Harun Açıkgöz
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
info@vizyonersmmm.com.tr

Mali Analiz (Yatay Analiz & Dikey Analiz) ve Yorumlanması

Giriş

Mali tablolar analizi, bir işletmenin mali durumunu, faaliyet sonuçlarını ve mali yönden gelişmesini saptayabilmek, mali olarak gelişme yönlerini değerlendirebilmek ve o işletme ile ilgili ileriye yönelik tahminlerde bulunabilmek amacıyla mali tablolarda yer alan kalemler arasındaki ilişkileri ve bunların zaman içerisinde göstermiş oldukları eğilimlerin çeşitli analitik teknikler kullanılarak analiz edilmesi ve ihtiyaç duyulduğunda belirlenen sektör ortalamaları ve standartlarla karşılaştırılarak yorumlanması olarak tanımlanmaktadır.

Finansal tabloları analiz etmek, bir işletmenin sürdürülebilirliği ve finansal sağlığını anlamak için önemli bir beceridir. Ancak birçok kişi için bu tabloları yorumlamak karmaşık ve kafa karıştırıcı olmaktadır. Neyse ki, finansal performansı değerlendirmek için kullanabileceğiniz iki basit ama karar almada etkili yöntem var: Yatay analiz ve dikey analiz. Doğru şekilde uygulandığında, bu yöntemler şirketin finansal durumunu daha net görmenize yardımcı olacaktır.

Bu makalemde, yatay ve dikey analizin ne olduğunu, nasıl hesaplandığını ve nasıl yorumlanması gerektiğini anlatacağım.

Dikey Analiz (Oransal Analiz)

Dikey analiz, bir işletmenin bilanço ve gelir tablosundaki kalemlerin birbirine göre oranlarını gösteren bir analiz yöntemidir. Bu yöntem, işletmenin kaynaklarını nasıl kullandığını, finansal yapısını ve güçlü-zayıf yönlerini anlamaya yardımcı olur.

Örneğin, bir şirketin toplam varlıklarının %40’ının stoklardan oluştuğunu düşünelim. Bu oran, şirketin faaliyet alanına göre değerlendirilir. Eğer sektörde ortalama stok oranı %20 civarındaysa, şirketin stoklarını eritmekte zorlandığı veya gereğinden fazla mal tuttuğu düşünülebilir.

Başka bir örnek olarak, şirketin borçlarının toplam varlıklarına oranı yüksekse, işletmenin büyük ölçüde dış kaynaklara bağımlı olduğu sonucu çıkarılabilir.

Kısacası, dikey analiz finansal tabloların içindeki kalemlerin birbirine oranlarını göstererek, işletmenin finansal yapısını daha iyi anlamamızı sağlar.

Yatay Analiz (Dönemsel Karşılaştırma)

Yatay analiz, işletmenin finansal durumundaki değişimi görmek için iki farklı dönemin karşılaştırılmasını sağlar. Bu analizle, bilanço ve gelir tablosundaki kalemlerin yıllar içindeki artış veya azalışları takip edilir.

Örneğin, bir firmanın nakit varlığının azaldığını, ancak ticari alacaklarının arttığını fark edersek, bu durum müşterilerin ödemelerini geciktirdiği veya firmanın daha uzun vadeli satışlar yaptığı anlamına gelebilir.

Başka bir örnek olarak, üretim yapan bir firmanın hammadde stoklarının beklenenden fazla artması, üretimde aksaklık yaşandığını veya satışların düştüğünü gösterebilir.

Özetle, yatay analiz finansal tablolardaki değişimleri görmeyi sağlayarak işletmenin performansını zaman içinde nasıl geliştirdiğini veya hangi risklerle karşı karşıya olduğunu anlamamıza yardımcı olur.

Basit bir örnek:

ARYA LTD şirketinde 2017 yılı baz alınarak 2018 ve 2019 yılında aynı bilanço kalemindeki değişiklikleri incelediğimizde 2018 yılında alınan çeklerin %18,33 oranında arttığını 2019 yılında ise 2017 yılına göre %54,17 oranında artış gösterdiğini görmekteyiz.

Yatay ve Dikey Analizin Karşılaştırılması

İki yöntem arasındaki temel fark, yatay analizin zaman içindeki eğilimleri incelemesi, dikey analizin ise tek bir dönem içindeki kalemleri karşılaştırmasıdır.

Yatay analiz, kalıpları ve büyüme eğilimlerini tespit etmeye yardımcı olurken, dikey analiz finansal tablo kalemlerinin birbirleriyle veya bir kıyaslama rakamıyla karşılaştırılmasına olanak tanır. Birlikte, bir şirketin finansal sağlığına dair daha fazla içgörü sağlarlar.

Finansal tabloların yatay ve dikey analizi arasındaki fark nedir?

Yatay analiz ve dikey analiz, finansal tabloları analiz etmek için kullanılan iki önemli tekniktir. Aralarındaki temel fark, her analizin benimsediği bakış açısıdır:

Yatay analiz, zaman içindeki eğilimleri inceler ve birden fazla raporlama dönemi boyunca finansal verileri karşılaştırır. Bu, bir dönemden diğerine artışları veya azalışları görmenizi sağlar. Örneğin, bu yılki geliri geçen yılki gelirle karşılaştırmak için yatay analizi kullanabilirsiniz.

Dikey analiz, tek bir raporlama dönemi içindeki ilişkilere odaklanır. Finansal tablodaki farklı satır öğelerini temel bir ölçüte göre karşılaştırır ve her bir öğenin yüzde olarak nasıl ilişkili olduğunu görmenizi sağlar. Örneğin, gelir tablosundaki birden fazla satır öğesini toplam gelirin yüzdesi olarak karşılaştırmak için dikey analizi kullanabilirsiniz.

Özetle:

• Yatay analiz:
  • Farklı raporlama dönemlerindeki verileri karşılaştırır.
  • Zaman içindeki artışları veya azalışları belirlemeye yardımcı olur.
  • Trend analizi olarak da bilinir.
• Dikey analiz:
  • Tek bir raporlama dönemi içindeki ilişkileri karşılaştırır.
  • Öğeleri önemli bir metriğin yüzdeleri olarak gösterir.
  • Göreceli oranların ve maliyet yapılarının analizine olanak tanır.

Her iki analiz de değerli ancak farklı içgörüler sunar. Yatay analiz, büyüdüğünüz veya gerilediğinizi gösterir. Dikey analiz, finansal kaldıraçlarınız genelinde kompozisyon ve göreceli ağırlıklara görünürlük sağlar. Birlikte, finansal tabloları analiz etmek için güçlü bir kombinasyon oluştururlar.

Dikey ve yatay bilanço formatı arasındaki fark nedir?

Yatay bilançoda varlıklar sağ tarafta, dikey bilançoda ise varlıklar yükümlülüklerin altında gösterilir.

Temel farklar şunlardır:

• Yatay bilanço: Varlıklar sağ tarafta, yükümlülükler ve öz sermaye ise sol tarafta gösterilir. Bu format muhasebe denklemini vurgular: Varlıklar = Yükümlülükler + Öz Sermaye.
• Dikey bilanço: Varlıklar, yükümlülüklerin ve öz sermayenin altında gösterilir. Bu format, her bir finansal tablo öğesini (varlıklar, yükümlülükler, öz sermaye) dikey olarak listeler ve bu da alt hesapları zaman içinde taramayı ve karşılaştırmayı kolaylaştırır.

Yatay Analizin Mekaniği

Yatay analiz, zaman içindeki eğilimleri belirlemek için farklı dönemlerdeki finansal verileri karşılaştırmayı içerir. Bu bölüm, yatay analiz gerçekleştirmek için temel adımları ana hatlarıyla açıklamaktadır.

Karşılaştırma için Bir Temel Yıl Seçimi

Yatay analizdeki ilk adım, tüm gelecekteki dönemleri karşılaştırmanın temeli olarak hizmet edecek bir temel yıl, genellikle sunulan en erken dönem seçmektir. Örneğin, 2018-2022 yıllarına ait finansal tablolarınız varsa, temel yıl olarak 2018'i seçersiniz.

Dikey Analiz Sonuçlarını Anlamak

Dikey analiz, finansal verilere aynı raporlama dönemindeki önemli bir kıyaslama rakamının yüzdesi olarak bakar. Bu, her hesabın orantılı katkısını ve finansal yapının zaman içinde nasıl değiştiğini ortaya koyar.

Dikey analizde şunları arayın:

• Artan yüzdeler- Bu, hesabın bütünün daha büyük bir kısmını oluşturduğu anlamına gelir.
• Azalan yüzdeler- Hesabın toplama göre daha az önemli hale gelmesi.
• Aykırı yüzdeler- Bir hesap alışılmadık derecede büyük veya küçük bir oranda katkıda bulunabilir ve bu durum soruları gündeme getirebilir.

Örneğin, maaş giderleri toplam giderlerin yüzdesi olarak birkaç yıl boyunca artarsa, bu maaşların toplam maliyetlerin daha büyük bir bölümünü oluşturduğunu gösterir. Bu, artan işgücü giderleriyle ilgili sorunlara işaret ediyor olabilir.

Yatay ve Dikey Analizin Stratejik Uygulaması

Yatay ve dikey analiz farklı içgörüler sunar:

• Yatay, büyüme eğilimlerini ve performansı değerlendirmek için zaman içindeki mutlak ve göreli değişiklikleri gösterir. Trend analizi için kullanışlıdır.
• Dikey, bir hesabın toplama göre önemini ortaya koyar. Finansal yapı ve kompozisyon analizi için daha iyidir.

Yatay analiz, bir şirketin büyüme yörüngesini birden fazla dönem boyunca incelemek için daha uygundur. Dikey analiz, sektör ortalamalarına kıyaslama yapmak ve döneme özgü finansal verilerdeki aykırı değerleri belirlemek için daha faydalıdır.

Birlikte hem bir şirketin yönsel ilerlemesi hem de orantılı finansal yapısı hakkında kapsamlı içgörüler sağlarlar. Her iki yöntemi de stratejik olarak kullanmak daha akıllı ve daha bilgili iş kararlarını kolaylaştırabilir.

Analiz Tekniklerinin Açıklayıcı Örnekleri

Bu bölümde hem gelir tabloları hem de bilançolar kullanılarak yatay ve dikey analizleri gösteren sayısal örnekler sunulacaktır.

Gelir Tablosunda Yatay ve Dikey Analiz Örneği

İşte hayali bir şirketin iki yıllık gelir tablosu örneği:

Hesap	1. Yıl	Yıl 2
Hasılat	100.000 dolar	150.000 dolar
Satılan Malların Maliyeti	60.000 dolar	80.000 dolar
Brüt kazanç	40.000 dolar	70.000 dolar
İşletme Giderleri	20.000 dolar	30.000 dolar
İşletme Geliri	20.000 dolar	40.000 dolar

Dikey bir analiz yapmak için her bir kalemin gelir yüzdesini hesaplıyoruz:

Hesap	1. Yıl	Yıl 2
Hasılat	%100	%100
Satılan Malların Maliyeti	%60	%53
Brüt kazanç	%40	%47
İşletme Giderleri	%20	%20
İşletme Geliri	%20	%27

Bu, her bir bileşenin göreceli boyutunu görmemizi ve bunları zaman içinde karşılaştırmamızı sağlar.

Yatay analiz için 1. Yılı baz yıl olarak alıp dolar ve yüzde değişimini hesaplıyoruz:

Hesap	Değiştirmek	% Değiştirmek
Hasılat	50.000 dolar	%50
Satılan Malların Maliyeti	20.000 dolar	%33
Brüt kazanç	30.000 dolar	%75
İşletme Giderleri	10.000 dolar	%50
İşletme Geliri	20.000 dolar	%100

Bu, her satır öğesinin yıllar arasında nasıl değiştiğini nicelleştirir. Gelir ve kârların önemli ölçüde arttığını, giderlerin ise daha düşük bir oranda arttığını görebiliriz.

Bilançoda Dikey Analiz Örneği

Aşağıda örnek bir bilanço bulunmaktadır:

Hesap	1. Yıl	Yıl 2
Peşin	10.000 dolar	20.000 dolar
Alacak hesapları	20.000 dolar	15.000 dolar
Envanter	30.000 dolar	25.000 dolar
Toplam Cari Varlıklar	60.000 dolar	60.000 dolar
Emlak, Tesis ve Ekipman	100.000 dolar	150.000 dolar
Toplam Varlıklar	160.000 dolar	210.000 dolar

Dikey bir analiz yapmak için her bir kalemi toplam varlıkların yüzdesi olarak hesaplıyoruz:

Hesap	1. Yıl	Yıl 2
Peşin	%6	%10
Alacak hesapları	%13	%7
Envanter	%19	%12
Toplam Cari Varlıklar	%38	%29
Emlak, Tesis ve Ekipman	%63	%71
Toplam Varlıklar	%100	%100

Bu, varlıkların bileşimini ve yıllar arasında nasıl değiştiğini gösterir. Sabit varlıkların payının arttığını, cari varlıkların ise toplam varlıkların yüzdesi olarak azaldığını görebiliriz.

Dikey ve Yatay Analizin Yorumlanması

Finansal tabloların analizinde yatay ve dikey analiz yöntemleri, işletmenin mali sağlığını değerlendirmek için kullanılır. Bu analizler, işletmenin sektördeki rakipleriyle kıyaslanmasını ve olası risklerin erkenden tespit edilmesini sağlar. 

Yapacağımız bu analizlerden elde edilebilecek önemli çıkarımlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

1. Nakit Durumu ve Likidite

• Kasa ve banka hesaplarının düşük olması, işletmenin ani nakit ihtiyacını karşılamak için borçlanması gerektiğini gösterir.
• Nakit miktarının fazla olması, işletmenin nakdi verimli kullanamadığını gösterse de düşük olmasından iyidir.
• Ticari alacakların yüksek olması, tahsilat sıkıntısına ve nakit akışında problemlere işaret edebilir.
• Senetli alacakların fazla olması, alacakların daha güvence altında olduğunu gösterir.

2. Stoklar ve Yatırımlar

• Stokların fazla olması, işletmenin stokları satmakta zorlandığını veya spekülatif amaçla stok yaptığını gösterebilir.
• Mali duran varlık yatırımlarının artması, işletmenin başka yatırımlara yöneldiğini ve esas faaliyetlerinden uzaklaştığını gösterebilir.
• Sabit duran varlıkların yüksek olması, işletmenin büyük yatırımlar yaptığını ve dış kaynak ihtiyacının artabileceğini gösterir.

3. Borç Yapısı ve Finansman

• Kısa vadeli banka borçlarının fazla olması, işletmenin dış finansmana bağımlı olduğunu ve likidite riski taşıdığını gösterir.
• Uzun vadeli borçlanmanın fazla olması, işletmenin güçlü bir itibara sahip olduğunu ancak finansman giderlerinin arttığını gösterebilir.
• Kısa vadeli ticari borçların yüksek olması, işletmenin piyasada güçlü bir pazarlık gücüne sahip olduğunu gösterir.
• Senetli borçların fazla olması, alacaklıların daha güvenli ödeme yöntemlerini tercih ettiğini ve işletmeye tam güvenmediğini gösterebilir.

4. Kârlılık ve Verimlilik

• Net satışların brüt satışlara oranının düşük olması, satış iadelerinin veya iskontoların fazla olduğunu, dolayısıyla müşteri memnuniyetsizliği veya satış zorlukları yaşandığını gösterebilir.
• Satılan malın maliyetinin yüksek olması, işletmenin üretim maliyetlerinin yüksek olduğunu ve fiyat rekabetinde zorlanabileceğini gösterir.
• Faaliyet giderlerinin fazla olması, işletmenin yönetim ve pazarlama harcamalarının sektöre göre yüksek olduğunu ve maliyetleri kontrol edemediğini gösterir.
• Finansman giderlerinin fazla olması, işletmenin aşırı borçlandığını ve döviz kuru gibi dış etkenlerden kaynaklı zararlar yaşadığını gösterebilir.

Yatay ve Dikey Analizin Ne Zaman Kullanılacağına Karar Verme

• Zaman içinde performans eğilimlerini izlemek için yatay analizi kullanırız çünkü geçmiş finansal tablolardaki sayıları karşılaştırarak, yatay analiz hesaplardaki artışları veya azalışları gösterir.
• Hesapları tek tek bir hesap özetinde karşılaştırmak için dikey analizi kullanın çünkü dikey analiz, her hesabın toplam varlıklar veya toplam gelirler gibi önemli bir metriğe göre oranını gösterir.

Kapsamlı İçgörü İçin Yatay ve Dikey Analizi Birleştirme

Bu analiz yöntemleri bir arada kullanıldığında finansal sağlığın daha eksiksiz bir resmini sunar:

• Yatay analiz, birden fazla dönemdeki performans değişimlerini izler.
• Dikey analiz, cari mali tabloların yapısını ve kompozisyonunu değerlendirir.

Her iki tekniğin birleştirilmesi, güncel hesap kompozisyonunun yanı sıra eğilimlerin daha derinlemesine analiz edilmesine olanak tanır.

Bu arada İÇGÖRÜ: Bir konuya, duruma veya kişiye dair derinlemesine anlayış ve kavrayış anlamına gelir. Bireyin ya da bir grubun, olayların arka planını, nedenlerini ve olası sonuçlarını sezgisel ya da analitik bir şekilde fark etmesini ifade eder.

İş Dünyasında İçgörü: Pazar trendlerini, müşteri davranışlarını ve iş süreçlerini derinlemesine analiz ederek stratejik kararlar almak anlamında kullanılır.

Sonuç

Düzenli olarak yatay ve dikey analiz yapmak, stratejik planlama ve finansal yönetim için hayati içgörüler sağlar.

Finansal analiz sonuçları, işletmenin nakit akışından borç yönetimine, kârlılıktan yatırım kararlarına kadar birçok konuda önemli ipuçları sunar. Oranlardaki olumsuz değişimler erken uyarı sinyali olarak değerlendirilir. Özellikle borçlanma ve stok yönetimi gibi kritik alanlardaki olası dengesizlikler, işletmenin gelecekte finansal sıkıntılar yaşayabileceğini gösterebilir.

Bu nedenle, düzenli finansal analiz yapmak ve sonuçları doğru yorumlamak, işletmenin sağlıklı büyümesi ve ayakta kalabilmesi için büyük önem taşır.

KAYNAKÇA :

www.vintti.com/blog/horizontal-analysis-vs-vertical-analysis-of-financial-statements

www.okanacar.com/2012/10/mali-analiz

 

03.02.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.