Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası - I

Bugünkü yazımız da, Sermaye Piyasalarında VİOP ( Vadeli işlem ve Opsiyon Piyasası)   tanımak üzere giriş yaparak bu ilk yazı dizimiz ile bu piyasadaki genel kavramlar üzerinde duracağız.

1-VİOP NEDİR?

Borsa İstanbul bünyesinde işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin alım satımının gerçekleştiği piyasanın kısa adıdır.

2-VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ (FUTURES) NEDİR?

Bu sözleşmeler esasen standart hale getirilmiş alivre sözleşmelerdir. İleri bir tarihte önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni veya dövizi alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmelerdir.

Futures’ta tek değişken alım-satım sırasında oluşan fiyattır. Bu sözleşmeler vadeli işlem borsalarında işlem görür ve borsa takas kurumunun garantisi altındadır. İşlemlerin garanti edilmesi, uygulanan teminat sistemi ile mümkün olmaktadır.

3-OPSİYON SÖZLEŞMESİ NEDİR?

Belli bir vadeye kadar (veya belirli bir vadede) opsiyona dayanak varlık oluşturan belli miktardaki malı, finansal ürünü, sermaye piyasası aracını veya ekonomik göstergeyi belli bir fiyattan(kullanım fiyatı) alma yada satma hakkını, belli bir prim karşılığında (opsiyon primi) opsiyonu satın alan kişiye(lehtara) veren ancak zorunlu tutmayan, buna karşılık opsiyonun satıcısını (keşidecisini) lehtar tarafından talep edilmesi halinde satmaya ya da almaya zorunlu tutan sözleşmelerdir.

4-VİOP’TA HANGİ SÖZLEŞMELER İŞLEM GÖRMEKTEDİR?

-Pay vadeli işlem sözleşmeleri,

-Endeks vadeli işlem sözleşmeleri,

-Dolar TL vadeli işlem sözleşmeleri,

-Euro TL vadeli işlem sözleşmeleri,

-Euro/usd vadeli işlem sözleşmeleri,

 -Altın Vadeli işlem sözleşmeleri,

-Dolar/Ons  altın vadeli işlem sözleşmeleri,

-Ege pamuk vadeli işlem sözleşmeleri,

-Çelik hurda vadeli işlem sözleşmeleri,

-Baz yük elektrik vadeli işlem sözleşmeleri,

-Pay opsiyon sözleşmeleri,

-Endeks opsiyon sözleşmeleri,

-Dolar TL opsiyon sözleşmeleri,

-Anadolu Kırmızı buğday vadeli işlem sözleşmeleri,

-Aylık gecelik repo vadeli işlem sözleşmeleri,

 -Makarnalık buğday vadeli işlem sözleşmeleri,

-Yurtdışı endeks vadeli işlem sözleşmeleri,

-Mini endeks opsiyon sözleşmeleri,

5-VİOP’TA İŞLEMLERİN GARANTİSİ NASIL SAĞLANMAKTADIR?

Yapılan işlemler karşı taraf riskini en aza indirmek üzere 3 Mart 2014’tarihinde Merkezi karşı taraf olan Takasbank’ın güvencesi altına alınmıştır. Merkezi karşı taraf hizmeti, Takasbank’ın  alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı konumuna geçerek ,bu hizmeti verdiği piyasalarda gerçekleştirilen işlemlerin takasının tamamlanmasını teminat, garanti fonu ve tahsis edeceği sermayesi ile garanti ettiği hizmettir. Takasbank, VİOP’ta portföy bazlı teminatlandırma yöntemini kullanır. yaygınlaşmakta olan FX platformlarından farklı olarak, VİOP’ta tüm işlemler Takasbank’ın garantisi altındadır.

6-NEDEN VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ ALMALI VEYA SATMALIYIM?

*Vadeli işlem sözleşmeleri üç temel amaç için kullanılabilir:

a)Korunma: İhracat yapan bir şirketin 3 ay sonra döviz geliri elde edeceğini varsayalım. Bu durumda şirketin kar veya zararı döviz kuruna bağlı hale gelmiş olacaktır. Şirket 3 ay sonraki döviz kuru seviyesinden bağımsız olarak, şua n itibariyle 3 ay sonraki kar veya zararını sabitlemek isteyebilir. Bunu da Vadeli işlem sözleşmelerini kullanarak sağlar.

b)Yatırım: Türev araçlar etkin bir yatırım alternatifi sunmaktadır. Bu piyasalarda emtia da bir yatırım aracı haline gelmiş ve yatırım seçeneklerini arttırmıştır. Türev araçlarda fiyatların hem düşmesi hem de yükselmesi beklentisiyle yatırım yapılabilir.

c)Arbitraj: Herhangi bir ekonomik varlığın, aynı anda farklı piyasalardaki fiyat farklılığından kar sağlamak üzere, ucuz olan piyasadan alınıp pahalı olan piyasada satılmasıyla gerçekleştirilen işlemlere denir. Arbitraj amaçlı işlemlerde hiçbir risk üstlenmeden aynı andaki fiyat farklılıklarından kar elde edilmesidir. Risksiz oluşu, arbitrajı spekülasyondan(yatırımdan) ayıran en önemli özelliktir.

7-VİOP’TA KİMLER İŞLEM YAPABİLİR?

İşlemler borsa üyesi aracı kurum ve bankalar vasıtasıyla yapılmaktadır. Yatırımcıların doğrudan VİOP’ta işlem yapabilmesi mümkün değildir. VİOP üyesi bir kuruluşta hesap açılması, alım satım kararlarının üyeye ulaştırılması ve gerekli teminatın yatırılması yeterlidir.

8-VİOP’TA İŞLEMLER NASIL YAPILIR?

a)İlk olarak VİOP üyesi olan bir aracı kurumda veya bankada hesap açtırmak gereklidir.

b)Risk bildirim formunun imzalanması gerekir.

c)Alım-Satım kararı verilmelidir.

d)İşlem teminatı yatırılmalı.

e) Emrinizi aracı kuruluş vasıtasıyla Borsaya iletmelisiniz.

9-VİOP NEREDE FAALİYET GÖSTERMEKTEDİR?

Borsa İstanbul çatısı altında faaliyet göstermektedir.

10-VİOP’TA İŞLEMLER HANGİ SAATLER ARASINDA YAPILABİLİR?

Mevcut işlem saatleri:

PAZAR	SEANS SAATLERİ
Pay Türev Pazarı	09:30 – 18:10
Diğer Türev pazarları	09:30 – 18:15

11-EMİR YÖNTEMLERİ NELERDİR?

Aracı kuruma emrinizi iletirken dört fiyat belirleme yönetiminden birinin seçilmesi gereklidir:

a)Limit (LMT)

b)Piyasa(PYS)

c)Piyasadan Limite

d) Şarta Bağlı(SAR)

12-EMİR GEÇERLİLİK SÜRELERİ NELERDİR?

Emir girişinde sistemde geçerli olacağı süreye ilişkin aşağıda yer alan beş seçenekten birinin seçilmesi gerekmektedir.

a)Günlük Emir(GUN)

b)İptale kadar geçerli Emir(İKG)

c)Tarihli Emir(TAR)

d)Gerçekleşmezse İptal ET(GIE)

e)Kalanı İptal ET(KIE)

*Sermaye piyasalarında, VİOP (Vadeli işlem ve opsiyon Borsası)  tanımaya ve uygulama süreçlerine bir sonraki yazılarımız ile devam edeceğiz.

Herkese faydalı olması dileğimle

11.10.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.