Harun Kurnaz
Vergi Müfettişi
harunkurnazz@hotmail.com

Miktar, Mahiyet, Tutar; Vergilendirmede İnce Kırmızı Hat

Şirketler ve yöneticilerinin, iş hayatının yoğunluğu ve rekabet koşullarında,  tam rekabet piyasalarında kısa vadede marjinal maliyetin marjinal hasılata eşit olacağı dengeyi, uzun vadede ise işletmenin sürekliliğini sağlamaya çabaladıkları söylenebilir. İngiliz iktisatçı John Maynard Keynes’ in “uzun vadede hepimiz ölmüş olacağız” söyleminin mikro iktisada indirgenmesiyle de; şirketlerin ve yöneticilerinin kar maksimizasyonunu önceliklendirdikleri söylenebilir.

Şirket yöneticileri için kar maksimizasyonu odağında;  işlemlerin rakamsal karşılıkları işlemin öneminin tayininde en önemli unsurdur. Vergi mevzuatı yönünden ise, vergi toplanmasının yanında, kamusal düzenin sağlanması da önceliklendirildiğinden, uygulanması düzenlenen yaptırımlar işlemlerin salt rakamsal karşılıklarına ilişkin değildir.

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 359/a-2 Maddesinde muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge  (Vergi kanunlarına göre düzenlenen ve saklama ve ibraz mecburiyeti bulunan belgeler) düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar hakkında on sekiz aydan beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunacağı, gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belgenin muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge olduğu düzenlenmiştir.

VUK’ un 341. Maddesinde vergi ziyaı tanımlanmış ve 344. Maddesinin 1. Fıkrasında, vergi ziyaına sebebiyet verildiği takdirde, verginin bir katı tutarında vergi ziyaı cezası kesileceği düzenlenmiştir. Aynı kanunun 344. Maddesinin 2. Fıkrasında ise, vergi ziyaına 359. maddede yazılı fiillerle sebebiyet verilmesi halinde vergi zıyaı cezasının üç kat uygulanacağı düzenlenmiştir.

Dolayısıyla, gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte vergi kanunlarına göre düzenlenen belgelerin mahiyet veya miktar olarak gerçeğe aykırı olarak düzenlenmesi ağır yaptırımlara bağlanmıştır. Türk Dil Kurumunca, Mahiyet; nitelik, öz, asıl, esas; özlük, vasıf, iç yüz olarak tanımlanmaktadır.[1]

Örneğin; 100 adet araç lastiği satılması işleminde, satış faturasının 100 adet lastik tamiri olarak düzenlenmesi durumunda mahiyet itibariyle gerçeğe aykırı düzenlenen belge, 100 adet araç lastiği satılması işleminde, satış faturasının 50 (veya 150 adet) adet araç lastiği satışı olarak düzenlenmesi durumunda miktar itibariyle gerçeğe aykırı düzenlenen belge olarak tanımlanacaktır.

5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’ un (KVK) 13. Maddesinde kurumların, ilişkili kişilerle emsallere uygunluk ilkesine aykırı olarak tespit ettikleri bedel veya fiyat üzerinden mal veya hizmet alım ya da satımında bulunması durumunda, kazancın tamamen veya kısmen transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılmış sayılacağı düzenlenmiştir. Devamında ilişkili kişinin tarifi, emsallere uygunluk ilkesi, emsal fiyat veya bedelin tespit yöntemleri, transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılan kazancın, Gelir ve Kurumlar Vergisi kanunlarının uygulamasında, şartların gerçekleştiği hesap döneminin son günü itibarıyla dağıtılmış kâr payı veya dar mükellefler için ana merkeze aktarılan tutar sayılacağı düzenlenmiştir. Tam mükellef kurumlar ile yabancı kurumların Türkiye'deki işyeri veya daimi temsilcilerinin aralarında ilişkili kişi kapsamında gerçekleştirdikleri yurt içindeki işlemler nedeniyle yaptırımların uygulanması hazine zararının doğmuş olması şartına bağlanmıştır.

KVK’ nın 13. Maddesinin 8. Fıkrasında ise, transfer fiyatlandırmasına ilişkin belgelendirme yükümlülüklerinin tam ve zamanında yerine getirilmesi kaydıyla, örtülü olarak dağıtılan kazanç nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmemiş veya eksik tahakkuk ettirilmiş vergiler için vergi ziyaı cezasının (Vergi Usul Kanununun 359 uncu maddesinde yazılı fiillerle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi hali hariç) %50 indirimli olarak uygulanacağı düzenlenmiştir. Yine aynı Kanunun’ un 11/1-c Maddesinde Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılan kazançların kurum kazancının tespitinde indirimi kabul edilmeyeceği düzenlenmiştir.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun (GVK) Gider Kabul Edilmeyen Ödemeler başlıklı 41. Maddesinde de KVK’ nın 13. Maddesinde düzenlenmiş olan transfer fiyatlandırması uygulamasına paralel sayılabilecek düzenlemeler yer almaktadır. Aynı kanunda ilişkili kişiler ve bu kişilerle yapılan işlemler hakkında maddede yer almayan hususlar bakımından, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’ nun 13 üncü maddesi hükmü uygulanacağı da düzenlenmiştir. Konumuzun özünden uzaklaşmamak adına transfer fiyatlandırması uygulamalarının ayrıntılarına girilmeyerek genel hatlarının açıklanması yeterli olacaktır.

Genel olarak, kanun koyucu ticari hayat içerisinde farklı ticari ve ekonomik koşullarda veya farklı kişilerle yapılan işlemlerde farklı tutarların belirlenebileceğini kabul etmektedir. Tutar yönünden uygulamalara ilişkin yaptırımları da bu hususu dikkate alarak düzenlemektedir. Bu yönüyle tutar yönünden yaptırımlara ilişkin yapılan düzenlemeler (359. Maddedeki diğer hususlara temas edilmesi hali hariç), miktar ve mahiyet itibariyle gerçeğe aykırı düzenlenen belgelere ilişkin ağır yaptırımlardan ayrıştırılmaktadır.

---

[1] https://sozluk.gov.tr/

07.03.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.