Evren Özmen
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilirkişi
evrenozmen@ozmconsultancy.com
www.ozmconsultancy.com

Kooperatiflerde Ortakların Hak Ve Yükümlülükleri Nelerdir?

Ortakların Hakları

Ortaklar haklarını iki şekilde kullanılmaktadır.

A. Ortakların Bireysel Olarak Kullanacakları Hakları

1.    Ortaklıktan çıkma hakkı,

2.    Ortaklık payını devir hakkı,

3.    Çıkarılma kararına karşı genel kurula itiraz etme hakkı,

4.    Çıkarılma kararına karşı dava açma hakkı,

5.    Bilgi edinme hakkı,

6.    Örnek isteme hakkı,

7.    Defter ve belgeleri inceleme hakkı,

8.    Genel kurula katılma hakkı,

9.    Seçme ve seçilme hakkı,

10.  Olumlu gelir-giderken pay (risturn) alma hakkı,

11.  Genel kurulda temsil hakkı,

12.  Genel kurul kararını iptal için dava açma hakkı,

13.  Denetçilerin açıklama yapmasını isteme hakkı,

14.  Tasfiye artığından pay alma hakkı,

Yukarıda tek tek sayılan ortakların bireysel kullanacakları haklarını aşağıdaki şekilde açıklayabiliriz.

1.    Ortaklıktan çıkma hakkı:

Kooperatifler Kanunu’nun 10. maddesine göre her ortağın istediği zaman ve gerekçe göstermeksizin kooperatiften çıkma hakkı vardır. Bu hak kooperatifçilik ilkelerinden olan kooperatiflere serbestçe giriş-çıkış ilkesinin bir gereğidir.

Ancak, ortaklıktan çıkma hakkının kullanılması, kooperatifin bünyesinin korunması gerekçesiyle ve anasözleşmeye hüküm konulmak kaydı ile en çok 5 yıl ile sınırlandırılabilmektedir.

Ortağın hiçbir suretle kooperatiften çıkamayacağına dair anasözleşmeye konulan hükümler geçersiz olduğu gibi, bu konuda ortaktan alınan yazılı veya sözlü taahhütlerde geçersizdir.

Bununla birlikte ortaklıktan çıkma işleminin ortaklığa bağlı hakların alınmasından önce ve alınmasından sonra olmak üzere iki durumda değerlendirilmesi gerekmektedir. Şöyle ki, ortak, kooperatiften ortaklık hakkına bağlı olarak konut veya işyeri almadan ortaklıktan çıkıyor ise, bu durumda serbestçe çıkabilir ve kooperatife birikmiş ödemesi Kooperatif Anasözleşmesinin ilgili hükmüne göre kendisine iade edilir.

Ancak ortak kooperatiften konut ya da işyerini teslim aldıktan sonra ortaklıktan çıkıyor ise, ortaklık hakkına bağlı olarak almış olduğu konutu veya işyerini kooperatife iade etmesi gerekmektedir. Uygulamada bu iki husus birbirine karıştırılmaktadır. Bu nedenle anlaşmazlıklar oluşmaktadır. Bu anlaşmazlıkların oluşmaması için ortaklıktan ayrılan kişinin yukarıdaki durumu dikkate alarak karar vermesi ve buna göre uygulama yapması gerekmektedir.

Kooperatif amacını gerçekleştirdikten sonra fesih ve tasfiye olacak ise, bu durumda kooperatifin fesih ve tasfiyesinin kolaylaştırılması için yönetim kurulunun bilgisi dahilinde ortaklıktan ayrılarak ortak sayısını azaltmak suretiyle ortaklıktan çıkmak mümkün olabilmektedir. Ancak yukarıda da belirtildiği üzere kooperatifin varlığı devam ettiği sürece (gerek yapı kooperatifi olarak ve gerekse tür değiştirip işletme kooperatifi olarak) konut veya işyeri alındıktan sonra ortaklıktan çıkmak uygun düşmediğinden bu hususa gerekli özen gösterilmelidir.

Mevcut tip anasözleşmenin ortaklıktan çıkmaya ilişkin 13. maddesine göre her ortak hesap yılı sonundan en az bir ay önce yönetim kuruluna yazı ile başvurmak suretiyle ortaklıktan çıkabilmektedir.

Bu isteği, yani ortaklıktan çıkma isteğini yönetim kurulu kabulden kaçınırsa, ortak çıkma dileğini noter aracılığıyla yönetim kuruluna bildirir ve bu bildiri tarihinden itibaren çıkma gerçekleşir.

2.    Ortaklık payını devir hakkı:

Her ortağın ortaklık payını devretme hakkı vardır. Devralan ortağın ortaklık koşullarını taşıması halinde yönetim kurulu devir işlemini kabul etmek zorundadır.[1]

3.    Çıkarılma kararına karşı genel kurula itiraz etme hakkı:

Kooperatif ortakları ortaklıktan çıkarılma ile ilgili kendilerine yapılan tebligatı aldığı tarihten itibaren 3 ay içinde bu çıkarmaya karşı kooperatif yönetim kuruluna verecekleri bir dilekçe ile genel kurul nezdinde itiraz etme hakları bulunmaktadır. Bu itirazı yapan ortaklar itirazın sonucunu alıncaya kadar aynı konu ile ilgili dava açamazlar.[2]

4.    Çıkarılma kararına karşı dava açma hakkı:

Çıkarılan ortak çıkarılma işlemine 3 ay içinde genel kurul nezdinde itiraz etmeyip isterse dava yolunu tercih edebilir. Aynı şekilde ortak genel kurul nezdinde yapmış olduğu itirazdan red sonucu çıktığı taktirde genel kurul kararının da kendisinde tebliğinden itibaren 3 ay içinde ortaklıktan çıkarılma kararının iptali davası açabilir.

5.    Bilgi edinme hakkı:

Her ortağın yönetim ve denetim kuruluna ait yıllık çalışma raporları ile bilançoyu genel kurul toplantısından en az 15 gün öncesinden itibaren bir yıl süre ile kooperatif merkezinde inceleme hakkı bulunmaktadır.[3]

Ortakların bilgi edinme hakkı anasözleşme veya kooperatif organlarından birinin kararı ile kaldırılamaz ve sınırlandırılamaz.

6.    Örnek isteme hakkı:

İsteyen her ortağa bilanço ve gelir-gider farkı hesaplarının birer suretinin verilmesi zorunludur.

Ortakların bilanço ve gelir-gider hesaplarının birer suretinin verilmesi hakkı anasözleşme veya kooperatif organlarından birinin kararı ile kaldırılamaz ve sınırlandırılamaz.

7.    Defter ve belgeleri inceleme hakkı:

Ortaklar genel kurulun açık bir izni veya yönetim kurulu kararı ile kooperatifin defterlerini ve haberleşme ile ilgili belgelerini inceleme hakkı bulunmaktadır.[4]

8.    Genel kurula katılma hakkı:

Yapı kooperatiflerinde her ortak, ortak olduğu tarihten itibaren kooperatif genel kurullarına katılma hakkı bulunmaktadır. Genel kurulda bulunma hakkı aynı zamanda genel kurulda görüşmelere katılma, düşüncelerini açıklama, gerek gördüğü konularda sorular sorma, oyunu kullanma, seçme ve seçilme gibi hakları da içerir.[5]

Ancak, ortağın aynı zamanda yönetim kurulu veya tasfiye kurulu üyesi olması nedeniyle bu organlara getirilen özel hükümler saklıdır.

Yapı kooperatiflerinde genel kurula katılmak için ortak olma tarihinden itibaren belirli bir süre beklenmesi gerekmediği halde, işletme kooperatiflerinde (devir hariç) bu süre üç aydır.

9.    Seçme ve seçilme hakkı:

Her ortak, ortak olduğu tarihten itibaren kooperatif organlarına (yönetim kurulu, denetim kurulu ve tasfiye memuru) seçilme hakkı bulunmaktadır.

10.  Olumlu gelir-giderken pay (risturn) alma hakkı:

Uygulamada her ne kadar yapı kooperatiflerinde gelir-gider farkından pay dağıtma işlemi söz konusu olmamakta ise de, işletmeye açılan işyeri kooperatiflerinde gelir fazlası söz konusu olduğunda ve genel kurulca da dağıtımına karar verildiği taktirde anasözleşme hükümleri de dikkate alınmak koşuluyla ortakların gelir-gider farkından pay alma hakları bulunmaktadır.

11.  Genel kurulda temsil hakkı:

Her ortağın genel kurula iştirak etme hakkının yanında, istemesi halinde yazılı vekalet verme koşuluyla başka bir ortağı veya birinci derecede akrabasını vekil olarak tayin etme hakkı bulunmaktadır.

Ortak sayısı 1000 kişiye kadar olan kooperatiflerde her ortağın başka bir ortağı temsil hakkı bulunmakta olup, 1000 kişiyi geçen kooperatiflerde en çok 9 kişi olmak üzere vekaletle temsil olanaklı bulunmaktadır.

Genel kurullarda temsil hakkı; hem temsil etme ve hem de temsil edilme olarak kabul edilmektedir.

12.  Genel kurul kararının iptali için dava açma hakkı:

Kooperatifler Kanunu’nun 53. ve Kooperatif Anasözleşmesinin 38. maddesinde belirtilen hüküm çerçevesinde her ortağın genel kurul tarihinden itibaren bir ay içinde genel kurul kararını iptal için dava açma hakkı bulunmaktadır.

13.  Denetçilerin açıklama yapmasını isteme hakkı:

Kooperatif ortakları gerekli gördükleri hususlarda denetçilerin dikkatini çekmeye ve açıklama yapılmasını istemeye yetkilidirler. Denetçiler, ortakların bu isteklerini yazılı olarak yanıtlama yükümlülüğünde bulundukları gibi gerek görmeleri halinde bu husus ile ilgili yıllık raporlarında da yer verebilirler.[6]

14.  Tasfiye artığından pay alma hakkı:

Kooperatifin fesih ve tasfiyesine karar verilmesi söz konusu olduğu taktirde, her ortak kooperatifin borçlarının ve ortak pay bedellerinin ödenmesinden sonra kalan miktarın dağılmasında kendine düşen payı alma hakkı bulunmaktadır. Tasfiye sonunda kalan miktarın dağılmasında, dağılma anındaki kayıtlı ortaklar veya hukuki halefleri arasında ödenmiş sermayeleri ile orantılı olarak dağılacağına ilişkin KK’nın 83. maddesinde hükme yer verilmiştir.

B. Toplu Kullanılacak Haklar

1.    Genel kurulu toplantıya çağırma hakkı,

2.    Gündeme ilave yapılmasını isteme hakkı,

1.    Genel kurulu toplantıya çağırma hakkı:

Yapı kooperatiflerinde 4 ortaktan az olmamak üzere ortak sayısının en az 1/10’unun isteği üzerine genel kurulu toplantıya çağırma konusunda yönetim ve denetim kurullarına ana sözleşmede belirtildiği şekilde bildirimde bulunma hakkı vardır.

Bu istek 10 gün içinde yönetim kurulu tarafından yerine getirilmediği taktirde istek sahipleri Bakanlığa başvurabilirler. Bakanlık tarafından da genel kurul yapılmadığı taktirde istek sahipleri yerel Mahkemeye başvurarak genel kurulu bizzat çağırma izni alabilirler.

2.    Gündeme ilave yapılmasını isteme hakkı:

Kooperatifler Kanunu’nun 46. ve Kooperatif Anasözleşmesinin 31. maddesine göre 4 ortaktan az olmamak üzere ortakların en az 1/10’u tarafından ve genel kuruldan en az 20 gün önce yazılı olarak bildirimde bulunmak koşuluyla genel kurul gündemine ilave yapma hakları bulunmaktadır.

Ayrıca genel kurul sırasında yine 4’ten az olmamak üzere 1/10 ortağın gündem maddelerinin görüşülmesine geçilmeden önce aşağıdaki konularda gündeme ilave yapılması için yazılı teklifte bulunma hakkı vardır.

Bu konular:

2.1. Hesap tetkik komisyonunun seçilmesi,

2.2. Bilanço incelemesi ve ibranın geriye bırakılması,

2.3. Çıkan veya çıkarılan ortaklar hakkında karar alınması,

2.4. Genel kurulun yeni bir toplantıya çağrılması,

2.5. Yasa, anasözleşme ve iyi niyet kurulları ile genel kurul kararlarına aykırı olduğu ileri sürülen yönetim kurulu kararlarının iptali,

2.6. Yönetim kurulu üyeleri ile denetçilerin azli ve yerlerine yenilerinin seçilmesi,

Kooperatiflerde ortakların Yükümlülük ve Sorumlulukları

A.   Parasal yükümlüğünü yerine getirmesi görevi,

B.   Sır saklama yükümlülüğü.

A. Parasal Yükümlüğünü Yerine Getirmesi Görevi

Yapı kooperatifleri ortaklarına konut veya işyeri inşaa etmek amacıyla kurulurlar. Bu amaçlarının gerçekleşmesi doğrultusunda kooperatif anasözleşmesinin 21., 23/6. ve 61. maddesi gereği konutun veya işyerinin maliyet bedelini genel kurul kararları doğrultusunda ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır.

Parasal yükümlülük; kooperatife karşı her türlü akçeli yükümlülüğü ifade etmektedir.

Parasal yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde kooperatif anasözleşmesinin 14/2. ve 16. maddeleri ile KK’nın 27. maddesinde yazılı ihtarları yapmak koşuluyla ortağın ortaklıktan çıkarılması olanaklıdır.

B. Sır Saklama Yükümlülüğü

Kooperatif ortakları ne şekilde olursa olsun kooperatif ile ilgili edinmiş oldukları iş sırlarını ortaklıkları sona ermiş olsa bile gizli tutmak zorundadırlar. Bu zorunluluğa uymayan ortaklar oluşacak zarardan dolayı kooperatife karşı sorumlu oldukları gibi herhangi bir zarar söz konusu olmasa dahi kooperatifin şikayeti halinde bir yıla kadar hapis veya ağır para cezası ile veya her ikisi ile birlikte cezalandırılmaları söz konusudur.

09.07.2019

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.