Fırat İnsel
Vergi Müfettişi
firat_insel88@hotmail.com

Ticari ve Mesleki Kazançlarda Günlük Hasılat Tespiti ve Gelir Vergisi Matrahının Belirlenmesi Hususunun Tebliğ Bağlamında İrdelenmesi

GİRİŞ

28/7/2024 tarihli ve 7524 sayılı Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 2 nci ve 3 üncü maddeleriyle 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununda yeniden düzenlenen 17 nci ve 69 uncu maddelerin uygulanmasına ilişkin usul ve esasların açıklanması için yayımlanan 326 nolu  tebliğ ile ticari veya mesleki faaliyetlerde bulunan gerçek kişi mükellefler ve kurumlar vergisi mükelleflerinin 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 127 nci maddesi uyarınca tespit edilecek günlük hasılatlardan yola çıkarak hesaplanacak olması gereken hasılat tutarları ile beyan ettikleri hasılat tutarları arasındaki farkın %20’den fazla olması durumunda bahsi geçen mükelleflerin 213 sayılı Kanunun 370 inci maddesi uyarınca izaha davet edilmesi ve izahın değerlendirilmesinin mezkûr madde uyarınca yapılmasına ilişkin açıklamalar bu Tebliğin kapsamını oluşturmaktadır.

Hasılat Tespiti

01/01/2025 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olan Gelir Vergisi Kanunu’nun 69. maddesi uyarınca, ticari veya mesleki faaliyetleri nedeniyle mükellef olanlara yönelik günlük hasılat tutarlarının tespit edilmesi için yoklamalar yapılabilmektedir. Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 127. maddesi kapsamında yapılan bu yoklamalar, mükelleflerin faaliyetlerinin günlük gelirini tespit etmek amacıyla gerçekleştirilir. İlgili düzenleme uyarınca:

Bir ay içinde en az üç yoklama, bir yıl içinde ise en az on iki yoklama yapılması öngörülmüştür.

Bu yoklamalar sonucunda tespit edilen günlük hasılat tutarları, mükelleflerin beyan ettiği gelirlerle karşılaştırılarak gelir vergisi matrahının doğru hesaplanması sağlanır.

Yoklamalar sonucunda elde edilen günlük ortalama hasılat tutarları, yoklama yapılan gün sayısına bölünerek belirlenir. Bu ortalama, mükellefin fiilen çalıştığı gün sayısıyla çarpılarak aylık ve yıllık hasılat tutarlarına ulaşılır.

İzah Müessesi

Hasılat tespitinin ardından elde edilen yıllık hasılat tutarları, mükellefin beyan ettiği gelirlerle kıyaslanır. Gelir Vergisi Kanunu'nun ilgili hükümleri doğrultusunda, tespit edilen hasılat ile mükellefin beyanı arasında %20'den fazla fark olması durumunda mükellef izaha davet edilir. İzaha davet süreci, mükellefe eksik veya yanlış beyanlarını düzeltme imkânı tanır ve bu süreç VUK’un 370. maddesine göre yürütülür. Aşağıdaki kıstaslar üzerinden kıyaslama yapılır:

Bilanço esasına göre defter tutanlar için, ilgili yıl gelir tablosunda yer alan brüt satış tutarı.

İşletme hesabı esasına göre defter tutanlar için, işletme hesap özetinde yer alan hasılat tutarı.

Serbest meslek kazanç defteri tutanlar için, serbest meslek kazanç bildiriminde yer alan gayrisafi hasılat tutarı.

Bu kıyaslama sonucunda %20'lik fark varsa, mükellef izaha davet edilir ve izahın değerlendirilmesi buna göre yapılır.

Denetimi

Günlük hasılat tespitine dayalı yıllık hasılatın belirlenmesinde, gerçek duruma en yakın sonuçları elde etmek amacıyla çeşitli unsurlar dikkate alınır. Bunlar arasında mükellefin faaliyetinin niteliği, sezonluk çalışıp çalışmadığı, fiilen çalıştığı gün sayısı ve tatil günleri yer alır. Ayrıca, mükelleflerin birden fazla şubesi varsa her bir şube için ayrı yoklamalar yapılır ve şubelerin yıllık hasılatları da ayrı ayrı kıyaslanır.

Denetime tabi tutulacak mükellefler ise şu kriterler üzerinden belirlenir:

Risk analizi sonuçları: Vergi idaresi, riskli mükellefleri analiz ederek belirler.

Sistem kayıtları: Mükellefin beyan ettiği gelir ile harcamalar arasındaki uyumsuzluklar tespit edilir.

Beyan edilen gelirler ile fiili harcamalar arasındaki farklar dikkate alınarak yoklamalar yapılır.

Hem ticari hem de mesleki faaliyetlerde bulunan mükellefler için yıllık hasılat, faaliyet türlerine göre ayrı ayrı değerlendirilir. Ticari ve mesleki kazançların farklı yapıları, hasılatın doğru bir şekilde tespit edilmesi için her bir faaliyetin kendi özellikleri çerçevesinde analiz edilmesini gerektirir. Bu ayrım, mükellefin vergi yükümlülüklerini doğru belirlemek açısından önem taşır. Mükellefler için yapılan yoklamalar sonucunda belirlenen yıllık hasılat, mükellefin beyan ettiği tutarla karşılaştırılır. Bu karşılaştırma sırasında, mükellefin önceki düzeltme beyanları, vergi incelemeleri ve kesinleşmiş takdir komisyonu kararları göz önünde bulundurulur. Amaç, mükellefin tespit edilen ve beyan edilen hasılatı arasında bir tutarsızlık olup olmadığını tespit etmektir. Bu süreç, hasılatın doğru beyan edilip edilmediğini denetlemeye yöneliktir.

213 sayılı Kanunun 174 üncü maddesi hükmü gereğince kendisine özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler için günlük hasılat tutarlarının tespitinden hareketle yıllık hasılat tutarının hesaplanmasında, takvim yılı yerine kendilerine tayin edilen 12’şer aylık özel hesap dönemleri dikkate alınacaktır.

Mükelleflerin birden fazla ticari veya mesleki faaliyetinin bulunması durumunda hasılat tutarı kıyaslamasında, her bir faaliyet nezdinde yapılan günlük yoklamalar üzerine tespit edilen yıllık hasılat tutarı ayrı ayrı dikkate alınacaktır.

Mükelleflerin faaliyetlerini birden fazla şube iş yerinde yürütmeleri durumunda, her bir şube nezdinde yapılan yoklamalar üzerine tespit edilen yıllık şube hasılat tutarı, ilgili şubenin hasılat tutarıyla kıyaslanacaktır.

Mükellef hakkında yapılan yoklamalar üzerine günlük hasılat tespitinden hareketle hesaplanan yıllık hasılat tutarı ile mükellefin beyan ettiği hasılat tutarı kıyaslanırken, varsa mükellefin hasılat tutarlarını etkileyen düzeltme beyanları ile vergi incelemesi veya takdir komisyonu kararlarına istinaden yapılmış ve kesinleşmiş olan tarhiyatlara esas hasılat tutarları da dikkate alınacaktır.

Adi ortaklık bünyesinde yürütülen faaliyetlerde, yapılan yoklamalarla günlük hasılat tutarlarının tespitinden hareketle hesaplanan yıllık hasılat tutarları, adi ortaklık bünyesinde kıyaslamaya tabi tutulacaktır. Kıyaslama sonucunda tespit olunan hasılat tutarıyla adi ortaklıkta oluşan hasılat tutarı arasındaki fark %20’den fazla olması durumunda ortaklar 213 sayılı Kanun hükmüne istinaden izaha davet edilecektir.

Sonuç

7524 sayılı Kanun ile getirilen düzenlemeler, vergi idaresinin bu tespiti daha sistematik ve kapsamlı bir şekilde gerçekleştirmesini sağlamaktadır. Mükelleflerin doğru beyan yapmalarını teşvik eden bu düzenlemeler, aynı zamanda vergi adaletinin sağlanmasına katkı sunmaktadır. İzaha davet müessesesi ise mükelleflerin eksik beyanlarını gönüllü olarak düzeltmelerine fırsat tanıyarak cezai yaptırımları azaltmaktadır.

Bu çerçevede, ticari ve mesleki kazançlarda günlük hasılat tespiti ve gelir vergisi matrahının belirlenmesi, vergi kayıp ve kaçağını önlemede etkin bir araç olarak işlev görmekte ve bu alandaki yasal düzenlemelerin sürekli güncellenmesi ve iyileştirilmesi gerekmektedir.

Düzenlemenin amacı,  fişsiz-faturasız tahsilat yapıldığı ileri sürülen şahsi işletme şeklindeki ticari iş yerleri ile çok kazanıp beyan etmediği yaygın bir söylenti olan serbest meslek erbabının hasılatını belirlemektir.  Bunun yolu, iş yerlerinin kapısına dikilip günlük hasılatın tutanağa bağlanması ve çarpılıp bölünerek aylık/ yıllık hasılatın tespitidir. 

07.03.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.