Ertuğrul Tuncer
Yeminli Mali Müşavir
Köker YMM Bağımsız Denetim A.Ş.
etuncer@kokerymm.com

İhracat Bedeli Dövizlerin Türkiye’ye Getirilmesi, Bozdurulmasının Sistematiği Hakkında Açıklamalar ve İdari Para Cezasına Karşı Savunma Yolları

Son zamanlarda moda oldu. Bilerek mi yapılıyor, düzenleme yapılırken ilgili taraflarla istişare etmekten mi kaçınılıyor,    yoksa yetki karmaşasından mı kaynaklanıyor bilinmez ama aynı konudaki farklı kaynakların düzenlemeleri arasında bir “bütünlük ahengi” kurulamıyor.

Bunlardan biri ihracat bedellerinin yurda getirilmesi ve belirli bir kısmının (%40)  T.C. Merkez Bankasına devredilmek üzere satışıyla ilgili düzenlemedir. Konuyla ilgili yazılarda ve görüşlerde,  genellikle düzenlemenin kendisi ele alınmakta ve konu sistematik olarak işlenememektedir. Bu nedenle konuyla ilgilenenlerin arka plandaki tartışmaları sürüp gitmektedir.

Son zamanlarda, vergi dairelerinden ihracatçılara uyarı yazıları gitmekte veya savcılıklardan ifade davetleri artmaktadır. 

Bu yazı, sorun yaşayan ihracatçıların hem konuyu bir bütün olarak görebilmeleri hem de savunma argümanlarını zenginleştirmek amacıyla hazırlanmıştır.

İlk bölümde, ihracatçının kambiyo yükümlülüğü ve bu yükümlülüğün kapatılması konusunda çerçeve bilgiler verilecek, ikinci bölümde ise döviz bozdurma yükümlülüğü konusundaki uygulama anlatılacaktır.     

Oyunun aktörleri farklı olduğu için düzenlemeler de fragmanlar halinde olmaktadır.  Konuyu anlaşılabilir kılmak adına elimizden geldiğince sadeleştirerek sistematiğini açıklamaya çalışacağız.

İHRACAT BEDELLERİNİN TÜRKİYE’YE GETİRİLMESİNİ DÜZENLEYEN MEVZUAT

İhracat bedellerinin Türkiye’ye getirilmesi ile ilgili Mevzuat birden farklı unsurdan oluşmaktadır.

• Çatı Mevzuat 32 Sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma hakkında KHK dır. Bu Kararnameyle, genel kambiyo rejimi ve dövizli işlemlerle ilgili çerçeve düzenleme yapılmaktadır.  (Kararnamenin amacı Türk Parasının kıymeti ve istikrarı olduğu için alınacak tedbirlerin mahiyetine göre Cumhurbaşkanından Ticaret Bakanlığına, Merkez Bankasından BDDK ve Bankalar Birliğine kadar uzanan bir yelpazede  siyasi, idari ve mali makam mevzuat üretmektedir.)
• İhracat İşlemleri, yöntemleri,  bedellerinin tespiti, dövizin tahsil yöntemi, yurda getirilmesine ilişkin genel uygulamalar, istisna, muafiyet ve serbest kullanıma bırakma gibi konular  Ticaret Bakanlığı tarafından Tebliğ ve Genelgelerle  düzenlenmektedir.
• Kambiyo işlemleri konusunda ise T.C. Merkez Bankası Genelgeleri uygulamaya yön vermekte ve yurda getirilen dövizin nasıl bir uygulama göreceği, bankaların sorumluluğu, hesap açma-kapatma, mahsup işlemleri,  düzenlenmesi veya aranması gereken belgeler  gibi işlemleri (talimatı) düzenlenmektedir.

İhracat Bedeli Dövizlerin Yurda Getirilmesini Düzenleyen Mevcut Uygulama ve Kaynakları

• Halen uygulanmakta olan ve 32 Sayılı Karara dayanılarak çıkartılan  2018/ 32-48 saylı İhracat Tebliği ve bu Tebliğde değişiklik yapan 2019/32-56 sayılı Tebliğ ile ihracat bedellerinin yurda getirilmesi zorunluluğu düzenlenmiştir.
• İhracat Bedelleri” konusunda TCMB tarafından 16.01.2020 tarihinde yayımlanan  İhracat Genelgesi yayımlanmıştır.  Bu Genelgede de konjonktüre göre çok sayıda  değişiklik yapılmıştır. Örneğin, 2018 yılında %25 olan döviz bozdurma zorunluluğu 2019 yılında bir ara %80 oranına yükseltilmiş, 2022 yılında oran %40 olarak belirlenmiştir.
• TCMB İhracat Genelgesine 2021 yılında eklenen  bir ek madde (Ek:1. Madde)  ile de yurda getirilen dövizlerin bir kısmının  Merkez Bankasına satılmak üzere İBKB (İhracat Bedeli Kabul Belgesi) veya DAB (Döviz Alım Belgesi) düzenleyen bankaya satılması zorunluluğu getirilmiştir.
• Ek Madde 1’in uygulamaya giriş tarihi 01.01.2022 dir.  Buna bağlı olarak  TCMB tarafından 03.01.2022 tarihinde “İhracat Genelgesinin Ek 1’inci Maddesi Kapsamında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına Yapılacak Döviz Satışına İlişkin Uygulama Talimatı” yayımlanmıştır.  Bu Talimat ile yurda getirilen/getirilmesi gereken   ihracat bedellerinin  ( USD, EURO ve GBP cinsi dövizlerin) % 25’lik kısmının Merkez Bankasına devredilmek üzere aracı bankalar tarafından TL’na çevrilmesi ve dövizin Merkez Bankasına aktarılmasının usulleri düzenlenmiştir.
• Bu uygulama devam ederken, Hazine ve Maliye Bakanlığının 15.04.2022 tarihli talimatı yürürlüğe girmiş ve  %25 olan ihracat bedelinin bozdurma zorunluluğu, %40 olarak değişmiştir. 
• Buna göre; 18 Nisan 2022 tarihinden itibaren İBKB veya DAB belgelerinde yer alan ihracat bedelleri bozdurma zorunluluğu %40 tır.
• Yurda getirilen ve USD,  EURO ve İngiliz Sterlini (GBP) dışındaki ihracat bedelleri için bu satış zorunluluğu yoktur.
• TCMB “Döviz Satışı Uygulama Talimatı”na  göre, İBKB (İhracat Bedeli Kabul Belgesi)  veya DAB’a (Döviz Alım belgesi)  bağlanan ihracat bedeli dövizin %40’ı İBKB veya DAB’ın düzenlendiği tarihteki işlem kuru üzerinden (Merkez Bankasına satılmak üzere)  bu İBKB veya DAB’ı düzenleyen bankaya satılacaktır.

Gelen Dövizin Niteliği Bozdurma Konusunda Önem Taşımaktadır.

Bu konuda üzerinde durulacak  iki husus bulunmaktadır;

• Birincisi, bozdurulacak olan döviz, “yurda getirilmesi zorunlu olan ihracat bedellerini”  kapsamaktadır.   Buna kısaca “kambiyo taahhüdü”  denilmektedir. İhraç edilen ulusal kaynakların bedelinin yurda getirilmesi mecburiyetini ifade etmektedir.
• İkincisi de, her türlü ihracat bedeli yabancı para  değil, sadece USD, EURO ve GBP cinsi ihracat bedeli dövizlerdir.

Uygulamayı anlayabilmek için bu hususların genel bir çerçeve içerisinde açıklanması yararlı olacaktır.

* Kaynak Mevzuat sayılacak Ticaret Bakanlığı  İhracat Tebliğine göre, ihraç edilen mal ya da hizmet karşılığı dövizlerin yurda getirilmesi konusunda üç farklı uygulama bulunmaktadır;

• Yurda getirilmesi zorunlu olan ihracat bedelleri
• İstisna kapsamında olup yurda getirilmesi zorunlu olmayan ihracat bedelleri
• Tasarrufu serbest bırakılan ihracat bedelleri

* Uygulanma Biçimi

- İstisna Konusu İhracat Bedellerinde Uygulama

Normal olarak ihracattan kaynaklanan işlemlerin kambiyo rejimi çerçevesinde 180 gün içinde kapatılması gerekmektedir. Ancak, ülkelerin durumları, ekonomik konjonktür, bankacılık hizmetleri gibi nedenlerle bazı ülkelere (İran, Suriye, Lübnan, bazı Afrika  ve Orta Asya ülkeleri gibi 29 ülkeye)  yapılan ihracatta dövizin bankalar üzerinden gelme olanağı bulunmadığı için  bu yabancı paraların yurda getirilmesi konusunda  istisna uygulanmaktadır.

İhracat hesabı, aracı banka tarafından kapatılabildiği için istisna konusu dövizli işlemlerde tutara bakılmaksızın İBKB veya DAB söz konusu olamamaktadır. Dolayısıyla bu istisnai işlemler için %25 döviz bozdurma zorunluluğu da yoktur.

- Yurda Getirilmediği Halde  Kambiyo Taahhüt hesabı Re’sen Kapatılabilen İhracat İşlemlerinde Uygulama

Bir kısım ihracat işlemlerinde dövizin yurda getirilmesi zorunluluğu yoktur. Bu nedenle, gelmeyen ve eksik gelen dövize rağmen kambiyo yükümlülüğünün kapatılması vergi idaresince yapılabilmektedir.

Yurda getirilmesi zorunluluğu olmadığı için vergi idaresince re’sen kapatılabilen yabancı para tutarı 15.000 USD (veya karşılığı) ihracat bedellerinin bozdurulma yani İBKB veya DAB’a bağlanma zorunluluğu bulunmamaktadır. Zira, kambiyo taahhüt hesabı re’sen kapatılabilmektedir. Uygulamada, bankalar bu 15.000 USD (veya karşılığı EURO ve GBP) için döviz satış alış belgesi düzenlemediği için % 25 oranındaki kesintiler de yapılmamaktadır. Aynı şekilde, 200.000 ABD Dolarına kadar olan ihracatlar için kambiyo hesaplarının kapatılmasında da % 10 eksiğine kadar olan farklılıklar re’sen kapatılmaktadır.

* Tasarrufu Serbest Bırakılan İhracat Bedeli Dövizlerde Durum

İhracat Tebliğinde, açıklamaların tamamına yakını mal ihracına yöneliktir. Bütün açıklamalar  gümrüklü işlemler üzerine olmuştur.  Dolayısıyla gümrüklü işlem mahiyetinde olmayan “Hizmet İhracı” konusunda sadece tasarrufu serbest bırakılan dövizlerle ilgili özet bir açıklama  yer almaktadır. Buna göre;

“Hizmet ihracatı, transit ticaret, Türkiye'de ikamet etmeyenlere özel fatura ile yapılan satış, Türkiye'de ikamet etmeyenlere KDV hesaplanarak yapılan satış, mikro ihracat ile  serbest bölge işlem formu kapsamında gerçekleştirilen 5.000 ABD doları veya karşılığı döviz ya da Türk lirasını geçmeyen tutardaki ihracat işlemlerinde dövizin tamamının kullanımı serbesttir. Buna göre;  Hizmet ihracından, transit ticaretten, özel fatura ile yurt içinde yabancılara yapılan satışlardan ve mikro ihracattan kaynaklanan dövizler İLE 5.000.-  ABD Doları veya eşiti dövizleri aşmayan ve serbest bölge işlem fişi ile yapılan ihracattan doğan dövizlerin tamamının tasarrufu serbest olacağından bu kaynaklardan doğan dövizlerin bozdurulmasına da gerek bulunmamaktadır. .

Döviz satış zorunluluğu,  “yurda getirilmesi zorunlu olmayan ihracat bedellerini” kapsamamaktadır. Dolayısıyla, istisna kapsamında olan veya kullanımı serbest bırakılan dövizlerin  yurda getirilmesi şart olmadığı gibi, bunlar üzerinden döviz bozdurma mecburiyeti de yoktur. Dövizin %40’ının   bozdurulması  zorunluluğu İKBK veya DAB’a bağlanması gereken ihracat bedelleri ile ilgilidir.

İHRAÇ BEDELERİNİN SÜRESİ İÇERSİNDE YURDA GETRİLMEMESİ HALİNDE PARA CEZASI UYGULAMASI

1567 sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Kanunun 3’ncü maddesine göre;”… Her türlü mal, kıymet, hizmet ve sermaye ithal ve ihraç edenler veya bu işlere aracılık edenlerden bu işlemlerinden doğan alacaklarını 1 inci maddeye göre alınan kararlardaki hükümlere göre ve bu kararlarda tayin edilen süreler içinde yurda getirmeyenler, yurda getirmekle yükümlü oldukları kıymetlerin rayiç bedelinin yüzde beşi kadar idarî para cezasıyla cezalandırılırlar. İdarî para cezasına ilişkin karar kesinleşinceye kadar alacaklarını yurda getirenlere, birinci fıkra hükmüne göre idarî para cezası verilir. Ancak, verilecek idarî para cezası yurda getirilmesi gereken paranın yüzde iki buçuğundan fazla olamaz…”  hükmü gereğince ceza uygulanacağı anlaşılmaktadır.

Yukarıda bahsi geçen Kanun'un 1 inci maddesi kapsamında hazırlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Kararın 1 inci maddesinde de ;

 "Bu Karar'a ve bu Karar'ın uygulanması amacıyla Bakanlıkça yayımlanacak Tebliğlere muhalefet 1567 sayılı Kanun'la ek ve tadillerine muhalefet sayılır." 

Hükmü bulunmaktadır.

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karara İlişkin olarak Bakanlıkça çıkartılan 2008-32/34 sayılı Tebliğ'in 16 ıncı maddesinin birinci fıkrası uyarınca,  Türk parası kıymetini koruma hakkında kararlar ve bu kararlara ilişkin tebliğler dikkate alınarak, bankalara ve diğer finans kurumlarına verilecek uygulama talimatı,  TC  Merkez Bankası tarafından  yayımlanan genelgelerle  verilmektedir.

Diğer taraftan; Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Kararın  8 inci maddesinin birinci fıkrasına göre, "İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir. Bakanlık,  ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir." 

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2018-32/48 sayılı İhracat Tebliğiyle,    ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir.

2018-32/48 sayılı Tebliğ'in 3 üncü maddesinin birinci fıkrasında; 

"Türkiye'de yerleşik kişiler tarafından gerçekleştirilen ihracat işlemlerine ilişkin bedeller, ithalatçının ödemesini müteakip doğrudan ve gecikmeksizin ihracata aracılık eden bankaya transfer edilir veya getirilir. Bedellerin yurda getirilme süresi fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günü geçemez." Denilmektedir.

2018-32/48 sayılı Tebliğ'in 8 inci maddesinin 1 inci  ve 3 üncü  fıkralarında ise ticari amaçla mal ihracında, bedelleri yurda getirilme süresi içinde gelen ihracat ile ilgili hesapların aracı bankalarca kapatılacağı, süresi içinde kapatılmayan ihracat hesaplarının aracı bankalarca 5 iş günü içinde  muamelenin safhalarını belirtecek şekilde yazılı olarak ilgili Vergi Dairesi Başkanlığına veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne ihbar edileceği hüküm altına alınmıştır.  

Söz konusu Tebliğin, 8. maddesinin 4 üncü  fıkrasına göre de;

 "İlgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce, ihbarı müteakip 10 iş günü içinde ilgililere hesapların kapatılmasını teminen 90 gün süreli ihtarname gönderilir. Bu süre içinde hesapların kapatılması veya 9 uncu maddede belirtilen mücbir sebep hallerinin ya da haklı durumun belgelenmesi gereklidir."

Bunların yanında, bahse konu 2018-32/48 sayılı Tebliğ'in  12 inci maddesinin birinci fıkrasında "Bu Tebliğin uygulanmasına yönelik Bakanlıkça belirlenecek usul ve esaslar Merkez Bankasınca ilan edilir."  İfadesine istinaden,  TC Merkez Bankası  16 Ocak 2020 tarihli ihracat Genelgesi  ilan edilmiştir. Merkez Bankası Genelge  ve Talimatları, doğrudan kişileri değil, bankaları ve finans kurumlarını hedef almaktadır.

Banka ve diğer  ilgili finans kurumlarının izleyeceği yol ve yöntem Merkez Bankası tarafından belirlenmektedir.

Nitekim, sözünü ettiğimiz  TC Merkez Bankası Genelgesi’nin 29 uncu maddesinde;

 "İhracat hesabının, ek süreler de dâhil olmak üzere, süresi içerisinde kapatılamaması halinde açık hesap tutarı aracı bankaca 5 iş günü içinde Ek: deki forma uygun olarak ilgili Vergi Dairesi Başkanlığı veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne ihbar edilir. Söz konusu formun açıklama kısmına ilgili ihracat bedelinin ne kadarının İBKB'ye bağlandığı ayrıntılı olarak yazılır." açıklaması  yer almaktadır.

Vergi İdaresi, mükellefe durumu izah eden bir yazıyla, “kambiyo taahhüdünü” kapatmasını ihbar eder.

Anılan maddenin 4 üncü fıkrasında ise  ihbara rağmen döviz getirme zorunluluğuna uymayanlar için ne yapılacağı açıklanmıştır. Buna göre;

 "Bu Genelgenin 28 inci maddesinin birinci fıkrası kapsamındaki işlemlerden 90 günlük ihtar süresi sonunda kapatılmayanlar için Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Vergi Dairesi Müdürlüklerince Cumhuriyet Savcılıklarına 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun uyarınca yasal işlem başlatılmasını teminen bildirimde bulunulur ve Bakanlığa,  ihbara ilişkin bilgi verilecektir. 

Bu çerçevede; Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No:32/48 )'in 8 inci maddesinin dördüncü fıkrası kapsamında söz konusu mükellefe bahse konu ihracat hesaplarının kapatılmasını teminen 90 gün süreli ihtarname gönderildiği halde, ihracat bedelinin tamamının yurda getirildiğine dair herhangi bir belge ibraz edilmez ve  hesap kapatılmaz ise, ilgili Cumhuriyet Savcılığınca  1567 sayılı Türk Parasının . Kıymetini Koruma Hakkında Kanun'un 3 üncü maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca her bir Gümrük Beyannamesi kapsamında gerçekleştirilen ihracata ilişkin bedelin eylem tarihi  itibarıyla % 5'i tutarında, Ancak, verilecek idarî para cezası yurda getirilmesi gereken paranın yüzde iki buçuğundan fazla olamaz hükümleri uyarınca  İdari Para cezası  verilmektedir.

Cumhuriyet savcılığında verilecek cezanın tebliğinden  itibaren 15 günlük yasal süre içerisinde, Sulh Ceza Hakimliği'ne itiraz hakkı bulunmaktadır.

Sulh ceza mahkemesine itiraz edilmeye karar verilmesi halinde;

·         Ceza kararı verilirken, 1567 sayılı Kanununun 3 maddesi 3 üncü fıkrasında yer alan,   “…verilecek idarî para cezası yurda getirilmesi gereken paranın yüzde iki buçuğundan fazla olamaz.” Hükmünün de dikkate alınması gerekir.

·         2018-32/48 sayılı Tebliğin  İhracat bedelinden indirimler başlıklı 7 inci maddesine göre;  “ (1) İhracatla ilgili navlun, sigorta primi, komisyon, ardiye, depolama, antrepo, gümrük resmi, harç ve faktoring masrafları ile uluslararası para piyasalarında geçerli faiz oranlarını geçmemek üzere iskonto giderleri gibi masraflar için yapılacak indirimler ile konsinyasyon yoluyla ihraç edilen mallarla ilgili nakil, muhafaza, bakım ve fümügasyon, rafa (maniplasyon), satış ve benzeri masrafların ihracat bedelinden mahsubu bankalarca incelenip sonuçlandırılır.” Hükmünün uygulanıp uygulanmadığının yine ceza kararı verilmeden değerlendirilip değerlendirilmediğine bakılması gerekir. 

·         Yine ceza kararında, Söz konusu Tebliğ'in yukarıda metni verilen  “Terkin” başlıklı  10 uncu maddesi hükümlerinin de dikkate alınması  gerekir.

·         İhracat bedeli avans olarak ya da süresi içerisinde gelmiş ise, bu hususlarında ayrıca değerlendirilmesi gerektiği de açıktır.

·         Daha önce de açıklandığı gibi, söz konusu ceza uygulamadan önce, ihraç edilen eşya ile ilgili 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununa göre fiilin suç olup olmadığı ya da Gümrük Kanunu’na göre daha ağır para cezasına gerektiren  kabahat olup olmadığı değerlendirildikten sonra,  1567 sayılı yasaya göre ceza uygulanması gerektiği düşünülmektedir.  

15.02.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.