Hüseyin Bodur
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
huseyin_bodur@hotmail.com

Amme Alacağının Korunması Müessesinde Rüçhan Hakkı

Genel Açıklama:

6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un  İkinci Bölümünde Amme alacaklarının korunması hükümleri belirtilmiştir. Kanunda bahsi geçen korunma hükümleri;

1-İhtiyati haciz (6183 sk.m.13)

2-İhtiyati Tahakkuk(6183 Sk.m.17)
3-Amme alacaklarında rüçhan hakkı (6183 Sk.m.21)

Maddeleri şeklinde kanunda yerini almıştır.

Kanunda belirtilen Amme alacaklarının korunması hükümlerinden olan Amme alacaklarında rüçhan hakkı (6183 Sk.m.21) makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

Amme Alacağında Rüçhan Hakkı Kanundaki Yeri:

6183 Sayılı Kanunun 21.Madesinde;

‘’Üçüncü şahıslar tarafından haczedilen mallar paraya çevrilmeden evvel o mal üzerine amme alacağı için de haciz konulursa bu alacak da hacze iştirak eder ve aralarında satış bedeli garameten taksim olunur. Genel bütçeye gelir kaydedilen vergi, resim, harç ile vergi cezaları ve bunlara bağlı zam ve faizler için tatbik edilen hacizlerde 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 268 inci maddesinin birinci fıkrasının son cümlesi hükmü uygulanmaz.

Rehinli alacaklıların hakları mahfuzdur. Gümrük resmi, bina ve arazi vergisi gibi eşya ve gayrimenkulün aynından doğan amme alacakları o eşya ve gayrimenkul bedelinden tahsilinde rehinli alacaklardan sonra gelir.’’ Hükmü bulunmaktadır.

2004 Sayılı Kanunun 168.Maddesinde;

‘’İcrai hacizlere iştirak: Madde 268 – (Değişik: 18/2/1965-538/108 md.) (Değişik birinci fıkra: 17/7/2003-4949/64 md.) 261 inci maddeye göre ihtiyaten haczedilen mallar, ihtiyatî haciz kesin hacze dönüşmeden önce diğer bir alacaklı tarafından bu Kanuna veya diğer kanunlara göre haczedilirse, ihtiyatî haciz sahibi alacaklı, bu hacze 100 üncü maddedeki şartlar dairesinde kendiliğinden ve muvakkaten iştirak eder. Rehinden önce ihtiyatî veya icrai haciz bulunması hâlinde âmme alacağı dahil hiçbir haciz rehinden önceki hacze iştirak edemez. İhtiyati haciz masrafları satış tutarından alınır. İhtiyati haciz diğer rüçhan hakkını vermez.’’

Hükümleri bulunmaktadır

Açıklama ve Örnekler:

Günümüzde borçlarını ödeme güçlüğü çeken firma veya şahıslar ile ilgili haciz ve rehin uygulamalarına sıklıkla rastlanmaktadır.

Haciz uygulamaları Kamu ile birlikte üçüncü kişiler tarafından da uygulanmaktadır. Bu iki haciz ve rehin birlikte uygulanması durumunda 6183 Sk.m.21 deki hükümlere göre Amme alacağı için bir üstünlük sağlanması amacıyla hüküm getirilmiş ve amme alacaklarının üçüncü kişilerin haciz uygulamalarına iştirak edilmesi sağlanmıştır. Ancak bu iştirak uygulaması üçüncü kişiler tarafından haciz uygulanmış,ancak henüz paraya çevrilmemiş olması şartına bağlanmıştır. Bu hükümlere göre haciz uygulamadan önce paraya çevrilmiş olan kıymetlerden ele geçen paralara amme alacaklısının iştiraki mümkün bulunmamaktadır.

2004 Sayılı Kanunun 168.Maddesi ile ise amme alacaklarını rüçhan hakları sınırlandırılmış ve amme alacağından önde rehin tahsis edilmesi durumunda; amme alacaklısının rehinden sonraki haciz uygulamasına iştirak edeceği hüküm altına alınmıştır. Bu durumda ilk sırada rehin, ikinci sırada üçüncü şahıs haczi bulunması durumunda amme alacaklısı ikinci sıradaki hacze garamaten (oransal) olarak iştirak ederek, paraya çevrilen tutardan oransal olarak tahsilatını yapacaktır.

Haciz uygulanan kıymet satışı ve diğer işlemler ile ilgili herhangi bir masraf oluşması durumunda ise ilk sıra öncelik bu masrafların alınması olacaktır.

Örnek 1: Rehnin İlk Sırada,Satış masrafı ve rehin olması durumunda iştirak.

Alacaklı	Tutar		İşlem	Tutar
1.Sıra A Şahsı Rehin	10.000,00		Satış Masrafının Ödenmesi	-5.000,00
2.Sıra C Şahsı Haciz	40.000,00		Rehinli Alacağın Ödenmesi	-10.000,00
3.Sıra Abc Vergi Dairesi Haciz	60.000,00		Kalan Tutar(75.000,00-10.000,00-5.000,00)	60.000,00
İcra Dairesi Satış Masrafları	5.000,00		C Şahsı+Abc VD.Haciz Toplamı	100.000,00
Hacizli Kıymet Satış Bedeli	75.000,00		C Şahsı İştirak Oranı	0,60
			3. İşlem C Şahsı İştirak Tutarı(40.000*0,60)	24.000,00
			4.İşlem Abc VD.C Şahsı İştirak Tutarı(60.000*0,60)	36.000,00

Yukarıda yapılan işlemde satış masrafının tahsilatı yapıldıktan sonra kalan tutardan; önce rehinli olan alacak ödenmiştir. Sonrasında kalan tutar ise rehinden sonra gelen üçüncü şahıs haczi ile amme alacağı haczi arasında oransal olarak paylaştırılmıştır.

Yukarıdaki örnekte Rehinden sonra ilk sırada amme alacağı olsaydı satış masrafı ve rehinli alacağın ödenmesinden sonra kalan tutarın tamamı amme alacağına ödenmiş olacaktı.

Örnek 2: Rehnin İlk Sırada olmaması  durumunda iştirak.

Alacaklı	Tutar		İşlem	Tutar
1.Sıra C Şahsı Haciz	40.000,00		İlk İşlem Satış Masrafının Ödenmesi	-5.000,00
2.Sıra A Şahsı Rehin	10.000,00		Kalan Tutar(75.000,00-5.000,00)	70.000,00
3.Sıra Abc Vergi Dairesi Haciz	60.000,00		C Şahsı+Abc VD.Haciz Toplamı	100.000,00
İcra Dairesi Satış Masrafları	5.000,00		C Şahsı İştirak Oranı	0,70
Hacizlı Kıymet Satış Bedeli	75.000,00		3. İşlem C Şahsı İştirak Tutarı(40.000*0,70)	28.000,00
			4.İşlem Abc VD.C Şahsı İştirak Tutarı(60.000*0,70)	42.000,00

A şahsının rehni ikinci sırada olduğundan üçüncü sıradaki Abc Vergi Dairesinin alacağı birinci sıradaki C şahsınının haczine iştirak edecek ve örnekteki tabloda hesaplanan tutarlarda paylaştırılacaktır.

Örnek 3: Malın ayından kaynaklanan alacaklarda iştirak.

Alacaklı	Tutar		İşlem	Tutar
1.Sıra A Şahsı Rehin	10.000,00		Satış Masrafının Ödenmesi	-5.000,00
2.Sıra C Şahsı Haciz	40.000,00		Rehinli Alacağın Ödenmesi	-10.000,00
3.Sıra Abc Vergi Dairesi Haciz	60.000,00		Emlak Vergisi Haczi	-5.000,00
İcra Dairesi Satış Masrafları	5.000,00		Kalan Tutar(75.000,00-20.000,00)	55.000,00
Emlak Vergisi Haczi	5.000,00		C Şahsı+Abc VD.Haciz Toplamı	100.000,00
Hacizlı Kıymet Satış Bedeli	75.000,00		C Şahsı İştirak Oranı	0,55
			3. İşlem C Şahsı İştirak Tutarı(40.000*0,55)	22.000,00
			4.İşlem Abc VD.C Şahsı İştirak Tutarı(60.000*0,55)	33.000,00

Satış masrafı ödendikten sonra kalan tutardan malın aynından olan ve rehinden sonra iştirak edebilen Emlak vergisi ödemesi yapılacaktır. Kalan tutar ise C şahsı ve Abc Vergi dairesine tabloda hesaplandığı şekilde oransal olarak ödenecektir. Ancak 1 Seri Nolu Tahsilat Genel Tebliğinin’’ Malın aynından doğan alacağın emlak vergisi gibi genel bütçe geliri olmaması halinde bu alacağın rehinden önceki hacze iştirak hakkı bulunmamaktadır. Bu alacak için rehinden önce haciz tatbik edilmemiş olması durumunda rehinden sonra öncelikli alacak olarak dikkate alınması gerekmektedir.’’ hükmüne istinaden rehinden önce bir haciz bulunması durumunda iştirak hakkı olmayacaktır.

Örnek 4: Malın ayından kaynaklanan Bütçeye gelir kaydedilmiş olması durumunda iştirak.

Alacaklı	Tutar		İşlem	Tutar
1.Sıra A Şahsı Rehin	10.000,00		Satış Masrafının Ödenmesi	-5.000,00
2.Sıra C Şahsı Haciz	40.000,00		Rehinli Alacağın Ödenmesi	-10.000,00
3.Sıra Abc Vergi Dairesi Haciz	60.000,00		Motorlu Taşıt Vergisi Ödenmesi	-5.000,00
İcra Dairesi Satış Masrafları	5.000,00		Kalan Tutar(75.000,00-50.000,00)	55.000,00
Motorlu Taşıt Vergisi	5.000,00		C Şahsı+Abc VD.Haciz Toplamı	100.000,00
Hacizlı Kıymet Satış Bedeli	75.000,00		C Şahsı İştirak Oranı	0,55
			3. İşlem C Şahsı İştirak Tutarı(40.000*0,55)	22.000,00
			4.İşlem Abc VD.C Şahsı İştirak Tutarı(60.000*0,55)	33.000,00

Malın ayından doğan alacakların rehinden sonraki hacze iştirak edeceğini belirtmiştik. Motorlu Taşıt Vergileri gibi Genel bütçeye gelir kaydedilen ayından doğan alacaklar; 1 Seri Nolu Tahsilat Genel Tebliğinin ‘’Malın aynından doğan alacağın genel bütçe geliri olmasına rağmen bu alacak için haciz tatbik edilmemiş olması durumunda söz konusu amme alacağı Kanunun 21 inci maddesinin ikinci fıkrasının ikinci cümlesi gereğince rehinden sonra gelmek üzere öncelik hakkına sahip olacaktır.’’ Hükümlerine istinaden rehinden sonra gelen hacze iştirake edecektir.

Örnek 5: Teminat sayılan eşyalara ilişkin iştirak.

Alacaklı	Tutar
1.Sıra A Şahsı Rehin	10.000,00
2.Sıra C Şahsı Haciz	40.000,00
3.Sıra Abc Vergi Dairesi Haciz Kurumlar Vergisi	60.000,00
4.Sıra Xyz Vergi Dairesi Haciz(Kdv)	25.000,00
İcra Dairesi Satış Masrafları	5.000,00
Hacizlı Kıymet Satış Bedeli	75.000,00

 

İşlem	Tutar
Satış Masrafının alınması	-5.000,00
Rehinli Alacağın Ödenmesi	-10.000,00
Kalan Tutar(75.000,00-15.000,00)	60.000,00
C Şahsı+Xyz Vergi Dairesi Haciz Toplamı	65.000,00
C Şahsı İştirak Oranı	0,92
3. İşlem C Şahsı İştirak Tutarı(40.000*0,92)	23.076,92
4.İşlem Abc VD.C Şahsı İştirak Tutarı(25.000*0,92)	36.923,08

‘’Mükelleflerin fabrika, imalathane, ticarethane, şube, satış mağazası ve depolarında mevcut ilk madde, yarı mamul ve mamul madde stokları, üçüncü şahıslara satılmış veya rehnedilmiş olsa dahi, Katma Değer Vergisi ile zam ve cezalarının teminatı hükmünde olup, bedellerinden ilk önce sözü edilen hazine alacağı tahsil olunur.’’ 3065 Sk.m.55

‘’Bar, otel, han, pansiyon, çalgılı yerler, sinemalar, oyun ve dans yerleri, birahane, meyhane, genel evler içerisinde bulunan eşya ve malzeme 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 270, 271 inci maddeleri hükümleri mahfuz kalmak şartiyle bu müesseselerin işletilmesinden doğan amme borçlarına karşı teminat hükmündedir.’’ 6183 Sk.m.12

Yukarıdaki kanun maddelerinden de anlaşılacağı üzere bazı mal ve eşyalar teminat hükmünde olup 3065 Sk.m.55 hükmüne göre de Katma Değer Vergisi ve feri alacaklarının teminatı olacağı hüküm altına alınmıştır. Ayrıca ‘’bedellerden ilk sözü edilen hazine alacağı tahsil olunur’’ hükmüne istinaden bu maddeler kapsamındaki teminatlı amme alacakları ilk iştirak edecek alacaklardır.

Bu durumda Xyz Vergi Dairesi vergi dairesinin alacağı Katma Değer vergisi olduğundan Abc Vergi Dairesininin Kurumlar Vergisi Vergisi haczinden önce rehinden sonra gelen ilk hacze iştirak edecektir.

Kaynakça:

1-3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu

2-Seri A 1 Sıra Nolu Tahsilat Genel Tebliği

3-6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanun

06.04.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.