Hasan Alevli
Yeminli Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
hasan.alevli@accreditymm.com

Yabancı Deniz Ulaştırma Kurumlarının Vergilendirilmesi - I

Dış ticaret son 20 yılda (1993-2014) ithalat ve ihracat olarak toplamda 9 kat artmıştır. Dış ticaretin  % 75 gibi büyük bir kısmı denizyolu ile gerçekleştirilmekte ve bunun % 65’i yabancı deniz ulaştırma kurumlarınca taşınmaktadır. Bu makalemizde ekonomi içindeki ağırlıkları her yıl artan yabancı deniz ulaştırma kurumlarının vergi sistemimiz karşısındaki durumları Nisan 2015 tarihi itibari ile mer’i mevzuat kapsamında incelenmiştir.

5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun Yabancı Ulaştırma Kurumlarında Kurum Kazancının Tespiti başlıklı 23 üncü maddesinde “yabancı ulaştırma kurumlarının vergiye matrah olacak kurum kazancı, hasılata ortalama emsal oranlarının uygulanması suretiyle hesaplanır. Ortalama emsal oranları, Türkiye'de daimî veya arızî olarak çalışan bütün kurumlar için deniz taşımacılığında % 15 olarak uygulanır” denilmektedir. Mezkur  % 15 bir vergi oranı değil, hasılat üzerinden hesaplanacak vergi matrahını veren sabit bir orandır. 1 seri nolu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğinde verilen örnekte; (B) yabancı deniz ulaştırma kurumu, İzmir limanından Romanya’nın Köstence limanına kuru üzüm taşımacılığı yapmaktadır. Kurumun yük taşıma ücreti ile birlikte alınan gider karşılıkları dahil olmak üzere yük taşımacılığı karşılığında elde ettiği hasılat 150.000.- TL’dir. Buna göre, ortalama emsal oranı, deniz taşımacılığında %15 olacağından, (B) yabancı ulaştırma kurumunun 2006 yılı içinde elde ettiği söz konusu kazanç için beyan etmesi gereken tutar ve ödemesi gereken vergi aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.

150.000  x    %15        =    22.500.-TL   Kurumlar vergisi matrahı (safi kurum kazancı)
22.500    x     %20       =      4.500.-TL   Kurumlar vergisi

23 üncü maddenin devamında ticarî ve arızî ticarî kazançları dar mükellefiyet kapsamında vergilendirilen yabancı ulaştırma kurumlarının, Türkiye'de elde edilmiş sayılan hasılat unsurlarını ; Türkiye'deki yükleme limanlarından yabancı ülkelerdeki varış limanlarına veya diğer bir kurumun gemisine aktarma yapılacak yabancı limana kadar gerçekleşen deniz  taşımacılığında, bilet bedeli ile birlikte alınan gider karşılıkları dahil olmak üzere yolcu, yük ve bagaj taşıma ücreti olarak her ne adla olursa olsun aldıkları tutarlar,  Türkiye dışındaki taşımacılık faaliyeti için diğer kurumlar hesabına Türkiye'de sattıkları yolcu ve bagaj biletleri ile Türkiye'de yaptıkları navlun sözleşmeleri dolayısıyla kendilerine verilen komisyonlar ve ücretlerin oluşturduğu belirtilmiştir.

Dar Mükellefler, aynı kanunun 3 üncü maddesinde, “... kanuni ve iş merkezlerinin her ikisi de Türkiye’de bulunmayanlar, sadece Türkiye’de elde ettikleri kazançları üzerinden vergilendirilirler” şeklinde tarif edilmişlerdir.  Sözkonusu özel vergi rejimi, yabancı deniz ulaştırma kurumlarının Türkiye ile yabancı ülkeler arasında yapacağı taşımacılık faliyeti için geçerli olup, yabancı gemilere Türk limanları arasında taşımacılık faaliyeti  Kabotaj kanunu gereğince müsaade edilmediğinden başkaca bir uygulama zaten sözkonusu olmayacaktır.

Konu ile ilgili olarak 2013 yılında verilmiş Fransa mukimi armatörlerin Türkiye’de elde ettikleri kazancın vergilendirilmesi konulu 18008620-125[ÖZG-2013-7]-125 sayılı özelgede ; “yabancı deniz ulaştırma kurumları tarafından "deniz taşımacılığı" hariç olmak üzere Türkiye içinde gerek yükleme limanına kadar sunulan taşıma hizmeti gerekse söz konusu deniz taşıma işinden bağımsız olarak sunulabilen yükleme ve tahliye gibi hizmetler anılan bu Kanunun 23 üncü maddesi kapsamında değerlendirilemeyecek olup bu faaliyetlere ait hasılatın ayrı olarak tespit edilmesi ve genel hükümler çerçevesinde kurumlar vergisine tabi tutulması gerekmekte...”  denilmektedir.  Madde 23 kapsamında değerlendirilen deniz taşımacılığı, navlun ve demurajı kapsamaktadır. Demuraj ise, 2004 yılında verilen, B.07:0:GEL.0.55/5514-399/24977 sayılı özelgede;  “Sürastarya adı altında düzenlenen demuraj (demurraje) gemi ile yapılan taşımacılık faaliyetinde malların tahmil ve tahliyesinin geç yapılması nedeniyle geminin makul bir sürenin üzerinde meşgul edilmesi gerekçesiyle taşıyana taşıtan tarafından yapılan bir ek ödeme olup, bu ödeme kural olarak bedelin içinde mütalaa edilmektedir. Dolayısıyla gemilerle yapılan konteynır taşımacılığı sırasında konteynırların makul bir sürenin üzerinde meşgul edilmesi nedeniyle yapılan ve konteyner demurajı olarak adlandırılan ödemenin... ”  Türkiye ile yabancı ülkeler arasında yapılan taşıma işleri kapsamında değerlendirildiği bildirilmiştir. Navlun ve demuraj olarak adlandırılan deniz taşımacılığı hariç her türlü yükleme ve boşaltma, depo, terminal, geçici kabul, yurtiçi nakliye gelirleri 23 üncü madde kapsamında mütalaa edilemeyecektir. Müşteriye tek fiyat veya tek fatura kesilmesi veya fatura açıklamasına hepsini kapsayacak şekilde deniz taşıması, kapı teslim taşıma gibi açıklamalar yazılmış olması, özün önceliğini değiştirmez. Navlun ve Demuraj haricindeki sözkonusu gelirler genel esaslarla kurumlar vergisine tabi olacaktır.

Verginin geç veya eksik tahakkuk ettirilmesi, 213 sayılı Vergi Usul kanununun 341 inci maddesinde tanımlı vergi ziyaı doğması , yine aynı kanunun 344 üncü maddesi gereğince ziyaa uğratılan verginin bir katı vergi ziyaı cezası tatbik edilmesini gerektirir.  Ayrıca 6183 sayılı Amme Alacaklarını Tahsil Usulu hakkında kanunun 51 inci maddesi gereğince sözkonusu kamu alacaklarına gecikme faizi uygulanır.

Hasılatın takibi için 213 sayılı Vergi Usul Kanunu Yabancı Nakliyat Kurumlarının Hasılat Defteri başlıklı 207 inci maddesine  göre yabancı nakliyat kurumları veya bunları Türkiye'de temsil eden şube veya acentaları bir "Hasılat defteri" tutmaya mecburdurlar denilmektedir.

Yabancı deniz ulaştırma kurumlarının mukimi oldukları ülkelerle Türkiye arasında imzalanan Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları incelenerek, kurumların mükerrer vergi ödemelerinin önüne geçilmelidir. Fransa, İtalya, Çin, Rusya, Danimarka,İngiltere, Yunanistan, Almanya, Kuveyt gibi ülkelerle yapılan anlaşmaların 8.maddeleri bu konuya tahsis edilmiştir. 8.maddelerin sağladığı vergi muafiyetinin yukarıda zikredilen deniz taşımacılığı (navlun ve demuraj) gelirlerini kapsadığı idare tarafından verilen özelgelerle belirlenmiştir. Anlaşma hükümlerinden yararlanarak vergi muafiyeti kazanılabilmesi için  akit devlette tam mükellef olduğunu ve tüm dünya kazançları üzerinden bu ülkede vergilendirildiğini akit devlet yetkili makamlarından alınacak bir belge (mukimlik belgesi) ile kanıtlaması ve bu belgenin aslı ile birlikte Türkçe tercümesinin Noterce veya Türk Konsolosluklarınca tasdikli bir örneğini ilgili vergi dairesine veya vergi sorumlularınca vergi tevkifatı yapılması durumunda ise vergi sorumlularına ibraz edilmesi gerekmektedir.

Aynı kanunun 25 inci maddenin dördüncü fıkrasında, dar mükellef kurumlara ait yıllık kurumlar vergisi beyannamesinin, kurumun Türkiye'deki işyerinin veya daimî temsilcisinin bulunduğu yerin; Türkiye'de iş yeri veya daimî temsilcisi olmadığı takdirde yabancı kuruma kazanç sağlayanların bağlı olduğu yerin vergi dairesine verileceği,    30'uncu maddesinin altıncı fıkrasında, yıllık veya özel beyanname veren dar mükellef kurumların, ana merkeze aktardıkları tutar üzerinden, kurum bünyesinde 2009/14593 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre %15 oranında kurumlar vergisi kesintisi yapılacağı  hükme bağlanmıştır. Söz konusu vergi kesintisi yukarıda verilen örneğe göre, 22.500 – 4.500 = 18.000 x %15 = 2.700.- TL olarak hesaplanacaktır.  

Bu hükümlerin uygulanmasında da çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarında deniz taşımacılığı faliyetleri için vergi muafiyeti getiren  8 inci maddenin kar payı ödemelerine de muafiyet getiren ikinci fıkraları dikkate alınmalı, varsa Türkiye’de ödenen vergilerin mukim ülkelerde mahsubunun yapılıp yapılamayacağı araştırılmalıdır.

 

10.04.2015

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.