Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Sermaye Piyasalarında Varantlar Varant Yatırımının Özellikleri ve Uygulaması, Varantların Avantaj ve Dezavantajları? Varant Yatırımının Riksleri? Varantların Vergilendirilme Hususları - Bölüm 1

Varant Nedir?

Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi

teslimat veya nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası araçlarıdır. Varant satın alan yatırımcı, ödediği bedel karşılığında bir dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı alma ya da satma hakkını satın almış olmaktadır.

Varant menkul kıymet haline getirilmiş bir çeşit opsiyondur. Varantlar yatırımcıya bir hak verirken yükümlülük getirmez Borsaya kote edilir ve pazar açılır. İkinci el piyasada işlem görürler. Takas işlemi diğer menkul kıymetler gibi yapılır. Varant yapılandırılmış ürünler sınıfından bir finansal araçtır. İhraççının sermaye temin etmek amacı ile ihraç edeceği bir ürün değildir. Tamamen ihraççının şahsi sorumluluğu altındadır. Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul kıymeti bir menkul kıymet sepetini ya da bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce, belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden (ihraççıdan) alma ya da (ihraççıya) satma hakkı verir. Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük değil, hak satın almış olur. Varantların, ihracı, kimler tarafından ihraç edilebileceği, kayda alınması ve alım satımına ilişkin temel esaslar Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından VII-128.3’nolu Varantlar ve Yatırım Kuruluşu Sertifikaları Tebliği ile düzenlenmiştir.Aracı Kuruluş Varantları 13 Ağustos 2010’tarihinden itibaren Borsa İstanbul Pay Piyasası’nda işlem görmeye başlamıştır

Varantların Özellikleri Nelerdir?

Varantlar serbest marjla işlem görürler. Ancak işlemler, kotasyon fiyat aralığı içinde (kotasyon dahil) gerçekleşmektedir.

-Varantlarda açığa satış işlemine izin verilmez.

-Varantlar, ödünç işlemlerine konu olamaz.

-Varantlarda kredili işlemlere izin verilmez.

-Varantlarda emir iptali her zaman serbesttir. Emir bölme hisse senetleri ile aynı kurallarla yapılır.

-Varantlarda fiyat ve miktar iyileştirme / kötüleştirme serbesttir.

-Varantlarda özel emirlere izin verilir. (kotasyon aralığı dışında da olabilir)

-Varant işlemleri Hisse Senetleri Piyasası sürekli müzayede seans saatleri dahilinde gerçekleştirilir.

-Varantlarda piyasa yapıcı tarafından kotasyon verilmeden emir kabulü ve işlemler başlamaz.

-Varantlarda önceden belirlenmiş bir vade tarihi vardır. Vade tarihi, ihraç esnasında belirlenmektedir. Avrupa tipi varantlarda, hak sadece vade sonunda kullanılabilirken, Amerikan tipi varantlarda vade sonuna kadar istenilen bir tarihte kullanım hakkı vardır.

-Varantlar yatırımcılarına, hisse senedinde olduğu gibi, Kâr Payı Hakkı, Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan), Tasfiye Bakiyesine Katılma Hakkı, Şirket Yönetimine Katılma Hakkı, Oy Hakkı ve Bilgi Alma Hakkı sağlamaz.

Varantların İşlem Esasları:

-Varantlar BİST' de Kurumsal Ürünler Pazarında yer alan Varant Pazarında işlem görür.

-Piyasa Yapıcılı çok fiyat-sürekli müzayede sistemiyle işlem görür.

-Piyasa yapıcı, likiditeyi sağlamak amacıyla BİST sistemine, almaya ve satmaya razı olduğu fiyat ve miktar bilgisini içeren çift yönlü emir girerek kotasyonu sağlar.

-Piyasa Yapıcı üye, kotasyon girmeden varantlara emir girişi yapılamaz.

-Verilen alış-satış emirleri fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre sisteme kabul edilir. Kotasyon aralığı dahilindeki fiyatlardan karşı taraftaki uygun fiyatlı alış-satış emirleriyle ve/veya kotasyon emirleri ile eşleşerek işleme dönüşür.

-Pazarda baz fiyat uygulanmadığından fiyat oluşumunda alt ve üst limit belirlenmemekte, serbest marj uygulanmaktadır.

-Pazarda, bütün işlemler piyasa yapıcının verdiği alım ve satım kotasyonları aralığında gerçekleşir. Kotasyon aralığı dışındaki fiyatlardan verilen emirler de sisteme kabul edilir, ancak kotasyon aralığı içinde kaldığı sürece işlem görebilirler.

-Varantlara açılış seansında emir veya kotasyon girilemez.

-Varantlarda seans içinde emir iptali serbesttir.

Varantlarda Takas:

"Takas" alım-satımı BİST 'de gerçekleştirilen varantların ve bu işlemin karşılığı olan nakdin yatırımcıların hesapları arasında değişimini ifade eder. Varant dönüşümü ise varanttan doğan hakkın kullanımı sırasında gerçekleştirilen işlemleri ifade etmektedir.

Takas Süresi:

Varantların takas işlemleri, hisse senetleri, rüçhan hakkı kuponları ve borsa yatırım fonlarının takasında olduğu gibi (T+2)'de, BİST Hisse Senetleri Piyasası takas işlemleri düzenlemeleri ve işleyiş esasları çerçevesinde gerçekleştirilmektedir.

Varantta Dönüşüm:

Varantlarda vade sonunda dayanak varlığın alım ve satım hakkı kullanılabileceği gibi (dönüşüm) vade içinde varantın kendisinin alım ve satımı da mümkündür. Takas vade içinde varantın alım/satımı gerçekleştiğinde pay senetleri piyasasına ait mevcut uygulamada olduğu gibi (T+2)’ işlem gününde takas gerçekleşir.

-Varantların dönüşümünde, varantların taşıdığı özellikleri önem taşımaktadır.

-Dayanağının hisse, sepet veya endeks oluşu

-Tipi (Amerikan ya da Avrupa oluşu)

-Türü (alım-call ya da satım-put oluşu)

-Dönüşüm şekli (nakit uzlaşı-kaydi teslimat oluşu)

-Kârda, zararda veya başa başta oluşu

Son İşlem Günü Nedir?

Varantlarda son işlem günü vade sonu günüdür. Vade sonunda (T günü) piyasa kapandıktan sonra) varantı elinde tutan hak sahibi, dönüşüm koşullarında belirtilen şartları dönüşüm tarihinde yerine getirmeyi taahhüt eder. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdinde hak sahibi kayıtlarının oluşması için, son işlem gününde gerçekleşen işlemlerin takasının tamamlanması gerekmektedir (T+2 gün sonu). Bu nedenle son işlem günü varantın son hak sahipleri (T+2)' gününde belirlenir. Hak kullanım işlemleri en erken (T+3)' gününde başlar.

Varant Değer ve Fiyatı:

Varantın değerinin oluşumundaki önemli iki faktör içsel değer ve zamansal değerdir.

-İçsel değer; varantın, dayanak varlığın spot fiyatına göre durumunu ifade eder ve kâr-zarar durumunu belirler. Dayanak varlığın spot fiyatının, kullanım fiyatının altında olması durumunda alım varantları kârdadır. Satım varantları ise, kullanım fiyatı spot fiyatın üzerinde olduğu durumda kârdadır. Kullanım fiyatı ile hisse fiyatının eşit olması durumunda ise, varant başa baş fiyatta kabul edilir.

-Zamansal değer; varantın fiyatı ile içsel değer arasındaki farktır. Bu varantın vade sonuna kadar taşıdığı değeri ifade etmektedir. Varantın vadesine kadar kalan süre ne kadar uzun olursa, varantın performans göstereceği süre de uzun olacağından, değeri de o kadar fazla olacaktır.

 

Kaynakça:

-Borsa İstanbul A.Ş,

-İş Yatırım Yayınları,

-SPL Eğitim Yayınları,

-Prof. Dr. Barış SİPAHİ

-Prof. Dr. Serhat YANIK

-SPK,10/9/2013 tarihli ve 28671 sayılı RG. VII-128.3 sayılı Varantlar ve Yatırım Kuruluşu Sertifikaları Tebliği.

-193 sayılı Gelir Vergisi Yasası'nın Geçici 67. Mad.

-23/07/2006 26237 RG.  2006/10731 sayılı Bakanlar Kurulu kararı.

-30.12.2012’ tarihli ve 28513 sayılı RG’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu.

-İMKB Aracı Kuruluş Varantları Tanıtım Broşürü.

-Sermaye Piyasası Kurulu Varant İhraçlarına ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliği, Seri:III, No.37

22.01.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.