Faruk Yüksel
SGK Başmüfettişi
Ahi Evran Üniversitesi
Uzman Öğretim Görevlisi
A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
farukyukselsgk@gmail.com

Son Düzenlemeler Sonrasında Kısa Çalışma Ödeneği Nedir Nasıl Hesaplanır?

Kriz veya doğal afet gibi olaylar zaman zaman ekonomik faaliyetleri sekteye uğratmakta, işyerlerinin faaliyetlerini normal çalışma düzeni içerisinde yürütmesine engel olmaktadır Böyle durumlarda, yani ekonomik faaliyetlerin olağan akışı içerisinde yürütülmesinin mümkün olmadığı durumlarda başvurulabilecek bir yöntem olan kısa çalışma işverenlerin yaşadıkları sıkıntıları hafifletmeyi ve işten çıkarmaları önlemeyi hedefleyen bir uygulamadır.

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile düzenlenen kısa çalışma ödeneği ile ilgili uygulama esaslarını belirlemek üzere en son 11 Haziran 2024 tarihli ve 32573 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneğine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik çıkarılarak yeni düzenlemeler yapılmıştır.

1- KISA ÇALIŞMA VE KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ NEDİR?

Kısa çalışma; genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz, genel salgın yada zor­layıcı sebeplerle işyerinde uygulanan çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması halleridir.

Genel ekonomik kriz, ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisi ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumları ifade etmektedir. Sektörel kriz, ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olaylardan doğrudan etkilenen sektörler ve bunlarla bağlantılı diğer sektörlerdeki işyerlerinin ciddi anlamda sarsıldığı durumlar; bölgesel kriz ise, ulusal veya uluslararası olaylardan dolayı belirli bir il veya bölgede faaliyette bulunan işyerlerinin ekonomik olarak ciddi şekilde etkilenip sarsıldığı durumlardır.

Zorlayıcı sebep: İşverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da işyerinin fiziken doğrudan olumsuz etkilendiği deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik ve benzeri durumları,

Kısa çalışmaya neden olan zorlayıcı sebepler ise; işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da işyerinin fiziken doğrudan olumsuz etkilendiği deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik ve benzeri durumlar olarak tanımlanmıştır.

Yapılan yeni düzenleme zorlayıcı sebepler ile kısa çalışma ödeneğine başvurulabilmesi için yangın, su baskını, deprem vb. durumlardan işyerinin fiziken doğrudan olumsuz etkilenmiş olması şartı getirilmiştir. Deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik ve benzeri durumlar gerekçesiyle yapılan başvurulardan işyerinin fiziken doğrudan etkilenmediği ancak nakit darlığı, ödeme güçlüğü, pazar daralması ve stok artışı gibi sebeplerle dolaylı olarak etkilendiği gerekçesiyle yapılan kısa çalışma ödeneği başvuruları kabul edilmeyecektir.

Çıkarılan yeni yönetmelik daha önce kısa çalışma ödeneği uygulamasına dayanak olmayan genel salgın hali de düzenlenmiş ve bir hastalığın veya enfeksiyon etkeninin ülke çapında veya belirli bir bölgede çok geniş bir alanda yayılım gösterdiği ve işyerlerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumlar olarak tanımlanmıştır.

İşyerindeki çalışma süresinin azalması halinin kısa çalışma sayılabilmesi için, işyerinde uygulanan çalışma süresinin, en az dört hafta süreyle işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılmasını veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az dört hafta süreyle faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması gerekmektedir. Kısa çalışma uygulamasının süresi en çok üç ay olabilir.

Kısa çalışma halinin varlığında işyeri çalışanlarına Türkiye İş Kurumu tarafından kısa çalışma ödeneği ödenir. Kısa çalışma ödeneklerine ilişkin ödemeler İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanır.

2. KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN ŞARTLARI

Kısa çalışma yöntemini uygulamak isteyen işveren bu talebini, derhal gerekçeleri ile birlikte Tür­kiye İş Kurumuna, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya bir yazı ile bildirir. İşverenin başvurusunun kabul edilebilmesi için gerekli ilk şart, başvurunun genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz, genel salgın veya zorlayıcı sebeplerden kaynaklandığının tespit edilmesidir. Nakit darlığı, ödeme güçlüğü, pazar daralması veya stok artışı gibi sebeplere dayalı olarak yapıldığı tespit edilen başvurular kabul edilmeyecektir.

İşverenin kısa çalışma talebinin uygun görülmesi yani kısa çalışma ödeneğinin ödenebilmesi için gereken diğer şartlar şunlardır:

a) İşverenin kısa çalışma talebinin Türkiye İş Kurumunca uygun bulunması.

b) İşçinin kısa çalışmanın başladığı tarihten önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olması ve son üç yılda en az 450 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olması .

Kısa çalışma uygulamasının kabulü için işyerinde normal çalışma sürelerine uyulamamasına yol açan ekonomik krizin, genel salgının veya zorlayıcı sebebin var olup olmadığına, işverenin başvurusu üzerine, Türkiye İş Kurumu karar verir. İnceleme sonucu işverene bildirilir. İşveren durumu, işyerinde işçilerin görebileceği bir yerde ilan eder ve varsa toplu iş sözleşmesine taraf işçi sendikasına bildirir. İlan yoluyla işçilere duyuru yapılamadığı durumlarda, kısa çalışmaya tabi işçilere yazılı bildirim yapılır.

Kısa çalışma ödeneğinin ödenmesinin uygun görülmesi halinde, ödemeye işyerinde normal çalışma sürelerinin uygulanmasını engelleyen, işin kısmen veya tamamen durmasına sebep olan zorlayıcı sebebin varlığı süresince devam edilir. Fakat bu süre üç (3) ayı geçemez. Üç aylık süre Cumhurbaşkanı tarafından altı (6) aya kadar uzatılabilir.

Ancak bazı durumlarda, kısa çalışma ödeneği alan işçilerin ödenekleri üç aylık süre dolmamış olsa da kesilebilir. Bu durumlar kısa çalışma ödeneği alan işçinin;

1. İşten ayrılması,
2. Farklı işyerine nakli,
3. İş sözleşmesinin askıya alınması,
4. Yaşlılık aylığı almaya başlaması,
5. Herhangi bir sebeple silah altına alınması,
6. Herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması,
7. Tutuklanması veya hüküm giymesi,
8. Yurtdışına çıkması,
9. Geçici iş göremezlik ödeneği almaya başlamasıdır.

İşverenin başvurusu ile de kısa çalışma ödeneğinin ödenmesine üç aylık süre dolmadan son verilebilir. İşverenler, kısa çalışmanın geçerli olduğu üç ay dolmadan normal faaliyetine başlamaya karar verebilir. İşverenler, böyle bir karar vermeleri halinde, durumu; ilgili Türkiye İş Kurumu birimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya ve işçilere altı iş günü önce yazılı olarak bildirmek zorundadırlar. İşçiler de bildirimde belirtilen tarihte işbaşı yaparlar. Bildirimde belirtilen tarih itibariyle kısa çalışma sona erer.

Ayrıca, kısa çalışma uygulaması devam eden işyerlerinde yapılan inceleme sırasında işverenin ödenek alan işçilerin çalışma süreleri ile ilgili hatalı bilgi ve belge verdiğinin tespit edilmesi ve tespiti yapan müfettişin yazılı talebi halinde hakkında hatalı bilgi verilen işçi sayısı da dikkate alınarak kısa çalışma ödeneği durdurulur.

Kısa çalışma ödeneği olarak ödenen süreler, kısa çalışma başlama tarihinden itibaren 3 yıl içindeki hizmet akdi fesihlerine istinaden yapılacak işsizlik ödeneği ödemelerine ilişkin hak sahipliği sürelerinden düşülür.

Örnek-1:

2022 yılında üç ay süre ile kısa çalışma ödeneği alan (A) adlı işçi, 2024 yılında işten ayrılmış ve (A)’nın 240 gün işsizlik ödeneği almaya hakkı bulunması durumda, üç aylık yani 90 günlük süre 240 günlük süreden düşülerek kendisine 150 gün boyunca işsizlik ödeneği ödenecektir.

3. KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN HESAPLANMASI

4447 sayılı Kanunun Ek-2 inci maddesinin kısa çalışma ödeneğinin hesaplanmasına ilişkin hükmü, “Günlük kısa çalışma ödeneği; sigortalının son oniki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60’ıdır. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, 4857 sayılı Kanunun 39 uncu maddesine göre uygula­nan aylık asgari ücretin brüt tutarının % 150’sini geçemez.” şeklindedir. Bu hesaplama şöyle formülleştirilebilir:

Ödenek Miktarı = Son Oniki Aylık Ortalama Prime Esas Kazanç x %60 - Damga Vergisi

Bu tutar ilgili ay için İş Kanununa göre geçerli olan asgari ücretin brüt tutarının %150’sini geçemeyecektir.

Yukarıdaki açıklamalara göre kısa çalışma ödeneğinin hesaplanmasını örneklerle açıklayalım:

Örnek-2:

Son oniki aylık ortalama prime esas kazancı 26.500.-TL. olan (A) işçisine ödenecek kısa çalışma ödeneği şöyle hesaplanacaktır:

Ödenek Miktarı = 26.500 x %60 = 15.900.- TL.

Bu tutardan damga vergisi için kesinti yapılacak ve kalan tutar kısa çalışma ödeneği olarak ödenecektir.

Yukarıda açıklanan şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneğinin tutarı 2017 yılı için asgari ücretin %150’si olan 30.003,75.-TL.’den fazla olamayacaktır.

Örnek-3:

2024 Eylül ayı için son oniki aylık ortalama prime esas kazancı 55.000.-TL. olan (B) işçisine ödenecek kısa çalışma ödeneği 55.000 x %60 = 33.000.- TL. olarak hesaplansa da kendisine verilecek ödenek için 30.003,75.-TL. esas alınacak ve bu tutardan damga vergisi için kesinti yapılarak ödenecektir.

16.08.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.