Fikret Taşkın
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
fikret.taskin@ismmmo.org.tr

Asgari İşçilik Mevzuatı ve Uygulaması

TEMEL KAVRAMLAR

İhale Konusu İş : Sosyal sigortalar kanunda belirtilen kurum ve kuruluşlar tarafından ihale veya emanet suretiyle yaptırılan  her türlü iştir.

Özel Bina İnşaatı : Gerçek ve tüzel kişiler tarafından yaptırılan bina inşaatlarıdır.

Asgari İşçilik Oranı : Kurum bünyesinde oluşturulan Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca ihale konusu işler ve özel bina inşaatı işyerleri için yapılacak incelemede dikkate alınacak en az işçilik tutarının hesaplanacağı prim oranıdır.

Asgari İşçilik : Bir işin yürütülmesi için gerekli olan en az sigortalı sayısı, sigorta primine esas kazanç tutarı ve çalışma süresini belirtir en az yapılması gereken çalışmadır.

İnceleme : İhale konusu işler ile özel bina inşaatı işyerlerinden dolayı kayıtların incelenmesidir.

İlişiksizlik Belgesi : İhale konusu işler ve özel bina inşaatı işyerleri ile ilgili olarak yapılan inceleme sonucunda işverenin kuruma borcunun bulunmaması kaydıyla ilgili makama verilmek üzere ilgili Sgk müdürlüğü tarafından düzenlenen soğuk damgalı belgedir. 

TARİHÇE

1964 – 1978 dönemlerinde

- sigorta primine esas kazançlar toplamının

- prim ödeme gün sayılarının

- prim belgelerinin

915 sayılı sosyal sigorta işleri tüzüğü’ nde belirtilen usul ve esaslar dahilinde düzenlenmemesi ve ihtara rağmen verilmemesi durumunda ölçümlemeye tabi tutulmaktaydı.

Ölçümleme Sistemi : İşyeri kayıt ve belgelerinde yer alan işçiliklerin tümünün kuruma bildirilmiş olup olmadığının araştırılması amacıyla getirilmiş bir sistemdi.

1978 – 1987 döneminde her türlü inşaat, tamirat, tadilat, tesisat ve benzeri işleri yapan işverenler tarafından düzenlenen belgeler ile kuruma bildirilen kazançlar arasında “Sosyal Sigorta İşleri Tüzüğünde belirtilen kıstaslara uygun olarak kurumca hesaplanacak kazançlar toplamının % 70’ inden az olması durumunda kurumca ölçümleme yapılmaktaydı.

09.07.1987 tarihinde yürürlüğe giren 3395 sayılı yasa ile ölçümleme sistemine son verilmiş, bunun üzerine idari para cezaları sistemi getirilmiştir.

Dolayısıyla 1987 – 1994 devrelerinde ölçümleme veya asgari işçilik uygulaması söz konusu olmamıştır.

Bu nedenler inşaat ve ihale konusu işlerden dolayı kuruma çok az prim ödendiği gözlenmiş ve düzenli prim ödemeyen işverenlerin etkin bir şekilde takibe alınması açısından Sosyal Güvenlik Kurumunca asgari işçilik uygulamasına geçilmiştir.

ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASI

Asgari işçilik uygulaması dosya memurunca, işveren dosyası üzerinde bir ön değerlendirme yapılmasına ve bu ön değerlendirme sonucu dosyası incelenen işveren işlemlerinin sigorta müfettişi incelemesine sevk edilip edilmeyeceğinin belirlenmesine yönelik bir işlemdir.

Buna göre, dosya memuru, inşaat işleri ile ihale konusu işler için iş bitiminden sonra dosya üzerinde yapmış olduğu değerlendirme sonucunda, kurumca belirlenen bir barajın üzerinde işçilik bildiriminde bulunulduğunu gördüğü işverenlere ilişiksizlik belgesini hemen vermekte ve işyeri dosyasını tasfiye etmektedir.

Bu barajın altında bildirimde bulunan işverenleri ise, barajın altına düşülmesinin sigortasız işçi çalıştırılmasından ve kurumdan prim kaçırılmasından ileri gelip gelmediğinin araştırılması bakımından sigorta müfettişlerine incelenmek üzere aktarılmaktadır.

Sgk yönetim kurulu’ nun kararına istinaden, kurumca belirlenen asgari işçilik oranının altında bildirimde bulunulması durumunda da fark işçilik tutarının denetim yapılmaksızın kuruma yatırılarak ilişiksizlik belgesi verilme imkanı getirilmiştir.         ( 17.05.1995 tarih 16-118 ek sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Genelgesi)

Sosyal Güvenlik Müdürlükleri tarafından yapılacak asgari işçilik incelemeleri 2 şekilde yapılmaktadır.

1.        İhale yoluyla yaptırılan işler ve emanet suretiyle yaptırılan işlerin geçici kabulünün noksansız yapıldığı tarihten sonra ve işverene ödenmesi gereken katma değer vergisi hariç, malzeme fiyat farkı ve varsa akreditif bedeli dahil, toplam istihkak tutarına işin türüne göre belirlenen asgari işçilik oranın %25 eksiğinin uygulanmasıyla yapılacaktır.  

Örneğin : ihale konusu için son hakediş ( istihkak) raporunda belirtilen kdv hariç tutarı        

 Hakediş (İstihkak)    : 250.000.TL 

Malzeme Fiyat Farkı :   20.000.TL

Akreditif Bedeli         :   30.000.TL

                Toplam : 300.000.TL 

 

Asgari işçilik oranı % 9 olduğu varsayılırsa müfettiş incelemesi istenmeksizin yapılan hesaplamalarda asgari işçilik oranına %25 indirim uygulanarak hesaplama yapılmaktadır. Buna göre;

Asgari işçilik oranı : 6,75

Asgari işçilik tutarı : 300.000.x 6,75/100 = 20.250.TL olmaktadır.

İhale konusu işin sözleşmesinde çalıştırılacak sigortalı sayısı belli ise iş süresince çalıştırılacak kişi ve gün sayılarına göre bildirimde bulunulup bulunulmadığı sigorta müdürlüklerince araştırılacaktır.

İhaleli işin birden fazla konuyu kapsıyor olması ve her bir işin asgari işçilik oranının bilinmesi halinde, işverenin yazılı isteği de olmak kaydıyla, araştırma; bu işlerin tümü için ödenmesi gereken toplam istihkak tutarına, yapılan işlerin en yükseğine ilişkin asgari işçilik oranı dikkate alınarak yapılmaktadır. 

İhale konusu işlerin, işverenlerin daimi nitelikteki işyerlerinin sigortalıları ile yapılması durumunda 16-268 ek ve 16-281 ek sayılı genelgelerde belirtilen işler hariç olmak üzere ileri müfettiş tarafından şirket kayıtlarının incelenmesiyle ve düzenlenecek rapor sonucuna göre işlem yapıldığı belirtilmektedir. 

İhaleli inşaat işlerinde asgari işçilik hesaplaması işin bitti tarih olan geçici kabulün noksansız olarak yapıldığı veya kesin kabul tarihi ile yapılmaktadır. Geçici kabul tarihinden sonra belirli işler için inşaatın tam olarak tamamlanmamış olması nedeniyle şantiyenin sökülmesi, malzemelerin toplanması, nakliyesi, bekçi çalıştırılması gibi işler için muayyen bir süre daha işçi çalıştırılarak işçilik bildirimleri yapılmaya devam etmektedir. Ancak kesin kabul tarihi itibariyle işçi çalıştırılamaz. Kesin kabul tarihinden sonra yapılan işçilik bildirimleri asgari işçilik hesaplamalarına dahil edilmez. 

2.        Gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılan Özel bina inşaatlarında, her yıl inşaatın sınıf ve grubuna göre bayındırlık ve iskan bakanlığınca belirlenmekte olan inşaat birim maliyetlerinin, inşaatın ruhsatnamesinde yazılı olan, ruhsatnamesinin bulunmaması durumunda Sosyal Güvenlik Kurumu müdürlüğü tarafından belirlenecek olan yüzölçümünün birim maliyetlerle çalışmasıyla bulunacak olan tutara asgari işçilik oranının %25 eksiğinin uygulanmasıyla yapılacaktır.

Bina Maliyeti = Yüzölçümü x Birim Maliyet Bedeli 

Yapımına 01.05.2004 tarihinden sonra başlanılan veya 01.01.2003 tarihinden sonra başlandığı halde 01.05.2004 tarihinden sonra bitirilen binaların maliyeti, ortalama maliyet yerine, bitirildiği yıldan bir önceki yıla ilişkin birim maliyet bedeli esas alınarak hesaplanacaktır.

2003 yılından önce başlayıp, 2004 ve daha sonraki yıllarda bitirilen binaların maliyeti, 01.05.2004 tarihinden önceki ve sonraki sürede yapılan uygulamalar dikkate alınarak, ayrı ayrı hesaplanacaktır. Bu suretle bulunan 2 ayrı birim maliyet bedelinin aritmetik ortalamasının alınması ve binanın yüz ölçümü ile çarpılması suretiyle hesaplanacaktır.

Örneğin: 01.10.2000 tarihinde yapımına başlanmış 12.12.2007 yılında yapımı tamamlanan 3.000 metre kare yüzölçümündeki bir binanın toplam maliyeti aşağıdaki gibidir. ( 3.Sınıf A Grubu bina)

İnşaatın Yapıldığı Yıllar                     Birim Maliyet Bedelleri (TL)

2000                                                                                                          99,90

2001                                                                                                          123,00

2002                                                                                                          202,95

2003                                                                                                          264,00

2004                                                                                                          283,00

2005                                                                                                          300,00

2006                                                                                                          320,00

2007                                                                                                          350,00

 

99,90 + 123,00 + 202,95 + 264,00  / 4 = 172,46.TL

172,46 + 320,00 / 2 = 246,23.TL 

246,23.TL X 3.000m2 = 738.693,75.TL olarak hesaplanan binanın toplam maliyetine asgari işçilik oranının %25 eksiği uygulanması suretiyle bildirilmesi gereken asgari işçilik oranı bulunacaktır.

13.05.2004 tarih ve 16-318 sayılı yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarih olan 01.05.2004 tarihinden önceki ve sonraki hesaplama yöntemleri dikkate alınmaktadır.

Başladığı yıl içerisinde tamamlanan binaların maliyet bedellerinin hesaplanmasında, o yıl için tespit edilen birim maliyet bedeli esas alınacaktır.

Asgari işçilik hesaplaması fiilen binanın bittiği tarihten sonra yapılmaktadır, ancak bazı durumlarda binanın tamamlanmadan ( kaba inşaat, vb.) satılması durumunda İnşaatın İkmal Edilen Kısmının Bina Maliyetine Oranlarını Gösteren Cetvelden yararlanılarak hesaplanmaktadır. 

Örneğin : 2006 yılı içinde yapımına başlanan ve aynı yıl içinde tamamlanan 3.Sınıf A Grubunda olan inşaat ruhsatında 1.500.m2 yüz ölçümüne sahip olduğu belirtilen çok katlı bir bina kaba inşaat olarak X kişiye satılmıştır. Asgari işçilik tutarı nedir.

1.500.m2 X 320.TL = 480.000.TL ( İnşaatın Maliyeti)

480.000.TL X 45/100 = 216.000.TL ( ikmal edilen kısım kaba inşaat satışından dolayı %45 ‘ tir)

216.000.TL X % 6,75 ( asgari işçilik oranı % 9 dur. %25 eksiği) = 14.580.TL bildirilmiş olması gereken asgari işçilik ( SPEK) miktarıdır. 

Gerek sigorta müdürlükleri tarafından yapılan araştırmalar sonucunda hesaplanan fark işçilik miktarı, gerekse sigorta müfettişlerince işin yürütümü için gerekli olduğu halde kuruma bildirilmediği tespit edilen asgari işçilik miktarı üzerinden İşsizlik Sigortası tahakkuk ettirilmemektedir.

ASGARİ İŞÇİLİK TESPİT ŞEKİLLERİ

Asgari işçilik tespiti 3 şekilde yapılmaktadır.

1.              Sigorta kurumunun ünitelerinde yapılan asgari işçilik tespiti

2.              Meslek Mensuplarının (SMMM ve YMM ) raporlarıyla yapılan asgari işçilik tespiti

3.              Sigorta müfettişlerinin incelemesiyle yapılan asgari işçilik tespiti

Yukarıda belirtilen asgari işçilik tespit şekillerinden sgk müdürlüklerinin incelemesi ve meslek mensubu raporlarıyla tespit her zaman yapılamamakta mutlaka müfettiş incelemesi yapılması gerekmektedir.

Özel inşaat işlerinde belediyeden iskan ruhsatı alınması ve ihaleli işlerde işin bitiminde idareden teminat mektubunun geri alınabilmesi için idareye İlişiksizlik belgesinin ibrazı zorunlu olduğundan yukarıda belirtilen asgari işçilik tespit şekilleriyle asgari işçilik hesaplanmakta ve fark primler ilgili sigorta müdürlüğüne yatırılarak ilgili sigorta müdürlüğünden ilişiksizlik belgesi alınabilmektedir.

Sigorta kurumunun ilgili ünitelerince yapılan asgari işçilik tespitlerinde işverenin işçilik faturaları dikkate alınmamakta tebliğlerle belirlenen inşaat işinin türüne göre uygulanan asgari işçilik oranın % 25 eksiği uygulanarak hesaplanmaktadır.

Kurum ünitesinin yapacağı ön araştırma sonucu ihaleli işlerde istihkak bedeline, özel inşaatlarda maliyet bedeline asgari işçilik tespit komisyonunca belirlenen asgari işçilik oranının %25 eksilterek uygulanması suretiyle bulunan asgari işçilikle işverenin bildirdiği işçilik mukayese edilmektedir.

Meslek mensuplarının raporlarıyla yapılan asgari işçilik tespitlerinde rapor düzenlenemeyecek işyerleri ve işler bulunmaktadır. Bu işler aşağıda sıralanmıştır,

·         Hariçten işçi çalıştırılmaksızın daimi nitelikteki işyerlerinin sigortalıları ile yapılan işler,

·         Piyasadan hazır halde alınıp satılan mal teslimine ilişkin işler,

·         İnşaat ruhsatı olmayan bina inşaatı işyerleri

·         İmar mevzuatınca inşaat ruhsatı hükümsüz hale gelen bina inşaatları

·         Tescilsiz bina inşaatı işyerleri

·         Tescil edilip süresinde prim belgeleri verilmemiş bina inşaatı işyerleri

·         Tamamlanmamış bina inşaatı ile noksansız geçici kabulü veya kesin kabulü yapılmamış ihale konusu işyerleri,

·         01.05.2004 (Yönetmelik Yürürlük Tarihinden Önce)tarihinden önce bitirilmiş ihale konusu işler ile özel bina inşaatı işleri   

Meslek mensuplarının ve müfettişlerin yapmış olduğu incelemelerde asgari işçilik oranından herhangi bir indirim yapılmamaktadır. Bu indirim yerine işçilik faturaları dikkate alınmakta ihaleli işlerde hakediş (istihkak) bedelinden, özel inşaatlarda maliyet bedelinden düşülmektedir.

Meslek mensubu ve müfettiş incelemesi ile yapılan asgari işçilik tespitlerinde eksik işçilik bildirilmiş olması durumunda eksik işçilik dolayısıyla gecikme faizi ve eksik işçilik bildirilmiş olması dolayısıyla asgari ücretin 3 katı tutarında idari para cezası kesilmektedir.

Sosyal güvenlik kurumu tarafından yapılan asgari işçilik tespitlerinde eksik işçilik tutarının yanında gecikme faizi tahsil edilmektedir. Herhangi bir ceza uygulanmamaktadır.  

Meslek mensubu ve müfettişler tarafından yapılan incelemelerde işçilik faturaları dikkate alınmaktadır. Asgari işçilik hesabında dikkate alınan faturalar aşağıda sıralanmıştır.

1.        Malzemeli işçilik faturaları ( hakediş faturası)

2.        Hazır beton

3.        Nakliye

4.        Salt işçilik içeren faturalar

Hazır beton, nakliye, malzemeli işçilik içeren faturalar maliyet bedelinden düşülerek hesaplama yapılmaktadır. Salt işçilik faturaları ise doğrudan Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmiş işçilikler gibi, işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik tutarından düşülmektedir.   

UYGULANACAK ASGARİ İŞÇİLİK ORANININ BELİRLENMESİ

İhaleli işin birden fazla konuyu kapsıyor olması ve her bir işin asgari işçilik oranının bilinmesi halinde, işverenin yazılı isteği de olmak kaydıyla yapılan işlerin en yükseğine ilişkin asgari işçilik oranı dikkate alınarak hesaplanır.

Yapılan işin asgari işçilik oranı tebliğde belirlenmemiş ve bulunamıyorsa işverenin yazılı başvurusuyla asgari işçilik tespit komisyonu tarafından belirlenecektir.

 

ÖRNEKLER :

Müfettiş İncelemesi Yapılmaksızın Sigorta Müdürlüğünde Yapılan Ön Değerlendirme Sonucu Bulunan Fark İşçilik  

Þ      İhale Konusu İşlerde  

Asfalt Dökülmesi Yola Izgara Döşenmesi İnşaatı İşi

Hakediş Tutarı                                       : 2.000.000.TL

Asgari İşçilik Oranı                                               : % 9

Faturalı Ödemeler

·         Malzemeli İşçilikler                               : 350.000.TL

·         Salt İşçilikler                                          :   80.000.TL

Sgk’ ya Bildirilen İşçilikler (SPEK) : 110.000.TL

Malzeme Fiyat Farkı                                              : 100.000.TL

2.000.000 + 100.000 = 2.100.000 X %6.75 ( asgari işçilik oranının %25 eksiği)  = 141.750.TL

Sgk Müdürlüğüne Yapılan SPEK bildirim tutarı : 110.000.TL

141.750 – 110.000 = 31.750.TL bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazan tutarıdır.(Fark İşçilik)

31.750 X % 33,5 = 10.636,25.TL ödenecek Fark İşçilik Prim Tutarıdır.

 

Þ      Özel İnşaat İşlerinde

 

2000 – 2007 yılları arasında yapılan 3.Sınıf A grubunda bulunan 3.000.m2 inşaata ilişkin birim maliyetler aşağıdaki gibidir. Asgari işçilik oranı % 9 ‘ dur. SPEK Tutarı 42.300.TL’ dir.

    Yıllara                        Birim Maliyetler

2000                                                             99,90

2001                                                           123,00

2002                                                           202,95

2003                                                           264,00

2004                                                           283,00

2005                                                           300,00

2006                                                           320,00

2007                                                           350,00

 

 99,90 + 123,00 + 202,95 + 264,00 / 4 = 172,46

172,46 + 320,00 / 2 = 246,23 Birim İnşaat Maliyeti

246,23 X 3.000m2 = 738.690.TL

738.690 X 6,75 ( %9’ un %25 Eksiği ) = 49.861,58.TL Bildirilmesi gereken (SPEK) Asgari işçilik tutarı

42.300 – 49.861,58 = 7.561,58.TL Beyan edilmesi gereken SPEK tutarı

7.561,58.TL X 33,5 = 2.533,13.TL Ödenecek Sgk Primi

 

Müfettiş İncelesi Yoluyla Asgari İşçilik Hesaplaması

 

Þ      İhale Konusu İşlerde

 

Asfalt Dökülmesi Yola Izgara Döşenmesi İnşaatı İşi

 

Hakediş Tutarı                                                       : 2.000.000.TL

Asgari İşçilik Oranı                                               : % 9

Faturalı Ödemeler

·         Malzemeli İşçilikler                               : 350.000.TL

·         Salt İşçilikler                                          :   80.000.TL

Sgk’ ya Bildirilen İşçilikler (SPEK) : 110.000.TL

Malzeme Fiyat Farkı                                              : 100.000.TL

2.000.000 + 100.000 – 350.000 = 1.750.000.TL

1.750.000 X %9 = 157.500.TL

157.500 – 80.000 = 77.700.TL (Bildirilmesi gereken işçilik)

Sgk’ ya bildirilen işçilik (SPEK) Tutarı 110.000.TL ‘dir. Eksik işçilik bildirimi bulunmamaktadır.

 Þ      Özel İnşaat İşlerinde

 

2000 – 2007 yılları arasında yapılan 3.Sınıf A grubunda bulunan 3.000.m2 inşaata ilişkin birim maliyetler aşağıdaki gibidir. Asgari işçilik oranı % 9 ‘ dur. SPEK Tutarı 42.300.TL’ dir.

Malzemeli İşçilik (Hakediş) Faturaları Tutarı : 425.000.TL

Salt İşçilik Tutarı                                                      :   15.000.TL

      Yıllara                       Birim Maliyetler

2008                                                             99,90

2009                                                           123,00

2010                                                           202,95

2011                                                           264,00

2012                                                           283,00

2013                                                           300,00

2014                                                           320,00

2015                                                           350,00

 99,90 + 123,00 + 202,95 + 264,00 / 4 = 172,46

172,46 + 320,00 / 2 = 246,23 Birim İnşaat Maliyeti

246,23 X 3.000m2 = 738.690.TL

738.690 – 425.000 = 313.690.TL

313.690 X %9 = 28.232.TL

28.232 – 15.000 = 13.232.TL Eksik Bildirilen SPEK Tutarı
 

KAYNAKÇA

 

·         Dursun GÖKTAŞ (SMMM)  – Özel ve ihaleli işlerde asgari işçilik uygulaması

·         İsa KARAKAŞ ( Sgk Sigorta Müfettişi ) Sayıştay dergisi Sayı: 49 Sosyal sigortalar kurumu uygulamasında ihale konusu işlerde en az işçiliğin matrahı ve tespitine ilişkin makale

·         Yakup SÜNGÜ ( Sgk Müfettişi ) asgari işçilik uygulaması

·         16 – 118 sayılı Sosyal Güvenlik kurumu Genelgesi

·         16 – 318 sayılı Sosyal Güvenlik kurumu Genelgesi

·         16 – 374 sayılı Sosyal Güvenlik kurumu Genelgesi

21.10.2012

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.