eğer elde edilen diğer gelirler için beyanname verilmiş ise BİST’te işlem gören varantlardan elde edilen gelirler bu beyannamedeki gelirlere dahil edilmez.

Sermaye şirketleri  için ( %0), diğer kurumsal yatırımcılar için (%10) stopaja tabiidir.

Tüm kurumsal yatırımcıların hisse senetlerine ve hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılan varantlardan elde ettikleri gelirler (%0) oranında stopaja tabidir.

Kaynakça:

-Borsa İstanbul A.Ş,

-İş Yatırım Yayınları,

-SPL Eğitim Yayınları,

-Prof. Dr. Barış SİPAHİ

-Prof. Dr. Serhat YANIK

-SPK,10/9/2013 tarihli ve 28671 sayılı RG. VII-128.3 sayılı Varantlar ve Yatırım Kuruluşu Sertifikaları Tebliği.

-193 sayılı Gelir Vergisi Yasası'nın Geçici 67. Mad.

-23/07/2006 26237 RG.  2006/10731 sayılı Bakanlar Kurulu kararı.

-30.12.2012’ tarihli ve 28513 sayılı RG’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu.

-İMKB Aracı Kuruluş Varantları Tanıtım Broşürü.

-Sermaye Piyasası Kurulu Varant İhraçlarına ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliği, Seri:III, No.37

29.01.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.