Hafize Aytekin
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
hafizeaytekin1@gmail.com

Ticari ve Mesleki Kazançlarda Günlük Hasılat Tespiti ve Matrahın Belirlenmesi

Vergi hukuku, ülkenin gelir toplama sistemini düzenleyen hukuki disiplindir. Temel amacı, devletin gelirini artırmak, kamu hizmetlerini finanse etmek için vergi yasalarını oluşturmak ve onları uygulamaktır. Bu yasaların nasıl oluşturulduğunu, nasıl uygulandığını , vatandaşların ve işletmelerin vergi yükümlülüklerini nasıl yerine getirdiklerini inceler.

Bu bağlamda Gelir Vergisi Kanunu'nun 69. maddesi ile, ticari ve mesleki kazançlarda günlük hasılat tespitine ve gelir vergisi matrahının belirlenmesiyle ilgili hükümler belirlenmiş olup, bu düzenleme idarenin denetim faaliyetlerinde önemli bir araç olacaktır. 7524 sayılı Kanun ile getirilen ve 01/01/2025 tarihinden itibaren uygulamaya geçen düzenlemeler çerçevesinde, ticari ve mesleki faaliyetlerden elde edilen gelirlerin nasıl tespit edileceği, bu tespitin gelir vergisi matrahına nasıl yansıtılacağı ve uygulamada hangi kriterlerin dikkate alınacağı incelenmektedir.

01/01/2025 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiş olan Gelir Vergisi Kanunu’nun 69. maddesi uyarınca, ticari ve/veya mesleki faaliyetleri nedeniyle mükellef olanlara yönelik günlük hasılat tutarlarının tespit edilmesi için yoklamalar yapılabilmektedir. Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 127. maddesi kapsamında yapılan bu yoklamalar, mükellefleri ve mükellefiyetle ilgili maddi olayları, kayıtları ve mevzuları araştırmak ve tespit etmektir. Yoklamaya yetkili memurlar, ayrıca vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili olarak memurlar tarafından istenilen yada incelenecek olan bilgi,belge ve durumlar;

-Maliye ve Gümrük Bakanlığınca belirlenmiş usullere göre özel yetki verilmiş olmak kaydıyla günlük hasılatı tespit etmek,

-3100 Sayılı Kanun kapsamına girip ödeme kaydedici cihaz kullanmak mecburiyetinde olanların bu cihazları belirlenmiş esaslara göre kullanıp kullanmadıklarını ve günlük hasılatı tespit etmek,

- Düzenlenmesi gereken belgelerin fiş, fatura, gider pusulası, perakende satış fişi vs. usulüne uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği ile kullanılıp kullanılmadığını,

 - Nakil araçlarının araçta bulundurulması gereken yolcu listesi, fatura veya sevk irsaliyesi, yolcu bileti ile taşıma irsaliyelerinin muhtevası ile taşınan yolcu ve/veya malların miktar ve mahiyetlerini ölçmek, tartmak, saymak suretiyle tespit etmek,’tir.

Gelir vergisi 69.maddeye göre Ticari veya mesleki faaliyetleri nedeniyle mükellef olanlara Vergi Usul Kanununun 127 . maddesine göre günlük hasılat tutarlarını tespit etmek amacıyla bir ayda üçten, bir takvim yılında on ikiden az olmamak kaydıyla bu madde hükümlerine istinaden yoklama yapılabilir.

İdarece yapılan yoklamalar sonucu tespit edilen günlük hasılat tutarları ortalamasından  aylık hasılat tutarı hesaplanır. Aylık hasılat tutarlarının toplamı, tespit edilen ay sayısına bölünmesiyle aylık ortalama hasılat tutarı belirlenir. Aylık ortalama hasılat tutarı, faaliyette bulunulan ay sayısı ile çarpılarak mükelleflerin ilgili takvim yılı hasılatları tespit olunur. Tespit edilen hasılat tutarları ile;

 -Bilanço esasına göre defter tutanlar için ilgili takvim yılının gelir tablosunda yer alan brüt satış tutarı,

-İşletme hesabı esasına göre defter tutanların ilgili takvim yılına ait işletme hesap özetinde yer alan dönem içinde elde edilen hasılat tutarı,

- Serbest meslek kazanç defteri tutanların ilgili takvim yılına ait serbest meslek kazanç bildiriminde yer alan gayrisafi hasılat tutarı;

 arasındaki fark %20’ den fazla olan mükellef/mükellefler Vergi Usul Kanununun 370. maddesi kapsamında izaha davet edilir.        

Örnek 1;

Güzellik salonu işletmeciliği faaliyeti olan ticari kazanç mükellefi (A) 2025 takvim yılında on iki ay boyunca haftanın altı günü faaliyette bulunmuş ve ilgili yıla ilişkin dönem içinde elde edilen hasılat tutarını 1.000.000 TL olarak bildirmiştir. Günlük hasılat tutarlarının tespiti için mükellef nezdinde yapılan yoklamalardan elde edilen sonuçlar;

YOKLAMA SAYISI	MAYIS	TEMMUZ	EKİM
1	2000 TL	8000 TL	4000 TL
2	5000 TL	15000 TL	3000 TL
3	3000 TL	10000 TL	2000 TL
4	3000 TL	12000 TL	3000 TL
5	5000 TL	16000 TL	4000 TL
A.ORTALAMA GÜNLÜK HASILAT MAYIS AYI İÇİN [(2000+5000+3000+3000+5000)/5] TEMMUZ AYI İÇİN [(8000+15000+10000+12000+16000)/5] EKİM AYI İÇİN [(4000+3000+2000+3000+4000)/5]	3600	12200	3200
B-AYLIK HASILAT(Ax31-4)	97.200	329.400	86.400
C-Ortalama Aylık Hasılat [(97200+329400+86400)/3]	171.000 TL
D-Yıllık Hasılat (Cx12)	2.052.000 TL

Günlük hasılat tutarlarının tespitinden hareketle hesaplanan yıllık hasılat tutarı ile beyan edilen dönem içinde elde edilen hasılat tutarı arasındaki fark [(2.052.000-1.000.000)/1.000.000]x100=%105 tespit edilmiş olup bu oran %20’den fazla olduğu için mükellef izaha davet edilecektir.

Örnek 2;

Antalya ili Kumluca ilçesi Adrasan Beldesi’nde konaklama faaliyeti gösteren (EBA) brüt satış tutarını 13.500.000 TL olarak bildirmiştir.

	Sezon Dışı Aylar			Sezon Ayları
YOKLAMA SAYISI	Şubat	Nisan	Kasım	Haziran	Temmuz	Ağustos
1	1.000	20.100	11.000	50.000	60.000	80.000
2	1.750	20.000	16.000	52.000	67.000	86.000
3	2.100	20.500	19.000	60.000	65.000	83.000
4	1.900	20.800	20.000	62.000	71.000	87.000
A-Ortalama Günlük Hasılat Şubat ayı için: [(1.000+1.750+2.100+1.900)/4] Nisan ayı için: [(20.100+20.000+20.500+20.800)/4] Haziran ayı için: [(50.000+52.000+60.000+62.000)/4] Temmuz ayı için: [(60.000+67.000+65.000+71.000)/4] Ağustos ayı için: [(80.000+86.000+83.000+87.000)/4] Kasım ayı için: [(11.000+16.000+19.000+20.000)/4]	1.687,50	20.350,00	16.500	56.000	65.750	84.000
B-Aylık Hasılat (Ax28), (Ax30) veya (Ax31)	47.250	610.500	495.000	1.680.000	2.038.250	2.604.000
C- Ortalama Aylık Hasılat -Turizm sezonu olarak sayılmayan aylar için ortalama aylık hasılat (C1): [(47.250+610.500+495.000)/3] -Turizm sezonu olarak sayılan aylar için ortalama aylık hasılat (C2): [(1.680.000+2.038.250+2.604.000)/3]	384.250			2.107.416,67
D- Yıllık Hasılat Tutarı (C1x6) + (C2x6) -Sezon dışı aylar için:( 384.250*6) -Sezon aylar için:(2.107.416,67*6)	14.950.000,02

Konaklama faaliyetiyle iştigal eden (EBA) yapılan yoklamalar üzerine yıllık hasılat tutarı tespit edilirken, turizm sezonundaki aylar ile sezon dışında kalan ayların hasılatları ayrı olarak dikkate alınmıştır.

Günlük hasılat tutarlarının tespitinden hareketle hesaplanan yıllık hasılat tutarı ile beyan edilen brüt satış tutarı arasındaki fark [(14.950.000,02-13.500.000)/13.500.000]x100=%10.74 olarak tespit edilmiş olup bu oran %20’den az olduğu için izaha davet edilmeyecektir.

-Fiilen çalışılan ve/veya çalışılmayan gün sayıları, tatil günleri ve ay sayılarının, yoklama yapılan gün, hafta ve aylara göre yıllık hasılat tutarının hesaplanmasında değişiklik göstermesinde, bu durum izahın değerlendirilmesinde ayrıca dikkate alınabilecektir.

-Mükelleflerin birden fazla ticari veya mesleki faaliyetinin bulunması halinde hasılat tutarı kıyaslamasında, her bir faaliyet için yapılan günlük yoklamalar üzerine tespit edilen yıllık hasılat tutarı ayrı ayrı dikkate alınacaktır.

-Mükelleflerin faaliyetlerini birden fazla şubede yürütmeleri durumunda, her bir şube nezdinde yapılan yoklamalar üzerine tespit edilen yıllık şube hasılat tutarı, ilgili şubenin hasılat tutarıyla kıyaslanacaktır.

-Hem ticari hem de mesleki faaliyette bulunan mükellefler için tespit edilen yıllık hasılat, kazanç unsuruna göre ayrı ayrı değerlendirilecektir.

-Adi ortaklık olarak yürütülen faaliyetlerde ise günlük hasılat tespitine dayanarak hesaplanan yıllık hasılat, ortaklığın beyan ettiği tutarla kıyaslanır. Eğer bu kıyaslama sonucunda tespit edilen hasılatla beyan edilen hasılat arasındaki fark %20’den fazla ise, adi ortaklığın ortakları Vergi Usul Kanunu kapsamında izaha davet edilir. Bu kıyaslama, ortaklıkların vergi matrahlarının gerçeğe uygun olup olmadığını değerlendirmek için yapılır ve beyanların doğruluğunu sağlama amacı taşır.

213 sayılı V.U.K ‘nun 132/A maddesi uyarınca yapılan elektronik yoklama sırasında Nezdinde yoklama yapılan veya yetkili adamı yoklama anında bulunmuyorsa ya da bulunduğu halde imzadan imtina ediyorsa, bu hususun belirtilerek yoklama fişinin polis, jandarma, muhtar veya ihtiyar heyeti üyelerinden birine imzalatılması 213 sayılı Kanun’un 131. maddesi gereği olup, aksi halde yapılan tespitlerin mükellefi bağlaması ve vergi tarhiyatına ya da cezaya dayanak teşkil etmesi söz konusu değildir. Nitekim,  Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu’nun 26/04/2024 tarih ve E:2023/10, K:2024/5 sayılı aykırılığın giderilmesi hakkındaki kararı da bu yöndedir.

Günlük hasılat tespiti, vergi denetiminde mükelleflerin ticari ve mesleki faaliyetlerinden elde ettikleri gelirlerin doğru bir şekilde tespit edilmesi açısından önemlidir.7524 sayılı Kanun ile getirilen düzenlemeler, vergi idaresinin bu tespiti daha sistematik ve kapsamlı bir şekilde gerçekleştirmesini sağlamaktadır. Mükelleflerin doğru beyanda bulunmalarını teşvik eden bu düzenlemeler, aynı zamanda vergi adaletinin sağlanmasına katkı sunmaktadır. İzaha davet müessesesi ise mükelleflerin eksik beyanlarını gönüllü olarak düzeltmelerine fırsat tanıyıp cezai yaptırımları azaltmaktadır.

Bu anlamda, ticari ve mesleki kazançlarda günlük hasılat tespiti ve gelir vergisi matrahının belirlenmesi, vergi kayıp ve kaçağını önlemede etkin bir araç olarak işlev görmekte ve bu alandaki yasal düzenlemelerin sürekli güncellenmesi ve iyileştirilmesi gerekmektedir.

Kaynaklar;

-193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu

-213 Sayılı Vergi Usul Kanunu

 - 7524 Sayılı Kanun

11.02.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.