Evren Özmen
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilirkişi
evrenozmen@ozmconsultancy.com
www.ozmconsultancy.com

Kooperatiflerde Denetim Süreci ile ilgili Önemli Değişiklikler ve Dış Denetime Geçiş

Kooperatif ve Üst Kuruluşlarının Denetimine Dair Yönetmelik yayımlandı.

Bilindiği üzere kooperatiflerde denetim faaliyeti genel kurul tarafından seçilen denetim kurulu üyeleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Kooperatiflerin günümüz şartlarına uyum sağlaması, etkin ve verimli bir şekilde denetlenebilmesi amacı ile Ticaret Bakanlığı tarafından önemli çalışmalar yapılmaktadır.

Bu kapsamda 01.02.2022 Tarihli Resmi Gazetede Kooperatif ve Üst Kuruluşlarının Denetimine Dair Yönetmelik yayımlanmıştır. Yönetmelikte hem yeni getirilen kooperatiflerde dış denetim hem de mevcut denetim kurulları ile ilgili önemli değişiklikler ve düzenlemeler mevcuttur.

A-Kooperatiflerde mevcut olan denetim kurulları ile ilgili bilgilendirme değişiklikler

1-Kooperatif denetleme organınca yapılacak denetimin konusu ve kapsamı nedir ?

• Kooperatiflerde denetimin konusu: Kooperatifin faaliyet konusu içerisinde, tüm işlemlerinin mevzuatta belirlenen usul ve esaslara uygun bir şekilde yürütülüp yürütülmediği, gelir tablosu hesaplarıyla bilançonun defterlerle uygunluk halinde bulunup bulunmadığı, defterlerin düzenli bir surette tutulup tutulmadığı ve gelir tablosu hesaplarıyla mameleki hakkında uyulması gerekli olan hükümlere göre işlem yapılıp yapılmadığı hususları denetleme organı tarafından yapılacak denetimin konusunu oluşturur.
• Kooperatiflerde Denetleme organı üyelerinin görevlerinin kapsamı: Denetleme organı üyeleri, genel kurul namına kooperatifin bütün işlem ve hesaplarını tetkik eder.

2-Kooperatifimiz Dış Denetime de tabi. Yine de denetleme organı tarafından da denetim yapılması zorunlu mudur ?

Dış denetime tabi kooperatifler de dâhil, tüm kooperatiflerde denetleme organı tarafından denetim yapılması zorunludur.

3-Kooperatiflerde Denetleme organı üyelerinde hangi şartlar aranır ?

Denetleme organı üyelerinde aşağıdaki şartlar aranır:

• Türk vatandaşı olmak ve medeni hakları kullanma ehliyetine sahip bulunmak.
• En az lise düzeyinde diploma sahibi olmak.( Yeni Getirilmiş Düzenlemedir) 
• Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından ya da 1163 sayılı Kanun hükümlerine göre mahkûm olmamak.
• Görevi süresince, kooperatifte yönetim kurulu üyesi, bu üyelerden birinin eşi, kooperatif personeli veya yönetim kurulu üyeleriyle ikinci derece dâhil kan ve kayın hısımı olmamak, yönetim kurulu üyeleriyle aralarında iş ortaklığı bulunmamak.
• Denetleme organı üyelerinden birinin eşi olmamak ve birbirleri ile ikinci derece dâhil kan ve kayın hısımlığı bulunmamak.
• Denetleme organı üyeleri, kooperatifin ve kooperatifin bağlı olduğu üst kuruluşların hissedarı oldukları şirketlerde, katıldıkları vakıflarda ve diğer teşekküllerde yönetim kurulu üyesi veya denetçi olamazlar, personel olarak yahut başka bir şekilde ücretli görev alamazlar.

İkinci fıkrada belirtilen diğer görevleri bulunmasına rağmen denetleme organı üyesi olarak seçilenler, seçildikleri tarih itibarıyla diğer görevlerinden ayrılmak zorundadırlar. 

Bu görevlerinden ayrılmayanların seçilmelerine ilişkin işlemler hükümsüzdür. 

4-Kooperatiflerde Denetleme organı üyelerinin görev ve yetkileri nelerdir ?

Denetleme organı üyelerinin görev ve yetkileri şunlardır:

• Yıllık bilanço ve gelir tablosu hesaplarını inceleyerek bu husustaki görüşlerini birlikte veya tek başına genel kurula bir raporla bildirmek.
• Kooperatif işlemlerinden bilgi edinmek ve gerekli kayıtların düzenli olarak tutulmasını sağlamak amacıyla en az üç ayda bir kooperatifin defterlerini incelemek.
• En az üç ayda bir kooperatifin nakit mevcudu ile menkul değerlerini kontrol etmek.
• Bütçe, bilanço ve gelir tablosunu denetlemek.
• Gelir tablosu hesaplarıyla bilançonun defterlerle uygunluk halinde bulunup bulunmadığını, defterlerin düzenli bir surette tutulup tutulmadığını ve işletmenin neticeleriyle mameleki hakkında uyulması gerekli olan hükümlere göre işlem yapılıp yapılmadığını incelemek.
• Yönetim kurulunun ihmali halinde genel kurulu olağan veya olağanüstü toplantıya davet etmek.
• Yönetim kurulu üyeleriyle, kooperatif personelinin ilgili kanun ve anasözleşme hükümleri ile iyi niyet esaslarına uygun davranıp davranmadığını kontrol etmek.
• Yönetim kurulu üyelerinin gerekli şartları taşıyıp taşımadıklarını araştırmak, toplantı nisabının kaybedilmesi halinde boşalan bu üyeliklere geciktirilmeksizin yeteri kadar yedek üye çağırmak.
• Kooperatif ortaklarının, yönetim kurulu üyeleri ve kooperatif personeli hakkındaki şikâyetlerini incelemek ve inceleme sonucunu yıllık raporunda açıklamak.
• Uygun gördükleri teklifleri yönetim kurulu ve/veya genel kurul toplantıları gündemine koydurmak.

Denetleme organı üyeleri, görevleri çerçevesinde işlerin yürütülmesinde gördükleri noksanlıkları, ilgili kanun ve anasözleşmeye aykırı hareketleri bundan sorumlu olanların bağlı bulundukları organa ve gerekli hallerde aynı zamanda genel kurula haber vermekle yükümlüdürler.

Kooperatifin birden fazla denetleme organı üyesi bulunması halinde, denetleme organı üyeleri kooperatifi genel kurul toplantısına çağırma yetkisi hariç olmak üzere kendilerine ilgili kanun ve anasözleşme ile verilen görev ve yetkileri, gerektiğinde tek başlarına da kullanabilirler.

-Denetleme Organı Üyeleri Yönetim Kurulu Toplantılarına Katılabilir mi ?

Denetleme organı üyeleri, yönetim kurulu ve genel kurul toplantılarına katılırlar ancak yönetim kurulu toplantılarında oy kullanamazlar.

(5) Denetleme organı üyeleri, 1163 sayılı Kanunun ek 3 üncü maddesine aykırı uygulamaları da araştırmakla yükümlüdürler.

5-Kooperatiflerde Denetleme organı üyelerinin sorumlulukları nelerdir ?

• Denetleme organı üyeleri; görevlerini yerine getirirken kusurlu hareket ettikleri takdirde, hem kooperatife hem de ortaklar ile kooperatif alacaklılarına karşı verdikleri zarar dolayısıyla sorumludurlar.
• Denetleme organı üyeleri, ilgili kanun ve anasözleşme ile kendilerine yükletilen diğer görevleri hiç veya gereği gibi yapmamalarından, düzenledikleri raporların gerçeği yansıtmamasından doğan zararlardan dolayı da kusursuz olduklarını ispat etmedikçe müteselsilen sorumludurlar.
• Denetleme organı üyeleri, görevleri sırasında öğrendikleri ve açıklanmasında kooperatif veya ortaklar için zarar umulan hususları, kooperatif ortaklarına ve üçüncü şahıslara açıklayamazlar

6-Kooperatiflerde Denetleme organı üyelerinin ücretleri nasıl ve kim tarafından belirlenir ?

Denetleme organı üyelerine genel kurulca belirlenen aylık ücret, huzur hakkı, risturn ve yolluk dışında hiç bir ad altında başkaca ödeme yapılamaz. 

7-Kooperatiflerde Denetleme Organı Yıllık Çalışma Raporu ve Temel İlkeler

• Denetleme organı üyeleri her yıl işlem ve hesapları denetleme görev ve yetkisini yerine getirdikten sonra 1163 sayılı Kanunun 67 nci maddesi uyarınca genel kurul toplantılarına sunacakları “Denetleme Organı Yıllık Çalışma Raporu”nu hazırlarlar. ( Raporun ismi değişmiştir)
•  Denetleme organı yıllık çalışma raporunda; raporun görüşüleceği genel kurul toplantı tarihi, incelemenin ait olduğu dönem ve düzenleme tarihi belirtilir. Raporun tüm sayfaları, düzenleyen denetleme organı üyesi veya üyeleri tarafından imzalanır.
• Rapor, genel kurulda görüşülecek döneme ilişkin tüm işlem ve hesapları kapsayacak şekilde ayrıntılı bilgiler içerir. Rapor; açık, öz ve anlaşılır bir dille yazılır.
• Raporda, ortaklar ve diğer kişiler nezdinde yanlış kanaat uyandırıcı, gerçeğe aykırı ifadelere yer verilemez.
• Rapor, ilgili olduğu genel kurul toplantı tarihinden en az 20 gün önce düzenlenerek yönetim kuruluna teslim edilir. ( Süre değişmiştir-Ana sözleşmede süre bir aydır)
• Ayrıca rapor yönetim kurulu tarafından KOOPBİS’e yüklenir. Daha sonra rapor içeriğinde herhangi bir değişiklik yapılamaz.
• Bu Yönetmelikte belirtilen esaslara uygun olarak düzenlenmeyen denetleme organı raporları, genel kurullarda görüşülemez ve kabul edilemez.

8-Kooperatiflerde Denetleme organı yıllık çalışma raporunda bulunması zorunlu hususlar ve raporunun içeriği

Denetleme organı yıllık çalışma raporunun, aşağıda belirtilen bölüm ve konuları içerecek şekilde düzenlenmesi esastır.

a) Kuruluş işlemleri bölümünde;

1) Yeni kurulan kooperatiflerde, kuruluş işlemleri için yapılan harcamalar ve buna ilişkin muhasebe kayıtlarına yönelik, kuruluş işlemlerinde herhangi bir usulsüzlük bulunup bulunmadığı,

2) Kooperatifin unvanında, 1163 sayılı Kanuna aykırı olarak, kamu kurum ve kuruluşunun ismine yer verilip verilmediği,

belirtilir.

b) Yönetim kurulu ve personel işlemleri bölümünde;

1) Yönetim kurulu üyelerinin, ilgili Kanun ve kooperatif anasözleşmesinde öngörülen üyelik şartlarını taşıyıp taşımadığı yönünde yapılan araştırma sonucu,

2) Raporun ilgili olduğu dönemde, yönetim kurulu toplantı nisabı kaybedilmiş ise denetleme organı üyeleri tarafından gecikilmeksizin yeteri kadar yedek üye çağrılıp çağrılmadığı,

3) Yönetim kurulu üyeleri hakkında, kooperatifi zarara uğratıcı eylemleri dolayısıyla açılmış hukuki sorumluluk davası veya 1163 sayılı Kanunda belirtilen suçlarla ilgili açılmış kamu davası bulunmakta ise davaya ilişkin genel bilgiler ve davanın göreve devamını etkileyip etkilemediğine ilişkin görüş,

4) Yönetim kurulu üyelerine, genel kurulca belirlenen aylık ücret, huzur hakkı, risturn ve yolluk dışında başka bir ad altında veya belirlenen bu tutarların üzerinde ödeme yapılıp yapılmadığı,

5) 1163 sayılı Kanun ve kooperatif anasözleşmesine aykırı olarak, genel kurulun devir ve terk edemeyeceği yetkilerin yönetim kurulu üyelerince kullanılıp kullanılmadığı, bu bağlamda; gayrimenkul alımında ve satımında takip edilecek usul ile alınacak gayrimenkulün niteliği, yeri ve azami fiyatı ile satılacak gayrimenkulün asgari fiyatıyla ilgili genel kurul kararına uygun hareket edilip edilmediği, imalat ve inşaat işlerinin genel kurulca belirlenen yöntemle yapılıp yapılmadığı,

6) Yönetim kurulu üyeleri ve kooperatif personelinin, kooperatifle, kooperatif konusuna giren bir ticari muamele yapıp yapmadıkları,

7) Yapı kooperatiflerinde, genel kurulca alınması kararlaştırılan gayrimenkullerin alımının, kat karşılığı arsa devralınmasının, yönetim kurulunca tapu devri veya tapuya şerh verdirilecek bir satış vaadi sözleşmesi ile yapılıp yapılmadığı,

8) Yönetim kurulu üyelerinin, kooperatife ait defter ve belgeleri incelenmek üzere denetleme organı üyelerine verip vermedikleri, bu konuda herhangi bir sıkıntı yaşanıp yaşanmadığı,

9) Genel kurul toplantısına sunulan yönetim kurulu yıllık çalışma raporunun, kooperatifin gerçek durumunu yansıtır şekilde eksiksiz ve hatasız hazırlanıp hazırlanmadığı,

10) Müdür ve kooperatif personeline ödenen ücretler kapsamında, ilgililerin sigorta primlerinin Sosyal Güvenlik Kurumuna tam ve zamanında yatırılıp yatırılmadığı,

11) 1163 sayılı Kanunun 90 ıncı maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca ilgili Bakanlıkça verilen talimatların yerine getirilip getirilmediği,

belirtilir.

c) Ortaklık işlemleri bölümünde;

1) Genel kurul toplantısına ilişkin ortaklar listesinin, kooperatif anasözleşmesinde belirtilen bilgileri içerir şekilde düzenlenip düzenlenmediği ve KOOPBİS’den alınıp alınmadığı,( Yeni eklenmiş)

2) Kooperatife ortak kaydedilen veya ortaklığı sona erenlerle ilgili olarak yönetim kurulu kararları alınıp alınmadığı,

3) Genel kurul toplantısına ilişkin düzenlenen ortaklar listesinin, kooperatifin ortaklar defterindeki kayıtlara uygun olup olmadığı, bu bağlamda, genel kurul toplantısına katılma hakkı bulunmayanların ortaklar listesinde yer alıp almadığı, yapı kooperatifleri hariç olmak üzere diğer kooperatiflerde genel kurul tarihinin üç ay öncesinden ortak olmayanların listede yer alıp almadığı, haklarında alınan çıkarma kararı kesinleşmeyen ortakların listede olup olmadıkları,

4) Yapı kooperatiflerinde, genel kurulca kararlaştırılan ortak sayısının üzerinde ortak kaydedilip kaydedilmediği,

5) Anasözleşmede gösterilmeyen sebeplerle ortaklıktan çıkarılıp çıkarılmadığı, haklarındaki çıkarma kararı kesinleşmeyen ortakların yerine yeni ortak alınıp alınmadığı,

6) Kooperatif ortakları tarafından, yönetim kurulu üyeleri ve kooperatif personeli hakkında, denetleme organı üyelerine intikal ettirilmiş şikâyetler var ise bu konularda yapılan incelemeler,

7) Yönetim kurulu tarafından, ortaklar arasında hak ve vecibelerde eşitlik ilkesine uygun hareket edilip edilmediği,

8) Ortaklık pay devirlerinin kanun ve anasözleşme hükümlerine uygun olarak gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği,

9) Özellikle yapı kooperatiflerinde bir ortaklık payına birden fazla kimsenin ortak olup olmadığı,( Yeni düzenleme)

10) Yapı kooperatiflerinde, ortaklardan talep edilen aidat ve ara ödemelerin genel kurul tarafından belirlenip belirlenmediği, borçlu ortaklar hakkında kanun ve anasözleşme hükümlerine göre işlem yapılıp yapılmadığı,

belirtilir.

ç) Defter ve belgeler bölümünde;

1) 6102 sayılı Kanun hükümleri uyarınca tutulması zorunlu olan, yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri, yönetim kurulu karar defteri, pay defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defterinin tutulup tutulmadığı,

2) Yevmiye defteri kayıtlarının 6102 sayılı Kanunda öngörülen sürede yapılıp yapılmadığı, kayıt nizamına uyulup uyulmadığı,

3) Envanter defterine, kooperatifin dönem sonu bilançosu ile dönem başı açılış bilançosunun ve gelir tablosunun işlenip işlenmediği,

4) Yevmiye defteri, envanter defteri, defteri kebir, yönetim kurulu karar defteri, genel kurul toplantı ve müzakere defteri ve ortaklar (pay) defterlerinin açılış tasdiklerinin; yevmiye defteri ile yönetim kurulu karar defteri kapanış tasdiklerinin 6102 sayılı Kanunda öngörüler süre içerisinde yaptırılıp yaptırılmadığı,

5) Defterler ile saklanması zorunlu olan belgelerin, 6102 sayılı Kanunda öngörülen süreyle saklanıp saklanmadığı,

6) Muhasebe kayıtlarında yer alan tahsilat ve ödemelerin tümünün kanunen geçerli belgeye dayanıp dayanmadığı,

belirtilir.

d) Bilanço, gelir tablosu hesapları ve mali durum bölümünde;

1) Bilanço ve gelir tablosunun, kooperatifin muhasebe defterlerine uygun olarak hazırlanıp hazırlanmadığı, yanlış, eksik bilgi bulunup bulunmadığı, bilanço kalemlerinin ayrıntılı bilgi içerip içermediği,

2) Bir önceki genel kurulda görüşülerek kabul edilen bütçe ile gerçekleşen bilanço kalemlerinin uyumlu olup olmadığı,

3) Bilançoda hazır değerler ve menkul kıymetler bölümünde yer alan tutarların fiilen bulunup bulunmadığı sayım ile tespit edilmesini müteakip sayım sonuçları,

4) Kooperatifin alacaklarının hangi işlemlerden kaynaklandığı, alacakların takibi ve tahsili konusunda yönetim kurulunca gerekli gayret ve titizliğin gösterilip gösterilmediği,

5) Kooperatif kayıtlarında görünen avansların ayrıntılı dökümü ile bu avansların kooperatifin amaç ve faaliyeti kapsamında verilip verilmediğine, avans kapatma işlemlerinde süre ve belge yönünden gerekli titizliğin gösterilip gösterilmediği,

6) Kooperatifin genel olarak borçlarının dökümü, gerçek bir mal veya hizmet alımına dayanıp dayanmadıkları, borçların vadesinde ödenmesi konusunda yönetim kurulunca gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığı,

7) Ortaklardan yapılan her türlü tahsilatın kayıtlara eksiksiz intikal ettirilip ettirilmediği, gecikme faizi tahakkuk ve tahsilatlarının yapılıp yapılmadığı,

8) Vergi ve diğer yasal yükümlülüklerin tam ve zamanında yerine getirilip getirilmediği, getirilmemiş ise nedeni, kooperatif faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında herhangi bir faiz, gecikme cezası ödenmiş ise bunların dökümüne, nedenlerine ve gelir tablosu hesaplarında açık olarak gösterilip gösterilmediği,

9) Genel yönetim giderlerinin usulüne uygun, kooperatifin iş hacmiyle uyumlu olup olmadığı,

10) Kooperatifin ilgili faaliyet dönemindeki işlemleri neticesinde olumlu gelir ve gider farkı oluşmuş (bilançoda dönem kârı) ise bu farkın 1163 sayılı Kanun ve kooperatif anasözleşmesi hükümlerine uygun olarak dağıtımının yapılıp yapılmadığına, işlemler neticesinde menfi gelir ve gider farkı oluşmuş (bilançoda dönem zararı) ise bu farkın 1163 sayılı Kanun ve kooperatif anasözleşmesi hükümlerine uygun olarak karşılanıp karşılanmadığı,

11) 1 ilâ 10 uncu bentlerde yer verilen tespitler çerçevesinde, kooperatifin mali durumu hakkında genel bir değerlendirmesi,

belirtilir.

e) Taşınmaz alım ve satımı ile inşaat çalışmaları bölümünde;

1) Taşınmaz alımı gerçekleşmiş ise taşınmazın kooperatif amaçlarına uygun olup olmadığı; bu taşınmazın alım bedeli ve yapılan ödemelerin tutarı,

2) İnşaat yapımına başlanmış ise projelerin ilgili belediyece onaylanıp onaylanmadığı, yapı ruhsatı alınıp alınmadığı,

3) Yapı denetim raporlarında belirtilen inşaat yapım seviyelerine ilişkin açıklamalar,

4) Yapı kooperatifleri birlikleri ve merkez birliklerinde, arsa temini, alt yapı çalışmalarına, ortak kooperatiflere arsa tahsisi işlemlerinin mevzuata uygun olarak yapılıp yapılmadığı,

5) Taşınmaz alımında ve satımında takip edilecek usul ile alınan taşınmazın niteliğinin, yerinin ve azami fiyatının, satılan taşınmazın ise asgari satış fiyatının genel kurulda belirlenip belirlenmediği,

6) İmalat ve inşaat işlerinin yaptırılma yönteminin genel kurulda belirlenip belirlenmediğine, belirlendi ise hangi yöntemin tercih edildiği,

belirtilir.

f) Diğer açıklamalar bölümünde;

1) Kooperatif tasfiye halinde ise tasfiye aşamasına ilişkin açıklamalar,

2) İşlerin yürütülmesinde ilgili kanun ve ana sözleşmeye aykırı hareketler mevcut ise kısa açıklamalara ve yapılacak işleme dair görüşler,

belirtilir. Ayrıca kooperatifin özel durumu ve çalışma konusu gibi hususlar gözetilerek, bu Yönetmelikte düzenlenmemiş olsa dahi gerekli görülen açıklamalara ve önerilere yer verilebilir.

g) Sonuç bölümünde; kooperatifin işlem ve hesaplarının incelenmesi neticesinde ulaşılan sonuç ve kanaat belirtilerek genel kurulun takdirine sunulu

B-Kooperatiflerde Dış Denetim ile ilgili düzenlemeler

1-Kooperatiflerde Dış Denetimin Konusu ve Kapsamı Nedir ?

Dış denetimin konusu Kooperatiflerin finansal tablolarının; kooperatiflerin tabi olduğu 1163 sayılı Kanun, 6102 sayılı Kanun, 213 sayılı Kanun ve ilgili mevzuatına göre hazırlanıp hazırlanmadığı, gelir ve giderlerinin dayanağını oluşturan belgelerin ilgili mevzuata uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği, gelir ve gider hesapları ile bilanço hesaplarının defter, kayıt ve belgelerle uyumlu olup olmadığı hususları dış denetimin konusunu oluşturur.

 Yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu içerisinde yer alan finansal bilgiler de dış denetimin kapsamı içindedir.

2-Kooperatiflerde Kimler Dış Denetim Yapabilecektir ?

15 inci maddenin birinci fıkrasında belirtilen kooperatiflerin dış denetimi;

• Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler,
• 3568 sayılı Kanuna tabi meslek mensupları,
• İlgili Bakanlıkça dış denetimle yetkilendirilen, bağlı olunan merkez birlikleri veya merkez birliği kurulamamışsa bağlı olunan birlikler,

tarafından yapılabilir.

3-Kooperatiflerde Dış Denetim yapacaklar nasıl seçilir ?

Dış denetime tabi olan kooperatiflerin genel kurullarında, dış denetimi yapmak üzere birinci fıkrada sayılanlardan biri seçilir.

4-Kooperatiflerde Dış Denetçi olmak için hangi şartları taşımak gereklidir ?

Dış denetim faaliyeti yürütebilmek için;

• Türk vatandaşı olmak ve medeni hakları kullanma ehliyetine sahip bulunmak,
• Kamu haklarını kullanmaktan yoksun bırakılmış olmamak,
• Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından ya da 1163 sayılı Kanun hükümlerine göre mahkûm olmamak,
• En az lisans düzeyinde diploma sahibi olmak kaydıyla 3568 sayılı Kanun hükümleri uyarınca ilgili meslek odasına kayıtlı serbest muhasebeci mali müşavir veya yeminli mali müşavir unvanına sahip olmak veya bu unvanları haiz olma koşulu hariç bu maddenin birinci ve ikinci fıkralarında öngörülen diğer niteliklere sahip olmak koşuluyla denetim yetkisi verilen birlik/merkez birliğinde denetimle görevli personel olmak,
• Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler hariç olmak üzere dış denetçi eğitimini tamamlamış olmak,
• Görevi süresince, dış denetim işlemleri dışında kendisi veya başkası namına, bizzat veya dolaylı olarak kooperatifle kooperatif konusuna giren bir ticari muamelesi bulunmamak,
• Kooperatif ile ortaklık ilişkisi bulunmamak,
• Son 5 yıl içinde gerçekleştirdikleri kooperatif dış denetimlerinde bu Yönetmelik hükümlerine üç seferden fazla aykırı davranışlarda bulunmamış olmak,
• Görevi süresince, dış denetçiler ve bunların boşanmış olsalar dahi eşleri ile üçüncü dereceye kadar (üçüncü derece dâhil) kan ve kayın hısımları veya dış denetçi tarafından denetlenen kooperatif veya denetlenen kooperatif ile ilgili olanlarla doğrudan veya dolaylı olarak menfaat, ortaklık, kilit yönetici sıfatıyla iş, olağan ekonomik ilişkiler dışında borç veya alacak ilişkilerine girmemiş olmak,
• Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından bağımsız denetçi olarak yetkilendirilmişse, faaliyet izinlerinin iptal edilmemiş veya askıya alınmamış olması ya da bağımsız denetim resmi sicilinde gayri faal olarak gösterilmemiş olması,

Dış denetçinin denetim raporu hazırlaması, süresi içinde tamamlaması ve hazırladığı raporu usulüne uygun olarak sunması gerekir.

Dış denetçi ile denetim yapılacak kooperatif arasında, denetçinin tarafsızlığını ortadan kaldıran bir nedenin varlığı halinde, denetçi bu kooperatifte denetim yapamaz.

5-Kooperatiflerde dış denetime tabi kooperatifler ve dış denetim yaptırmamanın sonuçları

Aşağıdaki şartlardan birini sağlayan faal kooperatifler dış denetime tabidir:

• Tarım satış, tarım kredi, esnaf ve sanatkârlar kredi ve kefalet, pancar ekicileri kooperatifleri.
• Yapı ruhsatı alınmış ve ortak sayısı 100 veya daha fazla olan yapı, turizm geliştirme ve gayrimenkul işletme konularında faaliyet gösteren kooperatifler.
• Faaliyet konusuna bakılmaksızın 30 milyon Türk lirası ve üstü net satış hasılatı olan kooperatifler.
• Faaliyet konusuna bakılmaksızın 2.000 ve daha fazla ortağı bulunan kooperatifler.

6-Ciro yönünden dış denetim kapsamında giren kooperatiflerde dış denetim kaç hesap döneminden sonra zorunlu olacaktır ?

Ciro yönünden dış denetim kapsamına giren kooperatiflerin art arda iki hesap döneminde 30 milyon Türk lirası ve üstü net satış hasılatı olan kooperatiflerin, müteakip hesap döneminden itibaren dış denetime tabi olacaklardır.

7-Kooperatifler ciro yönünden dış denetim kapsamından kaç hesap döneminden sonra çıkarılacaktır ?

Art arda iki hesap döneminde yıllık net satış hasılatı art arda iki hesap döneminde 30 milyon Türk lirası ve altı net satış hasılatı olan kooperatifler müteakip hesap döneminden itibaren dış denetim kapsamından çıkarılır.

8-Bağımsız Denetime Tabi Kooperatifler Dış Denetime tabi midir ?

Kanuni yükümlülükleri nedeniyle 6102 sayılı Kanunun ilgili hükümleri kapsamında bağımsız denetim yaptıran kooperatifler, bu Yönetmelik uyarınca yaptırmaları gereken dış denetimden muaftır.

9-Dış denetime tabi olduğu halde denetim yaptırmayan kooperatiflerin durumu 

Dış denetime tabi olduğu halde söz konusu denetimi yaptırmayan kooperatiflerin finansal tabloları, yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu ve ibra konularında alınan genel kurul kararları geçersizdir.

10-Dış denetçi olmak için eğitim alınması gerekli midir ?

• Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler hariç olmak üzere, bu Yönetmelik kapsamında dış denetim yapacak dış denetçilere, Bakanlık veya Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları veya üniversitelerce eğitim verilir.

11-Dış Denetçilerin Eğitim Geçerlilik Süresi Nedir ?

Eğitim programını tamamlayanlara katılım belgesi verilir. Katılım belgesinin geçerlilik süresi 5 yıldır. Bu sürenin sonunda dış denetçilerin yenileme eğitimi alarak katılım belgelerini yenilemeleri şarttır.

12-Kooperatiflerde Dış denetçinin çalışma yöntemi ve görevleri

Dış denetçi; finansal tabloların kayıtlara uygun, doğru ve dürüst şekilde hazırlandığına ilişkin görüş oluşturabilmek amacıyla; öncelikle denetimin konusu ile sınırlı kalmak kaydıyla kooperatifi tanımak için faaliyetler hakkında bilgi toplayarak, denetim ve çalışma programını hazırlamak suretiyle denetimi planlar; yeterli, uygun nitelikte ve güvenilir kanıt toplar ve finansal tablolar ile diğer denetim konularına ilişkin sonuca ulaşır.

• Denetim planlarının hazırlanmasında ve denetimin yürütülmesinde risk unsurları öncelikle dikkate alınır. Risk düzeyinin yüksek olduğu sonucuna varılan alanlarda denetim faaliyetleri arttırılır.

Dış denetçinin görevleri şunlardır:

• 6102 sayılı Kanunda sayılan ticari defterlerin usulüne uygun bir şekilde tutulup tutulmadığını, gerekli onayların yaptırılıp yaptırılmadığını incelemek.
• En az altı ayda bir kooperatif faaliyetleri hakkında bilgi edinmek ve gerekli kayıtların düzenli bir biçimde tutulmasını sağlamak amacıyla kooperatif defterlerini ve diğer evrakını incelemek.
• Hatalı finansal raporlama ile kooperatif iş ve işlemlerinde usulsüzlüğe neden olabilecek risk unsurlarını belirlemek ve bu unsurları düzenli aralıklarla kontrol etmek.
• Yönetim kurulu yıllık faaliyet raporlarının mali açıdan ilgili mevzuata uygun olarak hazırlanıp hazırlanmadığını kontrol etmek.
• Envanter işlemlerini kontrol etmek.
• Kooperatifin sermayesinin karşılıksız kalıp kalmadığını veya kooperatifin borca batık olup olmadığını kontrol etmek, sermaye karşılıksız kalmışsa karşılıksız kalan tutarı belirlemek.
• Kooperatiflerin gelir gider farklarının dağıtımlarına ve giderlerin paylaşımına ilişkin hususlarda anasözleşmeye uygun hareket edilip edilmediğini incelemek.
• Ortakları şahsen veya ek ödeme ile yükümlü olan kooperatiflerde, ortaklar listesinin usulüne uygun olarak oluşturulup oluşturulmadığını, pay defteri ile uyumlu olup olmadığını incelemek

Dış denetçi yaptığı denetim faaliyetleri esnasında kooperatif ortakları veya alacaklılar aleyhine telafisi güç veya imkânsız sonuçlar doğuracak bir hususu tespit ettiğinde, konuyu derhal yönetim kuruluna yazılı olarak bildirmek zorundadır. Bu hususa dış denetim raporunda ayrıca yer verilir.

13- Dış Denetçi Kooperatif Genel Kurullarına Katılabilir mi ?

Dış denetçi, gerektiğinde açıklama yapmak üzere genel kurul toplantılarına katılır, ancak oy kullanamaz.

14- Kooperatiflerde Dış Denetim Teknikleri Nelerdir ?

Dış denetçi, aşağıda sayılan tekniklerin bir kısmını veya hepsini ya da bunlara benzer diğer denetim tekniklerini kullanarak ve ikinci fıkrada belirtilen denetim standardındaki hükümleri kıyasen uygulayarak yeterli ve uygun kanıtları toplar.

• Tetkik: İşletme içinden veya dışından elde edilen, basılı veya elektronik ortamda ya da başka bir depolama ortamında bulunan kayıt veya belgelerin incelenmesi ya da varlıkların fiziki olarak incelenmesidir.
• Gözlem: Bazı kanıtların elde edilmesi sürecinde, denetçinin hazır bulunması ve bu sürece nezaret etmesidir.
• Dış teyit: Dış denetçinin, denetim konuyla ilgili üçüncü kişilerden fiziki, elektronik veya başka bir ortamda doğrudan yazılı yanıt şeklinde elde edilen denetim kanıtıdır.
• Sorgulama: Dış denetçinin, denetim sürecinde ilgililerden yazılı veya sözlü olarak bilgi almasıdır.
• Kayıt sisteminin kontrolü: Örneklemeler yoluyla kaynak belgelerin seçilmesi ve bu belgelerden hareketle muhasebe kayıt ortamında detaylı inceleme yapılarak işlemlerle ilgili kayıtların doğruluğunun araştırılmasıdır.
• Yeniden hesaplama: Kooperatife ait hesaplamaların dış denetçi tarafından doğrulanmasıdır.
• Analitik prosedürler: Finansal ve finansal olmayan veriler arasındaki anlamlı ilişkilerin analiz edilmesi yoluyla finansal bilgilerin değerlendirilmesidir.
• Örnekleme: İşlemler grubu içerisindeki kalemlerin bütünü hakkında bilgi edinilebilmesi için bu grup içerisinde yer alan bütünün özelliklerini gösterebilecek bazı kalemlerin seçilerek incelemeye alınmasıdır.
• Yeniden uygulama: Aslen işletmenin iç kontrolünün bir parçası olarak uygulanmış olan prosedür veya kontrollerin, dış denetçi tarafından bağımsız bir şekilde yürütülmesidir

15-Kooperatiflerde Dış denetçinin yetkileri nelerdir ?

• Kooperatif yönetim kurulundan ve bu kurulun bilgisi dâhilinde diğer kooperatif görevlilerinden, denetim için gerekli olan elektronik ortamdakiler dâhil olmak üzere bütün bilgilerin kendilerine verilmesini ve dayanak oluşturabilecek belgelerin sunulmasını isteme,
• Kooperatif yönetim kurulunca düzenlenip onaylanan finansal tablolar ile yıllık faaliyet raporunun gecikilmeksizin kendisine ibrazını talep etme,
• Kooperatifin defterlerini, yazışmalarını, belgelerini, varlıklarını, yükümlülüklerini, kasasını, kıymetli evrakını ve envanterini inceleme,
• Kooperatifin yönetim kurulundan, denetim çerçevesinde gerekli imkânların sağlanmasını isteme,
• Denetim çerçevesinde üçüncü kişilerden fiziki, elektronik veya başka bir ortamda bilgi isteme,

Dış denetçinin bu Yönetmelikte yer alan denetim yetkileri sınırlandırılamaz. Dış denetçi, denetlenen kooperatif tarafından bu yetkilerin sınırlandırılması ya da haklı bir sebebin varlığı halinde, dış denetim sözleşmesini feshedebilir. Sözleşmenin feshi yazılı ve gerekçeli olmak zorundadır.

16-Kooperatiflerde Dış denetçinin yükümlülükleri nelerdir ?

• Denetimlerini, 1163 sayılı Kanuna, bu Yönetmeliğe, mesleki etik ilkelere uygun bir şekilde ve özenle gerçekleştirmek.
• Denetimi, dürüst ve tarafsız bir şekilde yapmak.
• Dış denetimi gerçekleştirirken, elektronik, manyetik ve benzeri ortamlarda tutulanlar dâhil olmak üzere, tüm belgeleri ekleriyle birlikte denetim dosyası haline getirmek.
• Denetim dosyasının aslına uygun bir nüshasını 10 yıl boyunca muhafaza etmek ve talep halinde ilgili Bakanlığa ibraz etmek.
• Sır saklamakla ve denetleme ile ilgili olan iş ve işletme sırlarını izinsiz olarak kullanmamak.
• Gerektiğinde; genel kurul toplantılarına iştirak etmek ve denetim faaliyetini ve sonuçlarını ilgilendiren konularda genel kurula açıklamalarda bulunmak.
• Dış denetim sözleşmesinin feshi halinde, yeni dış denetçiye verilmek üzere, fesih tarihine kadar elde ettiği sonuçları bir rapor haline getirerek yönetim kuruluna vermek.
• Dış denetim sonuçlarını içeren raporunu ve varsa sözleşmesi feshedilmiş dış denetçinin elde ettiği sonuçlara ilişkin raporları genel kurula sunulmak üzere yönetim kuruluna vermek.
• Görevleri sırasında 1163 sayılı Kanun, 6102 sayılı Kanun veya 213 sayılı Kanunda yer alan adli veya idari ceza öngörülen bir hususu tespit ettiklerinde gecikmeksizin yetkili makamlara iletmek.

17-Kooperatiflerde Dış Denetçinin Cezai ve Hukuki Sorumluluğu var mıdır ?

Dış denetçiler, görevleri sebebiyle işledikleri suçlardan dolayı, fiillerinin niteliğine göre 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun kamu görevlilerine ait hükümleri uyarınca cezalandırılırlar.

18-Dış Denetim Sürecinde Kooperatiflerin yükümlülükleri

Denetlenen kooperatifin yönetim kurulunun yükümlülükleri şunlardır:

• Finansal tabloları ve yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporunu düzenlettirip onaylayarak gecikmeksizin dış denetçiye vermek.
• Bu kuruldan ve söz konusu kurulun bilgisi dâhilinde diğer kooperatif görevlilerinden, denetim için gerekli olan elektronik ortamdakiler dâhil olmak üzere bütün bilgilerin dış denetçiye verilmesini ve dayanak oluşturabilecek belgelerin sunulmasını sağlamak.
• Kooperatifin defterlerinin, yazışmalarının, belgelerinin, varlıklarının, borçlarının, kasasının, kıymetli evrakının, envanterinin incelenerek denetlenebilmesi için dış denetçiye gerekli imkânları sağlamak.
• 1163 sayılı Kanuna uygun ve özenli bir denetim için gerekli olan bütün bilgi, belge ve defterler ile elektronik kayıtlarını, bunların örneklerini noksansız ve gerçeğe uygun olarak dış denetçiye vermek, dayanak oluşturabilecek belgelerin sunulmasını sağlamak, yazılı ve sözlü bilgi taleplerini karşılamak ve her türlü yardım ve kolaylığı göstermek.

19-Kooperatiflerde Dış Denetçi Seçimi Nasıl Yapılır ?

Dış denetime tabi olan kooperatiflerde bir dış denetçi görev yapar.

• Dış denetçiler, belirtilen nitelikleri taşıyanlar arasından, kuruluşta anasözleşmeyle, sonraki dönemlerde genel kurul kararıyla görev yapacağı hesap dönemi içerisinde seçilirler. 
• Seçilen dış denetçinin görevi kabul etmemesi durumunda görev yapmak veya dış denetçiliğin herhangi bir sebeple boşalması durumunda kalan sürede görev yapmak üzere aynı genel kurulda yedek dış denetçi de seçilebilir.
•  İlgili Bakanlıkça dış denetimle yetkilendirilen, merkez birlikleri veya birlikler tarafından yapılan dış denetim hariç olmak üzere aynı dış denetçi bir kooperatifte en fazla 4 hesap dönemi görev yapabilir, tekrar görev alabilmesi için 2 yıl geçmiş olması gerekir.

20-Kooperatiflerde dış denetçinin görevden alınabilir mi ?

Dış denetçi genel kurul tarafından görevden alınabilir.

Genel kurul haklı sebeplerin varlığı halinde dış denetçiyi görevden alabilir. Daha önce yedek dış denetçi seçilmemişse aynı genel kurulda yeni dış denetçinin seçimi zorunludur. 

Dış denetçinin bu Yönetmelikte belirlenen şartlara ve ilkelere uymaması, görevini ihmal etmesi veya kasten yerine getirmemesi, mevzuat hükümlerine aykırı olarak kooperatifin faaliyetlerini aksatacak davranışlarda bulunması ve benzeri sebepler haklı sebep sayılır.

21- Kooperatiflerde Dış denetçiliğin boşalması durumunda ne yapılır ?

Bir dış denetçinin ölümü, çekilmesi, görevini yapmaya engel hal oluşması, kısıtlılığına karar verilmesi, tarafsızlığının ortadan kalkması veya bu Yönetmelikte belirlenen şartlardan birini kaybetmesi gibi sebeplerle dış denetçiliğin boşalması ve varsa yedek dış denetçinin de denetim görevini herhangi bir sebeple yerine getirmesinin mümkün olmaması halinde yönetim kurulu yeni dış denetçiyi seçmek üzere genel kurulu bir ay içerisinde olağanüstü toplantıya çağırır.

22-Kooperatiflerde Dış denetçinin seçimi tescil ve ilana tabi midir ?

Dış denetçinin seçimi ile görevden alınması veya ayrılması ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan ettirilir. Dış denetçinin tescilinde aşağıdaki belgeler ticaret sicili müdürlüğüne sunulur:

• Dış denetçinin seçimine ilişkin genel kurul kararının bir örneği.
• Dış denetçi ile yapılan denetim sözleşmesinin bir örneği.
• 6102 sayılı Kanunun 400 üncü maddesinde sayılan denetçiliğe engel hallerden birinin kendisinde bulunmadığına ilişkin dış denetçinin yazılı beyanı.
• Yedek dış denetçi, ancak dış denetçinin görevi kabul etmemesi veya herhangi bir sebeple dış denetçiliğin boşalması durumunda ve birinci fıkradaki belgelerin ticaret sicili müdürlüğüne sunulması şartıyla dış denetçi olarak tescil edilebilir.

Saygılarımla

01.02.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.