Ferhat Sertel
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
ferhatsertel@hotmail.com

Geçici İş Göremezliğe Farklı Bir Bakış (Raporlu Çalışana Ücret Ödenir mi? Bu Ücret Aylık Prim ve Hizmet Belgesinde Gösterilir mi?)

Meslek mensupları olarak sıkça karşılaştığımız problemlerden biri de, çalışanların iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık gibi haller sonucu almış oldukları geçici iş göremezlik raporlarının aylık prim ve hizmet belgelerinde gösterilmesi ve bu geçici iş göremezlik raporları sonucu aldıkları/alacakları geçici iş göremezlik ödeneğinin tutarı, uğradıkları gelir kaybının telafisi için uygulanan yöntemler ve sorunlardır. 

A- Geçici iş göremezlik ödeneği nedir? (5510/18.md.) 

1- Sosyal Güvenlik Kurumunca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurullarından istirahat raporu alınmış olması şartıyla; iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrayan sigortalıya her gün için,  

2- Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar (yeni tabiri ile 4-a’lılar) ile Ceza ve İnfaz kurumlarındaki tesis ve atölyelerde çalıştırılan Hükümlü ve Tutuklular, Çıraklar, Mesleki Eğitim Gören Öğrenciler yani stajyerler, Harp malülleri ile 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu vb. kanunlar uyarınca aylık bağlanan Vazife Malülleri, ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere Türk işverenlerce çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri, Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler vb. kısa vadeli sigorta kollarına tabi olanların hastalık sebebiyle iş göremezliğe uğraması halinde, iş göremezliğin başladığı tarihten önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla geçici iş göremezliğin üçüncü gününden başlamak üzere her gün için, 

3- Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar (4-a) ile Köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergisi mükellefi olan, Gelir vergisinden muaf olup esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olan veya Tarımsal faaliyette bulunan (yeni tabiri ile 4-b’liler eski tabiri ile bağkurlular) (4-b’lilerden Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları,diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları hariç) sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilerek çalışmadığı her gün için,   

4- Kısa adıyla 4-a’lı ve 4-b’li sigortalı kadının isteği ve hekimin onayı ile doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışılması halinde, doğum sonrası istirahat süresine eklenen süreler için, geçici iş göremezlik ödeneği verilir.  

Burada dikkat edilmesi gereken 4-b’lilerin geçici iş göremezlik raporları ile ilgili iki önemli nokta vardır. Bunlardan ilki; 4-b’lilerin (4-b’lilerden Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları hariç) iş kazası veya meslek hastalığı ya da analık halinde geçici iş göremezlik ödeneği, genel sağlık sigortası dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması şartıyla yatarak tedavi süresince veya yatarak tedavi sonrası bu tedavinin gereği olarak istirahat raporu aldıkları sürede ödenmesidir. İkincisi ise yine  4-b’linin analık halinde doğum öncesi ve doğum sonrası çalışmadığı sürelerde, geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenebilmesi için yatarak tedavi şartı aranmamasıdır.  

Ayrıca sigortalının birden fazla geçici iş göremezliğinin bulunması ve/veya bunların birleşmesi, çakışması durumunda (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinden birkaçı), geçici iş göremezlik ödeneklerinden en yüksek olanı verilir. 

İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve sigortalı kadının analığı halinde verilecek geçici iş göremezlik ödeneği, yatarak tedavilerde hesaplanacak (5510/17.Md. göre aşağıda örneklerle açıklanacağı üzere) günlük kazancının yarısı, ayaktan tedavilerde ise üçte ikisidir.  

Sigorta prim ve ödeneklerinin hesabına esas tutulacak günlük kazançların alt sınırında meydana gelecek değişikliklerde,  yeniden tespit edilen alt sınırın altında bir günlük kazanç üzerinden ödenek almakta bulunanların veya almaya hak kazanmış veya kazanacak olanların bu ödenekleri, günlük kazançlarının alt sınırındaki değişikliklerin yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak değiştirilmiş günlük kazançların alt sınırına göre ödenir. 

B- Geçici İş Göremezlik Ödeneği Nasıl Hesaplanır? (5510/17.Md.) 

İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde verilecek ödeneklerin veya bağlanacak gelirlerin hesabına esas  tutulacak günlük kazanç; iş kazasının veya doğumun olduğu tarihten, meslek hastalığı veya hastalık halinde ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki oniki aydaki son üç ay içinde (5510/80.maddeye göre) hesaplanacak prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır. 

Örnek: Asgari ücretle  çalışan (maaş dışında herhangi bir hak edişi olmayan) bir personel, Ağustos, Eylül ve Ekim 2010 dönemlerinde eksiksiz olarak çalıştıktan sonra 01.11.2010 tarihinde hastalık nedeniyle viziteye çıkarak yine aynı tarihten başlayarak 11.11.2010 tarihinde iş başı yapmak üzere tek hekim tarafından ayakta tedavi görerek iş göremezlik raporu almıştır. Bahse konu personelimizin iş göremezlik ödemesini hesaplamaya konu olacak olan brüt  günlük prime esas kazancı 25,35  TL olacaktır. Dolayısıyla son üç aylık prime esas kazançları aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım.. 

Ağustos 2010  prime esas kazancı : 760,50 TL

Eylül 2008 prime esas kazancı       : 760,50 TL

Ekim 2008 prime esas kazancı      : 760,50 TL 

Geçici İş Göremezliğe esas olacak günlük prime esas kazanç: 2.281,50 YTL /90 = 25,35 TL  

Çalışanımız hastalık nedeniyle iş göremezlik  raporu almış olduğundan (5510/1-(b) ) geçici iş göremezliğin üçüncü gününden başlamak üzere her gün için prime esas günlük kazancının 2/3 si oranında geçici iş göremezlik ödeneği alacaktır Günlük: (25,35 YTL* (2/3) = 16,90 TL Toplam): 16,90 * 8 Gün =135,20 TL  

Asgari ücretle  çalışan bir personelin hastalık nedeniyle aldığı on günlük geçici iş göremezlik raporu sonucunda Sosyal Güvenlik Kurumundan alacağı geçici iş göremezlik ödeneği sekiz gün karşılığı 135,20 TL olacaktır. 

Oniki aylık dönemde çalışmamış ve ücret almamış olan sigortalı, çalışmaya başladığı ay içinde iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrarsa; verilecek ödeneklerin veya bağlanacak gelirlerin hesabına esas günlük kazanç; çalışmaya başladığı tarih ile iş göremezliğinin başladığı tarih arasındaki sürede elde ettiği prime esas günlük kazanç toplamının, çalıştığı gün sayısına bölünmesi suretiyle; çalışmaya başladığı gün iş kazasına uğraması halinde ise aynı veya emsal işte çalışan benzeri bir sigortalının günlük kazancı esas tutulur. 

C- Geçici İş Göremezlik Ödeneğinde Üst Sınır Var Mıdır? (5510/17.Md.) 

Prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi ödemeler dikkate alınmış ise ödenek ve gelire esas alınacak günlük kazanç, ücret toplamının ücret alınan gün sayısına bölünmesiyle hesaplanacak günlük kazanca, % 50 oranında bir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamaz. 

İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yapılan ücret, ikramiye, zam, tazminat ve bu mahiyetteki ödemelerden, ödenek ve gelirin hesabına esas alınan üç aylık dönemden önceki aylara ilişkin olanlar dikkate alınmaz. Meslek hastalığı, sigortalının, sigortalı olarak çalıştığı son işinden ayrıldığı tarihten bir yıl geçtikten sonra meydana çıkmış ise, günlük kazancı bu son işinden ayrıldığı tarih esas alınarak yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda hesaplanır. 

Ayrıca iş kazası ile meslek hastalığı sigortasından bağlanacak gelirlere esas tutulacak aylık kazanç, yine yukarıdaki  açıklamalara göre hesaplanacak günlük kazancın otuz katıdır.  

Buraya kadar yapmış olduğumuz açıklamalarla genel olarak 4-a’lılara yönelik geçici iş göremezlik raporu müessesesinin içeriğini, işleyişini ve sınırlarını belirtmeye çalıştık. 4-a’lılara yönelik uygulamalarda, geçici iş göremezlik raporu alan çalışanların uğramış oldukları kısmi gelir kaybının giderilmesi amacıyla, işverenler tarafından, çalışanlara geçici iş göremezlik raporu aldıkları sürelere istinaden, daha önce yapılmış olan bir iş sözleşmesine veya toplu iş sözleşmesine dayanarak  ya da tamamen bağış olarak veya değişik şekillerde ücret ödendiği görülmektedir. 

Ancak sıklıkla rastlanan bir diğer uygulama vardır, ki gerçek iş yaşamındaki uygulama da bu  yöndedir; işverenlerce, çalışanların aldıkları ücretlerin,  gerçek ücretlerden çok daha düşük, genellikle asgari ücretlerle bildirilmesi durumunda geçici iş göremezlik raporu almış olan kişi Sosyal Güvenlik Kurumundan   gerçekte alması gereken geçici iş göremezlik ödeneğinden daha düşük

ödenek almak gibi bir durumla karşı karşıya kalmakta ve hak kaybına uğramaktadır. Bir başka yanlış uygulama da, geçici iş göremezlik raporu mantığına aykırı olarak bazı işverenler veya işveren vekillerince, çalışanların uğramış oldukları bu gelir

kaybının telafisi için geçici iş göremezlik raporu süresi içerisinde çalışmalarına izin verilmesidir. Unutulmamalıdır ki, geçici iş göremezlik süresi boyunca çalışmasına izin verilen işçinin fiziksel veya ruhsal sağlığında, vücut bütünlüğünde oluşabilecek herhangi bir bozulmadan dolayı işveren, çalışanla birlikte müteselsilen sorumlu olacak ve sonuçlarına da katlanmak zorunda kalacaktır.  

Her ne ad altında olursa olsun,4-a’lı çalışanların geçici iş göremezlik raporu süresine istinaden işverenler tarafından ödenen ücret ve benzerlerinin sigorta primine tabi olup olamayacağı ve bunların hizmet olarak bildirilip bildirilmeyeceği konusu işverenler ve özellikle gelir ve prim ödeme gün kaybına uğrayan çalışanlar için önem taşımaktadır.  Bu sorumuzun yanıtını 5510 sayılı yasanın 80.maddesinde çok açık olarak bulmak mümkündür.  

D- Geçici İş Göremezliğe Esas Teşkil Eden Prime Esas Kazanç Nelerden Oluşur? (5510/80.Md.) 

4-a’lı sigortalıların prime esas kazançları, hak edilen ücretlerin, Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların, idare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince hak edilen ücret ve prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak kazançları niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınır. 

Ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev, ihbar, kasa, iş sonu ve kıdem tazminatı ve bu mahiyetteki toplu ödeme, keşif ücreti ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin %30'unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz. Bunlar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemeler  4-a’lı sigortalılar için prime esas kazanca tabi tutulur. Diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar 5510 sayılı Kanunun uygulanmasında dikkate alınmaz.  

Bu açıklamalar ve kanun metni ışığında işveren veya işveren vekillerince çalışanların almış oldukları geçici iş göremezlik raporları sonucu kısmi gelir kaybına uğrayan çalışanın durumu telafi edilmek istenirse; 

a-Bir iş sözleşmesine veya toplu iş sözleşmesine dayanarak, çalışana normal ücreti ödenir, APHB inde ödenen bu tutar prime esas kazanca ilave edilir ve Kurumdan alınan geçici iş göremezlik ödeneği işverenlere iade edilebilir, 

b-Çalışanın alacağı geçici iş göremezlik ödeneği ile bu sürede çalışmış olsaydı elde edeceği kazancı arasındaki fark işverence ödenebilir, (örneğimizdeki asgari ücretli için bu fark günlük brüt 8,45 TL’dir) ödenen bu fark APHB inde prime esas kazanca ilave edilerek beyan edilir.  

c-Herhangi bir sözleşmeye dayalı olmaksızın geçici iş göremezlik ödeneği aldığı sürenin ücretleri bağış olarak işverence ödenebilir, ödenen bu tutar APHB inde prime esas kazanca ilave edilerek beyan edilir.  

Hastalık sigortasından alınan 2 günlük geçici iş göremezliklerde bu 2 gün ve geçici iş göremezliklerin 2 günden fazla olması durumunda ilk 2 gün geçici iş göremezlik ödeneğinin kapsamı dışında (iş kazası ve meslek hastalığı hariç) yer aldığından dolayı, işverenlerce bu 2 güne ilişkin ücret ödensin veya ödenmesin aylık prim ve hizmet belgelerinde bu 2 gün prim gün sayısı olarak gösterilebilir. 

Geçici iş göremezlik müessesinde özellik arz eden bir diğer durum; Yurtdışında çalışanlar için uygulanmaktadır. İşverenler, geçici veya sürekli görevle yurt dışında görevlendirdiği yada yurtdışına götürdüğü sigortalının, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık gibi hallerdeki geçici iş göremezlik raporlarına istinaden geçici iş göremezlik ödeneklerini Kurumca işe al konuluncaya kadar ödemekle yükümlüdür. Yükümlülüğü yerine getirmeyen veya gecikmeli yerine getiren işveren Kurumun veya sigortalının uğrayacağı zararı tazmin etmek zorundadır. Belgelere dayalı olarak usulüne uygun olarak işverence sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödenekleri Kurumca işverene ödenir. 

Kaynakça;
Mahmut ÇOLAK,Kasım 2008 Türmob Sirküler
sgk.gov.tr
muratköseoğlu.com

Bu makale Bursa BİLANÇO Dergisinde (Sayı 111) yayınlanmıştır.

04.11.2010

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.