Evren Özmen
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilirkişi
evrenozmen@ozmconsultancy.com
www.ozmconsultancy.com

Kooperatif Kurmanın Avantajları ve Dezavantajları

Kooperatif kurmanın temel avantajı, (yapı kooperatifleri özelinde) toplu hareket edebilmenin gücü ile bireysel olarak finansal anlamda ulaşılamayan konut veya işyerlerine daha uygun maliyetler ile ulaşmaktadır.

Kooperatif kurmanın avantajlarını temelde vergisel ve hukuki olarak ikiye ayırabiliriz.

A-Kooperatif Kurmanın Avantajları

Kooperatif kurmanın vergisel avantajları nelerdir?

• Öncelikle ilk olarak kooperatiflerin hepsini aynı tür olarak değerlendirmek hatalı bir yaklaşım olacaktır.
• Kooperatiflere sağlanan vergisel avantajlar kooperatif türlerine göre farklılık göstermektedir.
• Bu durumun en basit örneği olarak konut yapı kooperatifine sağlanan bazı KDV istisnalarının toplu yapı işyeri kooperatiflerine sağlanmadığını söyleyebiliriz.

O yüzden;

• Kuracağınız kooperatifin türüne göre vergi avantajı olup, olmadığını kooperatif kuruluş işlemlerine başlamadan önce net olarak öğrenmeniz gereklidir.

Temelde Kooperatiflere Sağlanan Vergi Avantajları

Kooperatiflere sağlanan vergi avantajları birçok farklı kanunda yer almaktadır.

1-Kurumlar vergisi muafiyeti:

• Kooperatiflerde kurumlar vergisi muafiyeti; uygulamada ortaklardan toplanan bedellerin ve faiz vb. gelirlerin vergilendirilmesine gerek olmadığı anlamına gelmektedir.
• Kurumlar vergisi oranı 2024 yılında %25 olduğu düşünüldüğünde bu durum önemli bir avantaj sağlamaktadır.

Tüketim ve taşımacılık kooperatifleri hariç olmak üzere,

• Ana sözleşmelerinde sermaye üzerinden kazanç dağıtılmaması,
• Yönetim kurulu başkan ve üyelerine kazanç üzerinden pay verilmemesi,
• Yedek akçelerin ortaklara dağıtılmaması ve sadece ortaklarla iş görülmesine ilişkin hükümler bulunup, bu hükümlere fiilen uyan kooperatifler
• Kuruluşundan inşaatın bitim tarihine kadar yönetim ve denetim kurullarında, söz konusu inşaat işlerini kısmen veya tamamen üstlenen gerçek kişilerle tüzel kişi temsilcilerine veya Kanunun 13 üncü maddesine göre bunlarla ilişkili olduğu kabul edilen kişilere veya yukarıda sayılanlarla işçi ve işveren ilişkisi içinde bulunanlara yer vermeyen
• Yapı ruhsatı ile arsa tapusu kooperatif tüzel kişiliği adına tescil edilmiş olan yapı kooperatifleri.

Yukarıdaki şartları sağlayan ve ana sözleşmelerinde bu hususlara dair hükümler bulunan ve bu kayıt ve şartlara da fiilen uyan kooperatifler kurumlar vergisinden muaftır.

2-Risturn İstisnası Avantajı:

Risturn istisnası avantajı sadece üretim, tüketim ve kredi kooperatiflerinde uygulanabilir.

Kooperatifler, üyelerin meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarının karşılıklı dayanışma ve yardımlaşma ile sağlanması esasıyla kurulmaktadırlar. Kurumlar Vergisi Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (k) bendi ile de tüketim ve taşımacılık kooperatifleri dışında kalan kooperatifler belirli şartlarla kurumlar vergisinden muaf tutulmuşlardır.

• Kooperatif ortaklarının yönetim gideri karşılığı olarak ödedikleri paralardan harcanmayarak iade edilen kısımlar ile tüketim kooperatiflerinin, ortaklarının kişisel ve ailevi gıda ve giyecek ihtiyaçlarını karşılamak için satın aldıkları malların değerine göre hesapladıkları risturnlar kurumlar vergisinden müstesnadır.
• Bu risturnların ortaklara dağıtımı, kâr dağıtımı sayılmaz. Risturnun nakden veya aynı değerde mal ile ödenmesi istisnanın uygulanmasına engel değildir.
• Ortaklardan başka kimselerle yapılan işlemlerden doğan kazançlar ile ortaklarla ortaklık statüsü dışında yapılan işlemlerden doğan kazançlar hakkında risturnlara ilişkin istisna hükmü uygulanmaz. Bunların genel kazançtan ayrılmasında, ortaklarla yapılan iş hacminin genel iş hacmine olan oranı esas alınır.

3-Kooperatiflerin Kira Gelirlerine Sağlanan Vergi Avantajı

• Kooperatiflerin gelirlerinin vergi kesintisine tâbi tutulan taşınmaz kira gelirlerinden ibaret olması halinde, bu gelirler için beyanname verilmez.

4-Kooperatiflerin Vadeli Mevduat Gelirleri için Beyanname vermek zorunda olmamaları

• Kooperatiflerin vergi kesintisine tabi tutulan taşınmaz kira gelirleri ile mevduat faizleri için kurumlar vergisi beyannamesi verilmesine gerek bulunmamaktadır.
• İşyeri veya konut inşa etmek üzere kurulan bir yapı kooperatifinin ortaklarından topladığı paraları değerlendirerek nemalandırması halinde, söz konusu nemaların Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 67 nci maddesine göre vergilendirilmiş olması ve ortaklara dağıtılmayarak kooperatif amaçları doğrultusunda harcanması şartıyla, muafiyet şartları ihlal edilmiş olmayacaktır.

5-Kooperatiflerin Demirbaş Satışlarında Kurumlar Vergisi Avantajı

• Kooperatiflerin faaliyetin icrasına tahsis ettikleri ve ekonomik ömrünü tamamlamış olan demirbaş, makine, teçhizat, taşıt ve benzeri amortismana tabi iktisadi kıymetleri elden çıkarmalarının ortak dışı işlem sayılmayacağı hüküm altına alınmıştır.
• Örneğin, bir üretim kooperatifinin amacını gerçekleştirmek üzere kullanmış olduğu iş makinesini, ekonomik ömrünü tamamladıktan sonra satması ortak dışı işlem olarak değerlendirilmeyecek ve bu satış işlemi dolayısıyla kooperatif muafiyeti etkilenmeyecektir.
• Ayrıca Kooperatifin amacını gerçekleştirmesinden sonra elinde kalan malzeme, alet ve edevatın satılması ortak dışı işlem olarak değerlendirilmeyecektir.

6-Yapı Kooperatiflerinde Kat Karşılığı Sözleşme Kurumlar Vergisi Avantajı

• Yapı kooperatiflerinin, arsalarını kat karşılığı vererek işyeri veya konut elde etmeleri ortak dışı işlem sayılacaktır. Ancak, bu kooperatiflerin, her bir hisse için bir işyeri veya konut elde etmesi halinde, bu işlem ortak dışı işlem olarak kabul edilmeyecektir.

7-Yapı Kooperatiflerinde Ortak/Üyelerin kullanımı için konut-işyerleri dışında sosyal tesis yapılması kurumlar vergisi muafiyetini bozmamasına ilişkin avantaj

• Yapı kooperatifi tarafından inşa edilen işyeri ve konutlarda yaşayan insanların sosyal ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla sosyal tesislerin kat karşılığı inşa ettirilmesi de ortak dışı işlem sayılmayacaktır.
• Bu tesislerin yapımını müteakip, kooperatif tarafından işletilmesi halinde, işletilmeye başlandığı tarihte muafiyet şartı ihlal edilmiş sayılacaktır.

8-Arsa temin edilmesi ancak henüz inşaat aşamasına gelinmemesi kurumlar vergisi muafiyetini bozmaz.

• Henüz arsa temini veya inşaat aşamasına gelmemiş bulunan dolayısıyla, işyeri veya konut teminine yönelik faaliyeti bulunmayan kooperatifler için bu şartlar aranmayacaktır.
• Örneğin, arsa tapusu kooperatif tüzel kişiliğine ait olmakla birlikte, henüz inşaat aşamasına gelmemiş bulunan konut yapı kooperatifinden inşaat ruhsatına ilişkin şart aranmayacaktır.

9-Başka bir kurumdan kar payı alan kooperatifin bu tutarı ortaklara dağıtırken vergi avantajı

• Tam mükellefiyete tabi başka bir kurumun sermayesine katılan ve kurumlar vergisinden muaf olan kooperatiflere, iştirak ettiği tam mükellef kurumlar tarafından 1/1/2018 tarihinden itibaren dağıtılan kâr payları üzerinden %15 vergi kesintisi yapılacaktır.
• Ancak söz konusu kooperatiflerin elde etmiş oldukları bu kâr paylarının, daha sonra ortaklara dağıtılması durumunda dağıtılan tutarlar üzerinden Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca herhangi bir vergi kesintisi yapılması söz konusu olmayacaktır

10-Katma Değer Vergisi Avantajı:

a-)Küçük Sanayi Sitesi kooperatiflerine yapılan inşaat ve altyapı işlemleri için KDV oranının sıfır olması avantajı

• Alt Yapı ve İnşaat İşlerinde KDV avantajı: Küçük sanayi sitesi kooperatiflerinin su, kanalizasyon, arıtma, doğalgaz, elektrik, haberleşme tesisleri ile yol yapımına ve küçük sanayi sitelerindeki işyerlerinin inşasına ilişkin, bunlara veya bunlar tarafından oluşturulan iktisadi işletmelere yapılan mal teslimleri ile hizmet ifaları 1/4/2018 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere KDV’den istisnadır.
• Arsanın Kooperatif adına olması şart: Küçük sanayi sitesi yapı kooperatiflerinin bu istisnadan faydalanabilmesi için küçük sanayi sitesi inşa edilecek arsanın tapu sicilinin küçük sanayi sitesi yapı kooperatifi adına tescil edilmiş olması ve bu arsanın küçük sanayi sitesi inşa edilmesine uygun olduğunun uygulama imar planı veya yetkili idarelerce verilecek ruhsat veya onay ile tevsik edilmesi gerekmektedir.
• Bu tip kooperatifler yukarıda sayılan iş ve işlemler için KDV ödemezler.
• Toplu işyeri kooperatifleri kapsamda değildir. Ancak kooperatifin mutlaka küçük sanayi sitesi kooperatifi olması gereklidir, işletme kooperatifleri veya toplu işyeri yapı kooperatifleri bu KDV avantajından faydalanamazlar.

b-)Konut Yapı Kooperatiflerine Yapılan İnşaat Taahhüt İşlerinde İstisna/İndirimli Oran Uygulaması avantajı

Konut yapı kooperatiflerine yapılan inşaat taahhüt işlerinde istisna veya indirimli KDV oranı (%1) uygulanabilmesi için;

- Kooperatifin konut yapı kooperatifi statüsünde olması,

- İşin konut yapı kooperatifine yapılması,

- Yapılan işin inşaat işi olması ve taahhüde dayanması,

gerekmektedir.

• Konut Kooperatiflerinde Konut Teslimi KDV oranı: Kooperatifin 3/7/2009 tarihinden sonra bina inşaat ruhsatı alınmış olması halinde ise üyelere yapılan150 m²ye kadar konut teslimlerinde (% 1), 150 m²nin üstündeki konut teslimlerinde ise (% 18) oranında KDV hesaplanır.
• Konut Kooperatiflerinde işyeri Teslimleri: Zaman zaman konut dışında işyeri de konut kooperatiflerinde az sayıda söz konusu olabilmektedir. Bu durumda üyeler dışında üçüncü şahıslara yapılan konut teslimleri ile kooperatif üyelerine bile olsa işyeri teslimleri konut kooperatiflerinde genel hükümler çerçevesinde KDV’ye tabidir.

Konut kooperatiflerinin KDV mükellefiyeti:

• 3/7/2009 tarihi itibarıyla arsası olup bina inşaat ruhsatı almamış kooperatifler ile bu tarih itibarıyla hiç arsası bulunmayan veya bu tarihten sonra kurulacak kooperatiflerin, bina inşaat ruhsatı almadıkları müddetçe mükellefiyetleri tesis edilmez.
• 3/7/2009 tarihinden itibaren bina inşaat ruhsatı alan konut yapı kooperatifleri adına, bina inşaat ruhsatının alındığı tarihten itibaren KDV mükellefiyeti tesis edilir, vergiye tabi işlemleri bulunmasa dahi sözü edilen konut yapı kooperatifleri tarafından takvim yılının üçer aylık dönemleri itibarıyla KDV beyannamesi verilir.

11-Kooperatiflerde Emlak Vergisi avantajı

• Kooperatifler kendi yönetim binaları için daimî olarak emlak vergisi ödemezler
• Ayrıca kiraya verilmemek şartı ile küçük sanayi sitesi içindeki binalar daimî emlak vergisinden muaftır

12-Kooperatiflerde Tapu Harcı avantajı

• Kooperatiflerin üyelerine veya ortaklarına tapu tesliminde yani yapı kooperatiflerinin ortaklarına dağıtacağı gayrimenkullerin ortaklar adına tescilinde sadece kayıtlı değer üzerinden binde 2,27 oranında harç alınır.

13-Kooperatifler Mevzuatından Kaynaklanan Avantajlar

• Kooperatifler ticaret şirketidir. Ayrıca son Yargıtay kararlarına göre de tacir olarak kabul edilmektedirler
• Ortaklaşa konut veya işyeri sahip olmanın belli bir kural, kaide içinde hesap verilebilir şekilde gerçekleşmesini sağlayan yapı kooperatifler ile kurulabilir.
• Yapı kooperatiflerinin amacı 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ve ana sözleşme hükümlerine istinaden ortaklarını konut veya işyeri sahibi yapmaktır. Anonim şirket veya dernek yapısı ile aynı şekilde bir yapı kurulması mümkün değildir.
• Kooperatifler mevzuatı yönetici ve denetçilerin eğitimi, dış denetim, koopbis gibi yükümlülükler ile günümüz şartlarına uyum sağlamıştır. Her ortak e-devlet üzerinden kooperatif ortaklığını teyit edebilmekte aynı zamanda kooperatifin bilgi ve belgelerine online ortamda ulaşabilmektedir.
• Aynı zamanda kooperatifler bağlı oldukları Bakanlıklar tarafından zaman zaman denetlenebildiği gibi, ortakların Cimer üzerinden basit bir şikayetine istinaden bile müfettişler aracılığı ile denetlenmektedirler.

B-Kooperatif Kurmanın Dezavantajları

• Kooperatifler açık, şeffaf ve hesap verilebilir yapılar olması nedeni ile kooperatifi kendi anonim veya limited şirketi gibi yöneteceğini düşünenler (özellikle inşaat firmaları) için dezavantajlıdır.
• İnşaat veya yapılaşma söz konusu olmadan arsa devirleri ile gelir elde etmek isteyen emlak firmaları için kooperatifler uygun değildir. Çünkü yapı kooperatifi ana sözleşmesinin amaç ve faaliyet konuları başlıklı 6.maddesinde kooperatifin amacı Yaptırılan konutların veya işyerlerinin mülkiyetini bu ana sözleşmede yazılı esaslara göre ortaklarına aktarması olarak ifade edilmiştir. Baştan konut yapımının imkânsız olduğu ve sadece arsa spekülasyonu üzerinden gelir elde edilmesi planlanan bir model kooperatifçilik mevzuatına uygun değildir.
• KDV avantajından faydalanayım, yakınlarım ile kooperatif kurup para kazanayım, kooperatif üye olanlar da bana bir şey soramasın diye bir düşüncede olanlar için kooperatif dezavantajlıdır.
• Kooperatiflerde karar alma süreçleri genellikle demokratik bir yapıya sahiptir. Kolektif akıl ile hareket edilmesi kooperatiflerde önem arz eder. Bu nedenle süreçler şirketlere göre daha yavaş ilerleyebilir.
• Parasal yükümlülüklerini yerine getirmeyen ortakların kooperatiften ihraç süreçleri ve devamındaki itiraz süreçlerinin uzun sürmesi

18.12.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.