Ferhat Fahran
Yeminli Mali Müşavir
E. Maliye Baş Hesap Uzmanı
ferhatfahran@ffyeminli.com.tr

2023 Yılında Verilecek Kurumlar Vergisi Beyannamelerinde, Uyumlu Mükelleflerce Uygulanacak %5 K.V. İndiriminin Muhasebeleştirilmesine İlişkin Değerlendirmelerimiz

“Karşılaştığınız en önemli sorunlar, onları yaratanların düşünce yöntemleriyle çözülemez.”                                                                                                                               
A. EINSTEIN

I-GENEL AÇIKLAMALAR;                                                                

Bu makalemizi kaleme aldığımızda, 2022 Yılı Hesap dönemine ilişkin yıllık kurumlar vergisi beyannamelerinin verilmesine çok az bir süre kalmıştır. Bu nedenle, konu hakkında ayrıntılı mevzuat açıklamalarına ve değerlendirmelerine girilmeyecektir. Kaldı ki, bu konuda birçok makaleler yayımlanmıştır. Öte yandan, yakın zamanda (27.04.2023), yazımızın konusuna ilişkin olarak, MUHASEBE TR’de,  Abdullah TOLU’ nun, “%5 İndirim Muhasebede Sorun Olmaya Devam Ediyor.” isimli bir makalesi yayımlanmıştır. Bu makalede, gerek idarenin bağlayıcı olmayan yaklaşımları ve diğer yazarların görüşleri belirtilmiştir. Bu görüşlerden biri, bu indirimin bir gelir olduğu iddiası ileri sürülürken, diğer görüşlerde, 590 – Dönem net karından, 570- Geçmiş yıl karlarına aktarılan karın artırılmak suretiyle indirimin kullanılması, 370/371 kaydında, iade halinde, 136- Diğer çeşitli alacaklarda izlenmesi gerektiği ileri sürülmüştür.

Bilindiği üzere, uyumlu mükelleflere tanınan bu indirim hakkı, Vergi Mevzuatımıza 6864 Sayılı Kanunla, G.V.K.’ unu Mülga Mükerrer 121’inci maddesine, “ Vergiye Uyumlu Mükelleflerde İndirim” başlığı altında düzenlenmiştir. Bu indirim hakkından yararlanacak mükellefler Kanunda ve Tebliğ’de belirtilen şartlara haiz olması ve yerine getirilmesi gereken edimlerin yerine getirilmesi halinde, bu indirim hakkına sahip olabileceklerdir. İndirimin, yürürlük tarihi 01.01.2018’dir. Bu indirim hakkı, Geçici vergi dönemlerinde tahakkuk eden vergilere uygulanmayacaktır. Buna göre; indirim, yıllık gelir vergisi ve kurumlar vergisi beyannamesi üzerinden tahakkuk eden vergiye uygulanacaktır. Yasanın yürürlüğe girdiği tarihte, indirimin sınırı 1.000.000TL, iken, 1.1.2023 tarihinden itibaren verilecek yıllık Gelir ve kurumlar vergisi beyannamelerinde bu sınır 4.400.000TL’ye yükselmiştir.

İndirimin tutarı, ödenecek vergiden büyük olması halinde(geçici vergilerin mahsubundan sonra), fark vergi tutarı, bir tam yıl süre içinde tahakkuk eden diğer vergilerden mahsup edilir. Bir tam yıl içinde mahsubu yapılmayan bu indirim tutarı mükellefe ret ve iade olmaz.

Bize göre, uyumlu vergi mükellefi indirimine ilişkin muhasebe kayıtlarının tekrar güncellik kazanmasının nedenleri; 1incisi; 2023 yılı hesap döneminde, 3 dönem için geçici kurumlar vergisi beyannamesinin verilmesi, böylece, nihai yıllık kurumlar vergisi beyannamesinin verileceği nisan ayında gerek, tahakkuk eden ve ödenecek kurumlar vergisinin kesinleşmesi, gerek, beyannamenin ekleri olan bilanço ve gelir tablosunun kesinleşmesidir. Önceden, şubat ayında verilen 4üncü geçici vergi döneminde, henüz bilanço çalışmaları sonuçlanmadığı ve her ne kadar 4.üncü geçici vergi döneminin matrah beyanına esas olan gelir tablosu hazırlansa da, nisan ayında verilecek yıllık kurumlar vergisi beyannamesine kadar kurum kazancının değişmesi her zaman ihtimal dahilindedir. Nitekim, G.V.K. Mükerrer 120’inci maddesinde, geçmiş dönemlere ait geçici verginin %10’a kadar eksik beyanı makul görülerek, aşan kısmının gecikme ve vergi ziyaı cezasına muhatap olacağı belirtilmiştir.          

Öte yandan, 4üncü geçici vergi döneminde verilen kurumlar vergisi beyannamesinde, geçici vergi dönemlerinde, vergiye uyumlu mükellef indirimi yapılmadığı için bu dönemde de yapılmamaktadır. Ancak, nisan ayında verilen nihai kurumlar vergisi beyannamesi üzerinden tahakkuk eden vergiden düşüldüğü için, tahakkuk eden ve ödenecek kesin vergi, bu beyannamenin verilmesi ile kesinleşmektedir. Bu nedenle, 2023 yılından önceki yıllarda verilen beyannamelere göre yapılan indirime ilişkin muhasebe kayıtlarında, 570 hesap kodunun kullanılması doğrudur.

2incisi de; gerek 4üncü geçici kurumlar vergisi beyannamesinin 2022 yılı için verilmemesi, gerekse, nisan ayında verilen yıllık kurumlar vergisi beyannamesi ve ekleri mali tabloların kesin ve nihai olması, Elektronik ortamda verilen beyannamede hesaplanan kurumlar vergisinin alt satırında, “ Hesaplanan Vergi İndiriminin” olması, Vergi karşılığı hesabının doğru ve kesin olarak tespitine imkan vermektedir..

II-VERGİYE UYUMLU MÜKELLEF İNDİRİMİNE İLİŞKİN, 2023 YILINDA YAPILMASI GEREKEN MUHASEBE KAYITLARI VE DEĞERLENDİRMELERİMİZ;

Yukarıda adı geçen makalede, söz konusu indirime ilişkin yapılan muhasebe kayıtlarının “Endirekt Yöntem” olarak adlandırıldığı, bu indirimin bir gelir olduğu iddiasıyla, 602/679 hesap kodlarında izlenmesi gerektiği görüşünden bahsedilmektedir.

Bize göre bu görüş yanlış olmakla birlikte, görüşün sonucu olan muhasebe kayıtları da yanlıştır. Makalede, İdarenin her iki görüşü de kabul ettiği belirtilerek, bu kaydın da doğru olduğunu kabullenmek mümkün değildir. Zira, gelir iki şekilde yaratılır. Birincisi, faaliyet sonucu, ikincisi de bağış şeklinde olur. Her ikisi de şirketin varlığında artışa neden olur. Öte yandan, mevzuata göre işletmeye tanınan vergi teşvikleri ve diğer teşvikler yoluyla sağlanan indirimler ve istisnalar da, karşılığında her halükarda işletmenin harcamaları veya varlıklarında azalma vardır. Örneğin; Yatırım indirimi istisnası, işletmenin sahip olduğu teşvik belgesi kapsamında yaptığı yatırım harcamalarının karşılığında kazandığı bir haktır. Keza, ar- ge harcamalarına ilişkin indirim. Bu indirim ve istisnalar çoğaltmak mümkündür. Ama, bu gibi teşvik ve indirimlerde ortak payda, şirket bünyesinde yapılan ilişkili harcamalardır. Oysa, “ Vergiye Uyumlu Mükellef İndirimi”; idarenin, vergilendirme görevlerini eksiksiz ve doğru bir şekilde yerine getiren mükellefler ile aksi durumda olan mükellefler arasında vergi farkı yaratarak, vergi adaletini sağlamaya yönelik bir yasal düzenlemedir. Şirketin faaliyeti sonucunda yaratılan kar veya zarar ile uzaktan ilgisi yoktur. Hele, 602 hesapta izlenen bir gelir olması ve brüt karlılık oranını etkilemesi gibi, şirketin faaliyetinin gerçeğe dayanmayan değerlendirilmesi gibi bir sonuca ulaştırır. Keza, 679 hesap kodu için de, şirketin karlılık durumu ile ilgili ayni şey söyleyebiliriz. Örneğin; Bilindiği üzere, şirket değerlemelerinde çok önem verilen FAVÖK karlılık oranı ve yine FAVÖK’ün paydası olduğu diğer rasyolarda, bu adalet indiriminin, gelir olarak değerlendirilmesi sonucu yaratılan faaliyet karının ne ölçüde gerçeği yansıtacağını okurların takdirlerine bırakıyoruz. Kaldı ki, bu tür bir kayıtlar, bilançonun temel ilkelerinden sayılan, açıklık, samimilik ve doğruluk ilkelerine de aykırıdır. Bu konuda daha fazla açıklama yapmayı gereksiz buluyoruz.

Peki, 2022 yılı hesap dönemine ilişkin olarak, 2023 yılında verilen yıllık kurumlar vergisi beyannamesine göre, ödenecek vergiden indirim konusu yapılacak, “ Uyumlu Vergi Mükellefi İndirimi”ne ilişkin olarak yapılması gereken muhasebe kayıtları nasıl olacaktır?

İlgili muhasebe kayıtları yapılmadan önce, T.D.M.H. P’ ı 1 Seri no.lu Tebliğine göre, aşağıdaki ana hesap ve alt hesap kodlar hakkında açıklamaların yapılması gerekmektedir.

“ 37- BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI                  

Bilanço tarihinde belirgin olarak ortaya çıkan, ancak tutarının ne olacağı kesin olarak bilinemeyen veya tutarı bilinmekle birlikte ne zaman tahakkuk edeceği bilinemeyen kısa vadeli borçlar veya giderler için ayrılan karşılıkların izlendiği hesap grubudur. Bu grupta yer alan karşılık hesapları aktifi düzenleyici nitelikte değildir.

Bu grupta yer alan hesaplar iki alt gruba ayrılmış olup, finansal durum tablosunda ayrı satırlarda raporlanır. Bu grupta yer alan hesaplar aşağıdaki gibidir;

370-  DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI

Dönem kârı üzerinden hesaplanan kurumlar vergisi, diğer vergi ve kesintiler ile benzeri diğer yükümlülükler için ayrılan karşılıkların izlendiği hesaptır.

İŞLEYİŞİ;

Dönem kârı üzerinden hesaplanan kurumlar vergisi ve yasal yükümlülükler, “691 Sürdürülen Faaliyetler Dönem Kârı Yasal Vergi Gideri” ve “696 Durdurulan Faaliyetler Dönem Kârı Yasal Vergi Gideri” sonuç hesaplarının borcu karşılığında bu hesaba alacak kaydedilir. Vergi tahakkukunun kesinleşmesi durumunda borç kaydı suretiyle hesap kapatılır ve ilgili tutar “371 Dönem Kârının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükleri” ile karşılaştırılarak, ödenecek kısım “360 Ödenecek Kurumlar Vergisi” hesabına aktarılır.

371-DÖNEM KÂRININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERİ (-)

Mevzuat gereğince peşin ödenen gelir ve kurumlar vergisi ile diğer yükümlülüklerin izlendiği hesaptır.

İŞLEYİŞİ;

Dönem kârı vergi ve diğer yasal yükümlülük karşılıklarından indirilmek üzere, “193 Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar” hesabından yapılan aktarmalar bu hesabın borcuna, 193 no’lu hesabın alacağına kaydedilir. Tahakkuk eden tutarlar ve gelir vergisinden mahsup edilen tutarlar ise, bu hesaba alacak kaydedilir.”

Tebliğe göre söz konusu hesap kodlarına ilişkin olarak yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır;

------------------------------------------------------------------------------------------------------

 690- Dönem Karı

                                      691- Vergi Ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları

                                      692- Dönem Net Karı

 ------------------------------------------------------------------------------------------------------

  371- Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi Ve Diğer Yükümlülükleri

                                      193- Peşin Ödenen Vergiler ve Diğer Yükümlülükler 

------------------------------------------------------------------------------------------------------

691- Vergi Ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları

                                       370- Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları
------------------------------------------------------------------------------------------------------

 692- Dönem Net Karı

                                       590- Dönem Net Karı

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ödenecek Verginin kesinleşmesi durumunda aşağıdaki kayıt yapılacaktır;

------------------------------------------------------------------------------------------------------

370- Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları

                                    371- Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi Ve Diğer                                               
                                    Yükümlülükleri

                                   360- Ödenecek Vergiler

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bu karşılaştırmada, “Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi Ve Diğer Yükümlülükler”(371), vergi ve diğer yasal yükümlülükler karşılığından(370) fazla olması halinde, iade edilecek veya diğer vergilere mahsup imkanı tanıyan vergi alacağı söz konusu olacaktır. İade veya mahsup edilecek vergi de, “136- Diğer Çeşitli Alacaklar.” Hesabında takip edilecektir.

 Muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır;

------------------------------------------------------------------------------------------------------

  370- Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları

  136- Diğer Çeşitli Alacaklar 

                                      371- Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi Ve                                                          
                                       Diğer Yükümlülükleri

------------------------------------------------------------------------------------------------------

 Bu mevzuat açıklamaları ve bu açıklamaları somutlaştıran muhasebe kayıtlarından sonra akla gelen soru, bu muhasebe kayıtlarında, “ Uyumlu Vergi Mükellefi İndirimi nerede” sorusudur.

Yukarıda ayrıntılı olarak açıkladığımız üzere, 2022 yılında, 4’üncü geçici vergi döneminin kaldırılarak, kesin ve nihai yıllık beyanname ve ekleri mali tabloların nisan ayında verilmesidir. Ayrıca, indirimin, elektronik ortamda verilen yıllık beyannamede, “ İndirim ve istisnalar” sütununda yer almasıdır. Diğer taraftan, mali tablolarda yer alan “vergi ve diğer yasal yükümlülükler karşılığı”, karşılığın ötesinde kesinleşmiş ve bu kesinleşme de tahakkuk fişiyle sabit olmuştur. Bu nedenle, vergi ve diğer yasal yükümlülük karşılığı hesabında, uyumlu vergi mükellefi indirimi dikkate alınarak, bu tutar tespit edilmiştir. Zaten, vergi karşılığı ayrılırken, bu tespitin içinde indirim mündemiç olacaktır. Bu nedenle, söz konusu indirim için, farklı değerlendirmelere girilerek, farklı hesap kodları kullanılarak, gerçekçi olmayan sonuçlara ulaşılması yanlıştır ve bilanço ilkelerine aykırıdır. İçinde, Uyumlu Vergi Mükellefi indirimi de dikkate alınarak hesaplanan 691/370 sonrası, ortaya çıkan “692/590- Dönem Net karı ile, her iki mali tabloda da kesin ve doğru olarak görülmesinin yanında, mali tabloların düzenleme ilkelerine de riayet edilmiş olacaktır.  

03.05.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.