Fatih Mehmet Altan
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
Doktora Öğrencisi
fatihmehmetaltan@gmail.com

Meslek İtibarında Etik İlkeler

ÖZET

En son yayınlanan çalışmamda itibar konusunun önemine değinmiştim. Bu çalışmamda ise itibara giden yolda güven olgusunun oluşabilmesi için etik felsefesine değindim.

1.ETİK NEDİR?

Etik, kişi ve işletmelerin sürekliliğini neyi yapıp neyi yapmaması gerektiğini kimseye zarar vermeden iyi ya da kötü doğru yada yanlış olanın dürüst ve hatasız şekilde devam ettirmesine yardımcı olur. Bu sayede ilişkilerde denge, düzen ve uyum sağlanır.

Bir başka ifade ile bireyin diğer bireyler, kurumlar ve devlet ile olan ilişkilerinde toplumun deneyimlerinden, gelenek ve göreneklerinden kaynaklanan, toplumun ekonomik, sosyal ve politik yapılarına istikrar sağlayıcı prensiplerin, standartların ve değerlerin bütünüdür (Tesmer).

2.Etiğin Gücü İnsanın Vicdanıdır

Mesleğe yönelik toplumsal güveni korumak ve mesleğin kredibilitesini artırmak, muhasebe meslek mensuplarının etik değerlere sahip olmaları ile mümkün olabilir. Muhasebe mesleğinin uygulanmasında güven unsurunun önemine binaen güvene layık olabilmenin gerekleri yapılmalıdır. Bunun için meslek kurulları ulusal ve uluslararası bazda birbirini tamamlayan etik kurallar saptamışlardır. Bu kurallardan herhangi birinin eksikliği mesleğe ve meslek üyelerine duyulan güvenin sarsılmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle her üyenin, her yerde ve her zaman bu kuralları dikkate alarak görevini yapması yaşamsal bir öneme sahiptir (XX. Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumu).

Nasıl ki pusula gidilecek yeri tarif etmez ancak gidilecek yerin yönünü belirtir ise etik de kişiye belirli bir eylem ya da davranışı değil, doğru olduğu kabul edilen davranışı gösterir ve izlenmesini ister. Bireyi bu davranışa zorlamaz ancak birey kendi özgün iradesiyle bu davranışı uygular (Pieper, 2000).

3.İtibar ve Etik

Bir mesleğin yerine getirilmesinde meslek mensupları meslek etiğine ne kadar bağlı kalırlarsa, o meslek, toplum içinde o kadar saygı ve güven kazanacaktır (Özkol,2005).

Güven, dürüstlük, çevreye duyarlı olma vb. unsurlar sosyal paydaşların gözünde işletmeyi daha itibarlı hale getirecek ve işletmenin finansal performansını artıracaktır (Çalışkan).

Muhasebe mesleğinin temel görevlerinden en önemli iki tanesi topluma hizmet etmek ve toplum çıkarlarını korumaktır. Bu nedenle muhasebe mesleği ile ilgilenen meslek mensuplarının yüksek etik standartlara sahip olmaları gerekir. Ancak bu şekilde toplumun güvenini kazanabilirler. Meslekle ilgili etik değerlerin kazandırılması aynı zamanda muhasebe mesleğinin toplumdaki değerlerini de yükseltecektir. (Selimoğlu, 2001).

Meslek mensuplarının davranışlarını biçimlendiren üç ana faktör vardır. Bunlar (Akdoğan, 2003);

• Yasal Düzenlemeler
• Özgür Seçim Hakları
• Etik Olgusudur.

Meslek mensubunun sahip olduğu etik değerler, hak sınırlarını tanımlayan düzenlemeler ile özgür olma arasındaki dengeyi kuran dinamiktir (Akay,2002).

Kuşkusuz muhasebe mesleğinin itibarı, büyük ölçüde meslek mensuplarının etik davranışları ve mesleki faaliyetlerde etik standartların uygulanmasına bağlıdır (Daştan,2009).

Güven, sorumluluk ve dürüstlük, bireylerin olduğu kadar kuruluşların başarısı açısından da önemlidir. Bu nedenle, iş yerlerinde iş etiğine uygun davranışların sağlanması gereklidir. Karşılıklı güven ve işbirliği ilişkilerde açıklığı sağlar. Bu durum, riski ve korkuyu azaltır, zamanın ve enerjinin pozitif yönde kullanılmasına aracılık eder (Sucu, 2003).

Muhasebe mesleğinin toplumdaki güvenirliğinin korunup itibarının artırılabilmesi için, mesleki teknik bilgi ve becerinin yanı sıra, mesleki etik kurallarına uygun davranmaları gerekir  (Kutluk ve Ersoy, 2011).

4.Meslek Etiğine İlişkin Düzenlemeler

Bir meslek grubu tarafından belirlenen mesleki etik kuralları her meslek grubu için geçerli olacak diye bir kaide yoktur. Bundan ötürü bazı etik kurallar sadece bir meslek grubu için geçerli olabilir, başka meslek grubu için belirlenen etik kuralların tamamının geçerli olması söz konusu olmayabilir bu durum benzer etik kuralların olmayacağı anlamına gelmemektedir. Koşullara bakıldığında farklı ne kadar meslek grubu bulunuyorsa bir o kadar da farklı etik kurallar düzenlemesinden söz edebilmek mümkündür. Örneğin bir muhasebecinin görevi ile satış temsilcisinin görevi, mesleki etik açısından değerlendirildiğinde muhasebeci ile satıcının görevi tamamen zıtlık gösterebilir. Çünkü bir muhasebeci bazen bildiği gerçeği mesleki etik açısından gizlemek zorunda kalırken, satıcı olduğu gibi açıklamak zorundadır (Özkol ve Diğerleri,2005).

Meslek mensupları için uluslararası alanda ilk etik kuralları oluşturan AICPA, uluslararası geçerliliği olan IFAC ve TÜRMOB etik kurallarını belirtmek gerekir ise;

AICPA Mesleki Davranış İlkeleri	AICPA Mesleki Davranış Kuralları
Sorumluluk Kamu Çıkarı Gözetme Dürüstlük Tarafsızlık ve Bağımsızlık Özenli Çalışma Hizmetin Kapsamı ve Niteliği	Bağımsızlık Dürüstlük ve Tarafsızlık Genel Standartlara Uyum Standartlara Uyum Muhasebe İlkeleri ve Uyum Müşteri Bilgilerinin Gizliliği Şartlı Ücret Meslek Onuru İle Bağdaşmayan Davranış Reklam Yapma Yasağı Komisyon ve Danışma Ücreti Meslek Unvanı ve Mesleği İcra Biçimi

IFAC bünyesinde önceleri Etik Komitesi ismiyle yer alan ve sonrasında bağımsız kurullardan biri olan Muhasebe Meslek Mensupları İçin Uluslararası Etik Standartları Kurulu (IESBA) tarafından, “Muhasebe Meslek Mensupları İçin Etik Kurallar” 1998 yılında yayımlanmıştır. Fakat 2009 yılında başlatılan ve 2016 yılında tamamlanan “Yasalara ve Düzenlemelere Uyumsuzluğa Karşılık Verme (Responding to Non-compliance with Laws and Regulations)” başlıklı proje ile IESBA Etik Kuralları’nda çok önemli değişiklikler yapılmıştır. Müşteri veya işverenden kaynaklanan potansiyel bir illegal davranış veya yasalara ve düzenlemelere uymama (non-compliance with laws and regulationsNOCLAR) eyleminin farkında olduklarında, kamu yararına ne tür önlemler almaları gerektiği konusunda meslek mensuplarına rehberlik etmek üzere hazırlanmış bir düzenlemedir (IESBA, 2016). (Aktaran: Çiftçi ve Çiftçi).

Bölüm A Etik Kuralların Genel Uygulaması	Bölüm B Bağımsız Çalışan Meslek Mensupları	Bölüm C Bağımlı Çalışan Meslek Mensupları
Dürüstlük Tarafsızlık Mesleki Yeterlilik ve Özen Gizlilik Mesleğe Uygun Davranış	Mesleki Görevlendirme Çıkar Çatışmaları İkincil Görüşler Ücretler ve Diğer Ödeme Biçimleri Mesleki Hizmetlerin Pazarlanması Hediyeler ve Diğer İkramlar Müşteri Varlıklarının Emanet Alınması Tarafsızlık Bağımsız Denetim ve İnceleme Sözleşmeleri Bağımsız Diğer Güvence Sözleşmeleri	Potansiyel anlaşmazlıklar Bilginin Hazırlanması ve Raporlanması Yeterli Uzmanlıkla Hareket Etme Finansal Çıkarlar Rüşvetler

 

 

5.Meslek Etiğine Yönelik Yaklaşımlar

Etik kuramların hepsinde ortak olan amaç; eylemde bulunurken neyi hareket noktası olarak alacağı veya neyi amaç olarak konumlandıracağıdır. Aslında bu, insanın eylemde bulunurken eylemin sonucunun mu yoksa eylemin niyetinin mi fiile ahlakilik kazandırdığının sorgulanması anlamına gelir (Macit, 2009).Bundan dolayı meslek etiğine yönelik iki temel yaklaşımdan söz edilebilir.

5.1.Teleolojik Yaklaşım

Bu yaklaşım fayda / maliyet karşılaştırması ile karar vermede en yüksek faydayı sağlayacak seçeneğin doğru olduğu ilkesini esas almaktadır (Akdoğan,2003). Yani eylem kendi başına iyi ya da kötü değildir; o eylemi iyi ya da kötü yapan eylemin sonuçlarıdır. Eğer eylem sonuçta yarar sağlıyor ise “iyidir”. Bir başka ifade ile en çok sayıdaki kişi için en çok iyiliğin sağlanması esastır. Bu yönü ile faydacı(teleolojik) yaklaşım “pratik” ve “gerçekçi” olmak gibi nitelikler kazanmaktadır. Nitekim işletmeler ve yöneticiler çoğunlukla faydacı yaklaşımı kullanmaktadır (Trevino ve Nelson, 2007).

Teleolojik yaklaşım bireyselci yaklaşım ve yararlı olma yaklaşımı olmak üzere iki grupta incelenebilir.

5.1.1.Bireyselci Yaklaşım

Bu yaklaşıma göre, bireyler kendilerine uzun dönemde en önemli avantajı sağlayacak duruma göre karar verirler. Bu davranış modelinde en önemli olan nokta, bireyin kendisi için iyi-kötü değerlendirmesinde kendisine en üstün yararı sağlayacak sonuçtur. Her birey kendi çıkarlarını öne çıkarma güdüsüyle hareket ettikçe genel çıkarlarda üste çıkacaktır. Ancak bireyci yaklaşım dürüstlük, doğruluk kavramlarının temeline oturduğu zaman gerçek anlamına ulaşır (Akdoğan, 2005).

5.1.2.Yararlı Olma Yaklaşımı

Yararlı olma yaklaşımında genellikle en fazla yararı sağlayacak kararın en doğu karar olduğu savunulmaktadır. Öncelikle karardan etkilenecek taraflar için olası seçenekler değerlendirilir. Daha sonra, söz konusu taraflar içinde çoğunluğu oluşturan gruba en fazla tatmini ve yararı sağlayacak davranış biçimi esas alınır. Gerçek uygulamada bunların belirlenmesi oldukça zordur (Selimoğlu,1997).

5.2.Deontolojik Yaklaşım

Deontolojik etik sistemler, ilkeli karar verme sistemi olarak tanımlanmaktadır. Yani yapılması gerekeni yapma bilimidir. Kant tarafından geliştirilmiş bu sistem de karar faaliyet ve davranışların tercihinde önemli olan eylemlerin sonuçları değil, ilke ve kuralların doğruluğudur (Ay, 2003).

Kant’a göre, iyi niyetli olan kişinin kararını verirken sonucunu düşünmesine gerek yoktur. Buna göre sonuç kötü de olsa karar iyi niyetli bir şekilde alınmışsa doğrudur yani etikdir (Ünal ve Nardalı, 2010). Teleolojik yaklaşımın aksine burada çoğunluğun yada en yüksek faydanın söz konusu olmadığı durumlarda da tanınması gereken haklar ve yükümlülükler olduğu deontolojik yaklaşımın temel felsefesini oluşturmaktadır (Selimoğlu, 1997).

Deontolojik Yaklaşım, etik ve haklar yaklaşımı ve eşitlikçi yaklaşım olarak iki grupta incelenebilir.

5.2.1.Etik ve Haklar Yaklaşımı

Meslek mensuplarının meslek etiğini ilgilendiren bir konuda karar alırken toplumdaki diğer kişilerin haklarını ihlal etmemeye dikkat etmeleri gerekir.

5.2.2.Eşitlikçi Yaklaşım

Bu yaklaşım meslek örgütüne karar verme aşamalarında karşılaşılan çıkar çatışmaları ya da ikilemlerden kaynaklanan problemlerden kurtulmak için somut kriterler bütünü olarak eşitlikçi yaklaşım önerilmektedir.

Meslek örgüt için belirtilen temel ilkeler şunlardır (Akdoğan, 2005);

• Tüm meslek mensuplarının eşit olduğu üzerinde durulmaktadır.
• Meslek örgütünün kendisine bağlı meslek mensupları arasında meslek etiği kurallarını uygularken adaletli davranmasını öngörmektedir.
• Meslek mensuplarının mesleğe uymayan şekilde davranmaları sonucunda meslek örgütüne verdikleri zararın bilerek mi, yoksa bilmeyerek mi verildiğinin incelenerek eğer kasıtlı ise gereken cezanın verilmesini öngörmektedir.

Sonuç

Meslek etiği kuralları meslek mensuplarına neyin yanlış neyin doğru olduğu konusunda bilgilendirme amacı ile hazırlanır. İş sürecinde karar verme aşamasındaki önemli ölçüt meslek mensubunun ahlaki vicdanıdır daha sonra ise yasal dayanaklardır.

İtibarlı bir meslek için topluma güven unsurunun yansıtılması gerekmektedir. Öncelikle meslek mensuplarının birbirine güveni oluşturulmalıdır. Müşteri baskılarına rağmen etik kurallara göre yapılan kaliteli ve doğru işler önce meslek mensuplarına daha sonra mesleğin kendine güven, saygınlık ve itibar sağlayacaktır.

KAYNAKÇA

A. Ünal ve Si. Nardalı, “İşletme ve Pazarlama Etiğine Giriş”, Detay Yayıncılık, 2010.

A. Yüksel, “Muhasebe Ve Etik”, XX. Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumu, Antalya, 23–27 Mayıs 2001.

A.Daştan, “Etik Eğitiminin Muhasebe Eğitimindeki Yeri ve Önemi: Türkiye Değerlendirmesi” Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, S: 1, 2009.

A.Habib, “Muhasebe Meslek Etiğinin Kamunun Aydınlatılmasındaki Önemine Meslek Mensuplarının Yaklaşımları” Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir, 2003.

A.Hüseyin, “Muhasebe Mesleğinde Etik” Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S: 17, 2002.

A. M. Pieper, “Etiğe Giriş”, Ayrıntı Yayıncılık, İstanbul,1999.

B.Çiftci ve Y. Çiftci. “Muhasebe Meslek Etiği Düzenlemeleri Çercevesinde İhbarcılık” 2017.

E. Özkol, D. Kök, M. Çelik, S. Gönen, “Meslek Etiği ve Meslek Elemanlarının Etik İlkelere Duyarlılık Düzeyinin Araştırılması”, Muhasebe ve Denetime Bakış”, 2005.

E.N.Çalışkan, “Stratejik Yönetim Ve Etik”, Ed: Zeyyat Sabuncuoğlu, “İşletme Etiği”, Beta Yayınları, İstanbul, 2011.

E.Özkol, D.Kök, M.Çelik, S. Gönen, “Meslek Etiği Ve Muhasebe Meslek Elemanlarının Etik İlkelere Duyarlılık Düzeylerinin Araştırılması.” Muhasebe Ve Denetime Bakış, S:15,2005.

F.A.Kutluk ve A. Ersoy, “Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Yargı Düzeylerine Üzerine Bir Araştırma”, Ege Akademik Bakış Dergisi, 2011.

H. Akdoğan, “Muhasebe Meslek Etiğinde Teleolojik ve Deontolojik Yaklaşımların Karşılaştırılmaları”, 2005.

IESBA (2016). “Responding to Non-compliance with Laws and Regulations-Fact Sheet”, http://www.ifac.org/publications-resources/responding-non-compliance-laws-and-regulations-factsheet, (E.T. 14.4.2017).

L. Trevino ve K. A.Nelson, Managing Business Ethics: Straight Talk About How to Do It Right, Wiley & Sons, 4th edition 2007.(aktaran : M.Arslan ve Ü. Berkman, Dünyada ve Türkiyede İş Etiği ve İş Etik Yönetimi, 2009).

M.H. Macit, “Teleolojik Etik Anlayışının Deontolojik Eleştirisi”, Kaygı: Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, Sayı 13, Güz, 2009

S.K.Selimoğlu, “Muhasebede Meslek Ahlakı Yaklaşımı” III. Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu Bildiri Kitabı 1997.

Selimoğlu, Seval Kardeş. "Muhasebe Eğiminin Meslek Mensubu Adaylarına Ahlaki Doğruları Kazandırmadaki Rolü," Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi XX. Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2001.

Tesmer, Meslek Hukuku, Mesleki Değerler Ve Etik, Tesmer Yayınları:88, 2009.

Ü.Ay, İşletmelerde Etik ve Sosyal Sorumluluk, Nobel Yayıncılık, Adana, 2003.

Y.Sucu, “Yönetim ve Etik”, 11.Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi (22-24 Mayıs 2003), Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Yayın No: 57, 2003.

05.09.2019

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.