Harun Açıkgöz
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
harun@mirrorsmmm.com

Paranın Zaman Değeri ve İş Dünyasındaki Önemi

Giriş

Paranın zaman değeri (Time Value of Money - TVM), günümüzde bir paranın, gelecekte aynı miktarda alınacak paradan daha değerli olduğunu belirten temel bir finansal kavramdır. Paranın zaman değeri, iş dünyasında karar alma süreçlerinde önemli bir rol oynar ve finansal analizlerin temel unsurlarından biridir. Finans dünyasında da önemli bir kavram olan “paranın zaman değeri,” iş dünyasında karar alma süreçlerinin temel taşlarından biridir. Bu kavram, basitçe, gelecekte elde edilecek bir tutarın bugünkü değeriyle aynı olmadığını ifade eder. Yani, bugün elinizde olan 100 TL, gelecekte elinizde olacak 100 TL’den daha değerlidir.  Bunun birçok sebebi vardır: enflasyon, faiz oranları, fırsat maliyeti ve risk gibi faktörler, paranın zamanla değer kaybetmesine neden olur. Bu sebeple, paranın zaman değeri iş dünyasında finansal analizlerin vazgeçilmez bir unsuru haline gelmiştir.

Dolayısıyla, bugün sahip olunan paranın, gelecekteki aynı miktardaki paradan daha değerli olduğu kabul edilmelidir.

Paranın Zaman Değerini Etkileyen Faktörler

1. Enflasyon: Enflasyon, paranın satın alma gücünün azalmasına neden olur. Enflasyon oranı arttıkça, aynı miktarda para ile daha az mal veya hizmet satın alınabilir. Bu durumda, gelecekteki para miktarı bugünküyle aynı olsa bile, reel olarak daha az değerli hale gelir.
2. Faiz Oranları: Faiz oranları, paranın gelecekteki değerini belirleyen en önemli unsurlardan biridir. Faiz, paranın zamanla büyümesini sağlayan bir mekanizmadır. Yatırılan paranın getirisi, faiz oranına bağlı olarak değişir. Yüksek faiz oranları, paranın gelecekte daha fazla değer kazanmasını sağlar.
3. Fırsat Maliyeti: Parayı değerlendirmek için farklı yatırım fırsatları her zaman vardır. Paranın bugün elde edilmesi, farklı yatırım araçlarına yönlendirilerek daha yüksek bir getiri sağlanmasını mümkün kılar. Bu nedenle, bugünkü bir TL, ilerideki bir TL’den daha fazla fırsat sunar.
4. Risk: Gelecekte elde edilecek bir paranın garanti olmaması, yani risk faktörü de paranın zaman değerini etkiler. Bugün elinizde olan para belirli bir değere sahipken, gelecekte elde edilecek paranın miktarı ve değeri belirsizlik taşıyabilir.

İş Dünyasında Paranın Zaman Değerinin Önemi

İş dünyasında paranın zaman değeri, finansal kararların büyük ölçüde etkilendiği bir unsurdur. Örneğin, bir yatırımın kârlılığını değerlendirmek için gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değerinin hesaplanması gereklidir. Bu hesaplama yapılırken paranın zaman değeri dikkate alınır.

İş dünyasında paranın zaman değerinin önemini açıklayan bazı temel alanları inceleyelim

1. Yatırım Kararları: Bir işletme, yeni bir projeye yatırım yapmayı düşünüyorsa, gelecekte elde edilecek nakit akışlarını bugünkü değere indirgemek zorundadır. Bu şekilde yatırımın kârlı olup olmadığına dair daha doğru bir değerlendirme yapılabilir.
2. Kredi ve Finansman: Bankalar ve finans kuruluşları, kredi verirken paranın zaman değerini göz önünde bulundurur. Geri ödemelerin bugünkü değeri dikkate alınarak faiz oranları belirlenir. Bu sayede kredi veren taraf, paranın bugünkü değerini koruma altına alır.
3. Fiyatlandırma ve Bütçeleme: İşletmeler, maliyet hesaplamaları ve fiyatlandırma stratejilerinde paranın zaman değerini dikkate alır. Örneğin, uzun vadeli projelerde, gelecekte yapılacak harcamaların bugünkü değeri hesaplanarak bütçeleme yapılır.
4. Risk Yönetimi: Paranın gelecekteki değerini hesaplarken risk faktörleri de göz önünde bulundurulur. Bu sayede işletmeler, risk yönetimi ve finansal planlamalarını daha sağlıklı bir şekilde yapabilir.

Paranın Zaman Değerini Hesaplama Yöntemleri

1. Basit Faiz: Basit faiz, anaparanın belirli bir faiz oranıyla çarpılarak elde edilen getiridir. Ancak bu yöntem, bileşik faize göre daha az getirisi olan bir yöntemdir.
2. Bileşik Faiz: Bileşik faiz, faizin anaparaya eklenerek tekrar faiz hesaplanması prensibine dayanır. Bu yöntemle elde edilen getiri, zaman içinde katlanarak artar ve bu da paranın zaman değeri açısından daha yüksek bir getiri sağlar.
3. Nakit Akışlarının İskontosu: Bir yatırımın gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değere indirgenmesiyle yapılan hesaplamadır. Bu yöntem, yatırım projelerinin değerlendirilmesinde sıkça kullanılır.
4. Net Bugünkü Değer (NPV): Bir yatırımın gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değerinin toplamından yatırım maliyetinin çıkarılmasıyla elde edilen değerdir. Pozitif bir NPV, yatırımın kârlı olduğunu gösterirken, negatif bir NPV ise yatırımın zarar etme ihtimalini işaret eder.

Paranın Zaman Değeri Formülü

Temel para değeri formülü "TVM"yi kendisi hesaplamaz. Bunun yerine, paranın zaman içindeki değerindeki değişimi gösterir. Bir para miktarının gelecekteki değerini şuna dayanarak hesaplar:

• Mevcut değeri
• Faiz oranı
• Yılda bileşik faiz dönemi sayısı
• Yıl sayısı

Bu değişkenlere göre TVM formülü şu şekildedir:

​FV​=   PV ( 1​+Ben​)n × t

                     N

Açıklamaları   :

​​​​FV=Paranın gelecekteki değeri​​​​​

​​​​PV=Paranın bugünkü değeri​​   

Ben=Faiz oranı

N=Yılda bileşik faiz dönemi sayısı

T=Yıl sayısı​

Faiz Kavramı ve Risk Primleri

Faiz en yalın anlamıyla mali fonların (paranın) maliyetidir. Eğer bir kişi tüketimini ya da bir kurum faaliyetlerini veya yatırımlarını finanse etmek için yeterli fona sahip değilse, bunu fon fazlası olan kişi veya kurumlardan ileride geri ödemek koşuluyla sağlayacaktır. Başkalarından ödünç aldığı bu fonları kullanan kişi ve kurumlar bunun karşılığında faiz ödeyeceklerdir.

i = Paranın zaman değeri + enflasyon riski primi + geriye ödeyememe riski primi + likidite riski primi + vade riski primi + kur riski primi

Paranın zaman değeri: Gerçek anlamda faizin karşılığı paranın zaman değeridir. Faizin bileşenleri olan ve yukarıda yazılan diğer riskler olmasa da, borç veren kişi karşı taraftan bir bedel talep edecektir. Bu bedel, borç verenin borç alana ödünç verdiğinde, ödünç verilen para tutarı ile orantılı önüne çıkabilecek fırsatları karşı tarafa devretmesinin karşılığıdır. Eğer, borç veren kişi karşı tarafa belli bir dönem için ödünç veriyorsa, ödünç verilen meblağla ilgili önüne çıkabilecek yatırım fırsatlarını karşı tarafa devretmiş olmaktadır. Doğal olarak, kaçırılabilecek olası fırsatların bedelini borç alandan talep edecektir. Aksi halde, borç vermeye yanaşmayacaktır. Nitekim finans yazılarında özellikle temettü politikaları ile ilgili olarak çok kullanılan bir deyim olan “Eldeki bir kuş daldaki iki kuştan iyidir.” ifadesi bu durumu çok güzel bir biçimde açıklamaktadır.

Enflasyon riski primi: Enflasyon, fiyatların genel seviyesindeki artıştır. Enflasyonun en önemli etkisi paranın alım gücünü düşürmesidir. Enflasyon nedeniyle aynı mal ve hizmetlere sahip olabilmek için gelecekte daha yüksek bir tutar ödenir veya aynı parayla gelecekte daha az mal ve hizmet satın alınabilir. Reel faiz, bugün ödünç verilen fonlar karşılığında alınan bedeldir. Reel faiz, bir diğer deyişle, enflasyondan arındırılmış faiz olup enflasyon risk primi hariç yukarıda belirtilen diğer beş unsurdan oluşmaktadır. Reel faiz hesaplaması bizim gibi göreceli yüksek enflasyon yaşayan ülkeler açısından önem taşımaktadır. Çünkü enflasyon nedeniyle vade sonunda elde edilecek faizin satın alma gücü düşecektir. Bunu telafi etmek ve borç verenlerin satın alma gücünü korumak için reel faize, vade boyunca beklenen enflasyon oranı kadar bir enflasyon primi eklenir.

Geriye ödeyememe riski primi: Borç alan kişi ve kurumların aldıkları borcun anaparasını ve faizini zamanında ödeyebilme kabiliyetine göre belirlenen risk primidir. Eğer borçlunun ödeme kabiliyeti yüksekse geri ödeyememe risk priminin değeri düşük, borçlunun ödeme kabiliyeti düşükse geri ödeyememe risk priminin değeri yüksektir. Örneğin, devletin kısa vadede iç borçlarını ödeyememe olasılığı yoktur. Çünkü kısa vadede merkez bankası kaynaklarını kullanarak borçlarını ödeyebilir. Bundan dolayı hazine bonosunun faiz oranı risksiz faiz oranı olarak kabul edilir. Aslında burada belirtilen risksiz ifadesi geriye ödeyememe riskinin olmadığını belirtmektedir, diğer riskler hazine bonosunda da söz konusu olduğundan hazine bonosunun faizi diğer risk primlerini ihtiva etmektedir. Borçlunun vadesinde borcun anapara ve faizini ödeyebilme olasılığı düşükse, borç verenler geri ödeyememe riski olarak adlandırılan anapara ve faizi tahsil edememe olasılığı ile karşılaşırlar. Söz konusu riski taşıyan borç verenler bu riskle karşılaşma ihtimali yüzünden daha yüksek bir getiri elde etmek isterler ve geri ödeyememe riski primini yüksek tutarak talep ettikleri faiz oranını artırırlar.

Likidite riski primi: İşletmeler bazen tahvil ve finansman bonosu gibi borçlanmayı temsil eden menkul kıymetler ihraç ederek piyasadan borçlanırlar. Eğer bu menkul kıymetler kolaylıkla piyasa değerinden nakde dönüştürülebiliyorsa likiditesi yüksektir, aksi halde likiditesi düşüktür. Söz konusu menkul kıymetlerin kolaylıkla nakde dönüştürülebilmesi için ikincil piyasada fazla bir zorlukla karşılaşmadan satılabilmeleri gerekir. Hazine  bonosu ve devlet tahvili likiditesi oldukça yüksek borçlanma araçlarıdır. Çünkü bu araçların alım-satımının yapıldığı aktif bir ikincil piyasa mevcuttur ve elinde bu araçları bulunduranlar bunları bu piyasada kolaylıkla satarak nakde çevirebilirler. Ancak, adı fazla duyulmamış bir işletme tarafından ihraç edilen borçlanma araçlarına ikincil piyasada aynı kolaylıkla alıcı bulunamayabilir. Bu durumda söz konusu borçlanma araçlarını ellerinde tutanlar paraya ihtiyaçları olduğunda bunları satarak nakde çevirememe riski ile karşılaşırlar. Bu riski taşıyanlar likidite primini yüksek tutarak daha fazla faiz talep ederler.

Vade riski primi: Uzun vadeli borçlanma araçları faiz riskine daha fazla maruz kalır. Çünkü piyasa faiz oranları arttığında hazine bonosu, devlet tahvili, özel kesim tahvili gibi borçlanma araçlarının piyasa değeri düşer. Uzun vadede faiz oranlarındaki dalgalanmalar daha fazla olabileceğinden ve vade uzadıkça faiz oranı riski de artacağından, borç verenler bu durumu telafi etmek için daha yüksek vade riski primi uygulayarak daha fazla faiz talep edeceklerdir. Ayrıca borç verenler, verdikleri borcu kısa vadeli kaynaklarla finanse ediyorlarsa (örneğin 10 yıllık konut kredisini ortalama 3 aylık mevduatla finanse etmek gibi) vade boyunca yeniden finansman ihtiyacı ile karşılaşacaklardır. Faizler yükselirse yeniden finansman için daha yüksek bir faiz ödemek durumunda kalacaklardır. Bu yönüyle de borç verenler faiz oranı riskine maruz kalacak ve bunu telafi etmek için verdikleri borçlara daha yüksek vade primi uygulayacaklardır. Örneğin, günümüzde mevduatın ortalama vadesinin 3 ay olduğu Türk Bankacılık Sisteminde bankalarımızın uzun vadeli kredi kullandırırken karşılaştıkları en önemli risklerden birisi de budur. Bankacılık sisteminde bu riske “vade uyumsuzluğu” riski de denilmektedir.

Kur riski primi: Hesaplamalarını yabancı para birimi üzerinden yapan yatırımcının, ödünç verilen para biriminin yabancı para birimlerine karşı olası değer kaybı riskine karşı talep ettiği risk primidir. Örneğin TL cinsinden ödünç veren yatırımcı, faiz oranının uygunluğunu değerlendirirken TL’nin diğer para birimleri karşısında taşıdığı kur riskini göz önüne alır ya da almak zorundadır. Eğer yerli para birimi aşırı değerlenmişse, piyasa faiz haddinin en önemli unsurlarından birisi olarak kur riski ön plana çıkmaya başlar.

Sonuç:

Paranın zaman değeri çeşitli finansal kararların alınmasında temel rol oynayan çok önemli bir kavramdır. Söz gelişi kiralamanın satın almaya tercih edilmesi , hisse senedi ve tahvil değerleme teknikleri , sermaye maliyetine ilişkin değerlendirmeler ile proje değerlendirme ve değerleme çalışmaları gibi konular paranın zaman değerini göz önünde tutmaksızın anlaşılamaz. Enflasyon sıfır dahi olsa paranın zaman değeri vardır. Bugünkü 1 TL yarınki 1 TL’den daha değerlidir. Çünkü bir gün içerisinde para Bankaya yatırılarak faiz elde edilebilir. Ayrıca paramızı değerlendirme olanağı olmasa bile ve yine enflasyon sıfır olsa bile bugünkü 1 TL yarınki 1 TL’den daha değerlidir. Çünkü yarının ne olacağı bugünden tam belli olamaz ‘’ölüm var kalım var’' hesabı veya ‘’eldeki bir kuş daldaki iki kuştan daha iyidir’’ sözleri bize bu durumu daha net açıklamaktadır.

Özellikle iş dünyasında yatırımların gerektirdiği para çıkışları ile para girişleri farklı dönemlerde gerçekleşir. Para giriş ve çıkışlarının zaman içindeki dağılımı da değişik olabilir. Paranın zaman değerini dikkate almadan para giriş ve çıkışlarını karşılaştırmak anlamsız sonuçlar verecektir. O halde bir yatırımın para giriş ve çıkışlarının birbirleriyle karşılaştırılabilmesi için bunların zaman faktörünü göz önünde tutarak aynı zaman düzeyine indirgemeleri gerekir. Yatırım projelerine ilişkin bu tür problemleri çözmek ve sonuca varabilmek için öncelikle finansal matematiğinin temelini oluşturan bileşik faiz hesaplarının da bilinmesi gerekmektedir.

Özetle: Paranın zaman değeri, finansal yönetimin en temel unsurlarından biridir ve iş dünyasında birçok kararın alınmasında hayati roller oynar. Bugünkü para ile gelecekteki para arasındaki farkı anlamak, işletmelerin stratejik kararlarında doğru adımlar atmasını sağlar. Yatırım yaparken, bütçe planlamasında, kredi alırken ya da risk yönetiminde paranın zaman değerini dikkate almak, işletmelerin finansal açıdan daha güçlü bir konumda olmalarını geleceğe olan adımlarını da bilerek atmalarını sağlar.

Tüm bu nedenlerle, iş dünyasında ve özel yaşamında ekonomik açıdan başarılı olmak isteyen bireylerin paranın zaman değerini en doğru şekilde kullanması, anlaması ve buna göre karar alması gerekmektedir.

Kaynakça:

​​​​​​​- OMÜ | Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim dökümanları
- Proje Değerlendirme Yöntemleri Ve Kullanilan Enstrümanlar / A.Mithat Cesur
- https://www.investopedia.com/terms/t/timevalueofmoney.asp

18.11.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.