Erkan Kaymazlar
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
ekaymazlar@denetim.ist

Gekap Beyannamesinin Cezaları Nelerdir? (Tezatlar ve Önerilerimiz)

1-GİRİŞ

Geri Kazanım Katılım Payı Beyannamesi (Bundan sonra “GEKAP Beyannamesi” diye anılacaktır) meri Çevre Kanunumuza bağlı olarak neşet eden bir beyanname olduğunu ve yasal mevzuatını daha önceki yazılarımızda yazmıştık.[1] Bu makalede mükelleflerin bu beyannameden doğan yükümlülükleri yerine getirilmediği zaman mükelleflerin ne gibi cezalar ile karşılaşacağını, mevzuattaki tezatları ve bu tezatlara karşı önerilerimizin neler olduğu anlatılacaktır.

II- GEKAP BEYANNAMESİNİ CEZALAR

Öncelikle GEKAP beyannamesi ile ortaya çıkabilecek cezalarını meri kanun, yönetmelik, tebliğ ve usul esaslardaki şimdiye kadar yayımlan mevzuat çerçevesinde değerlendirmeye çalışalım.

 II.1 – Çevre Kanundan Doğan Cezalar

Çevre kanunundan doğan cezaları birkaç bölüme ayırarak irdelemeye çalışalım.

II.1.1 – İdari Para Cezası ve Gecikme Zammı

GEKAP payına ilişkin Yönetmeliğin 14 üncü maddesinde “Bu yönetmelik hükümlerine aykırı hareket edenler hakkında 2872 sayılı Kanunda ön görülen fiillere ilişkin müeyyideler uygulanır. Bu kanunda yazılı fiiller hakkında verilecek idari nitelikteki cezalar bu fiiller için diğer kanunlarda uygulanan cezaların uygulanmasına engel teşkil etmez.” denilmektedir.  Bu cümleden iki sonuç çıkmaktadır;

a- GEKAP yönetmeliğine uygun hareket edilmediği zamanlarda meri çevre kanunundaki cezalar uygulanır. Bu ceza 2872 sayılı Çevre kanunun 20 inci maddesinin (z) bendinde idari para cezası uygulanacağı belirtilmiş ayrıca konu Hazine ve Maliye Bakanlığının yayımladığı 1 sıra numaralı GEKAP tebliğinde ayrıca yer verilmiştir.  Bu ceza beyan edilecek GEKAP tutarının %20 fazlası olarak belirlenmiştir. Bir örnek vererek açıklayalım.

Örnek : (A) şirketin Ocak 2020 döneminde 10.000 TL gekap ödemesi gerekirken herhangi bir beyan ve ödeme yapmamıştır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkililerince bunun tespiti halinde (10.000 *0,20 =2.000) 10.000+2.000 = 12.000 TL idari para cezası kesileceği belirtilmiştir.

b- Söz konusu verilecek olan ceza 2872 sayılı kanunun 20 inci maddesinin (z) bendinde yazılan cezalar ile sınırlı kalmayacağı başka kanunlarda GEKAP beyannamesine ilişkin cezaların olması durumunda kesilecek cezanın herhangi bir engel teşkil etmeyeceği açıkça GEKAP yönetmeliğinin 14 üncü maddesine yazılmıştır.

Konuyu biraz daha açmaya çalışalım. Meri Çevre Kanunun 20 inci maddesinin (z) bendi “Bu Kanunun ek 11 inci maddesine aykırı olarak geri kazanım katılım payını ödemediği tespit edilenlere katılım payı tutarının %20 fazlası idari para cezası olarak verilir.”  denilmektedir.

Dikkat edilirse “Ödenmediği tespit edilenlere” denilmiştir. Çevre Kanunun Ek-11 inci maddesinde cezadan hariç birde gecikme zammından bahsetmektedir.“Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenecek vergi dairesine beyan edilerek aynı ayın sonuna kadar ödenir. Katılım payının süresinde beyan edilmediğinin veya eksik beyan edildiğinin tespiti halinde beyan edilmeyen veya eksik beyan edilen katılım payının bir ay içinde ödenmesi gerektiği ilgiliye tebliğ edilir. Süresinde beyan edilmeyen veya eksik beyan edilen katılım payının beyan edilmesi gereken son günden ödendiği tarihe kadar geçen süre için 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51 inci maddesine göre hesaplanacak gecikme zammı oranında faiz uygulanarak aynı Kanuna göre tahsil edilir. “ denilerek zamanında ödeme yapılmaması durumunda ayrıca gecikme zammı uygulanacağı belirtilmiştir.

Görüldüğü gibi GEKAP’ın beyan edilmediği veya eksik beyan edildiğinin tespiti halinde ilgiliye beyanname verip ödeme yapması için tebligat yapılacak ve 1 aylık süre verilecektir. 1 aylık süre zarfında beyan edilip ödeme yapılmaz ise 6183 sayılı kanun gereği gecikme zammı uygulanacaktır. Gecikme zammının bugünkü oranı aylık % 1,6 dır. Bu konu Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından çıkarılan 1 sıra numaralı tebliğin 11 inci maddesinde ayrıca anlatılmaktadır.

II.1.2 – Fiilin Tekrarı

Söz konusu meri Çevre Kanunun 20 inci maddesinin (z) bendinde GEKAP’ın ödenmemesi durumunun ceza-i müeyyidesi yer almaktadır. Kanunun 23 üncü maddesi ise eski deyimiyle tekerrür suçundan bahsetmektedir.  “Bu Kanunda belirtilen idarî para cezaları, bu cezaların verilmesini gerektiren fiillerin işlenmesinden itibaren üç yıl içinde birinci tekrarında bir kat, ikinci ve müteakip tekrarında iki kat artırılarak verilir.” denilmektedir. Konuyu bir örnek ile açıklamaya çalışalım.

Örnek: Mükellef kurum (A) şirketi GEKAP beyannamesini Ocak 2020 ayında 100 TL olarak vermesi gerekirken, beyannameyi beyan etmemiş ve ödemesini de doğal olarak yapmamıştır.  (A) şirketine GEKAP beyannamesini bildirmediği ve ödemesinide yapmadığına dair Gelir idaresi tarafından yazılı olarak tebliğ edilmesine rağmen gerekli bildirim ve ödemeler yapılmamıştır. Gelir idaresi durumu Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bildirmiştir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilileri 15.04.2020 tarihinde kanunun 20 inci maddesinin (z) bendi gereğince ödemesi gereken GEKAP beyannamesinin % 20 si oranında ceza kesmiştir. Söz konusu (A) şirketi aynı fiili 2021 ve 2022 yıllarında tekrar işlemiş ve tekerrür cezasına muhatap olmuştur. Kesilecek cezaları hesaplayalım;

2020 yılı cezası: 100 TL X %1.20 =  120 TL

2021 yılı cezası: 120+120 =240 TL cezası (ceza 1 kat artırılmış oldu)

2020 yılı cezası: 120 +(120x2 =240 ) = 360 TL cezası ( ceza 2 kat artırılmış oldu)

Toplamda bakıldığında 3 yılın GEKAP bedeli 100x3 = 300 tl iken cezası 720 TL (120+240+360) olacaktır. 3 yıl baz alındığında kesilen ceza gecikme zammı hariç GEKAP bedelinin %240 kadar oluyor.

Peki, bu cezaları kim verebilir? diye sorduğumuzda Çevre Kanunun İdari cezalarda Yetki başlıklı 24 üncü maddesinde Bakanlık merkez teşkilatında Genel Müdürler, taşra teşkilatında ise Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerine yetki verilmiştir.

II.2 – Diğer Kanunlardan Dolayı Doğan Cezalar

GEKAP beyannamesi ile ilgili olarak diğer başka kanunlarda ceza yer almamaktadır. Ancak GEKAP yönetmeliğindeki bu “Bu Kanunda yazılı fiiller hakkında verilecek idari nitelikteki cezalar, bu fiiller için diğer kanunlarda yazılı cezaların uygulamasına engel olmaz”  ifadesi başka kanunlarda yer alan cezaların da ekleneceği düşünüldüğü anlamına gelmektedir.

II.3 – Beyanname Vermeme Cezası

GEKAP beyannamesinin ayrıca KDV veya BS/BA beyannameleri gibi verilmemesi durumunda cezası var mıdır? Konuyu irdelemeye çalışalım.

 213 sayılı Vergi Usul Kanununda (bundan sonra VUK diye anılacaktır.) beyanname vermeme cezaları 352 inci maddesinde tanımlanmıştır.

VUK 352- (1) de “Vergi ve harç beyannamelerinin süresinde verilmemiş olması” cezaya bir sınır çizmiştir.

Peki, GEKAP Vergi midir?  Harç mıdır?

Vergi kanunlarının sistematiği içinde bakıldığında tadadi olarak sayılmayan, vergi kanunlarında belirtilmeyen beyanlara ceza kesilemez. GEKAP ne vergidir, ne de harçtır. GEKAP “geri kazanım katılım payı” dır. Çünkü 2872 sayılı kanunun ek-11 inci maddesi kanuna derç edilirken aynı kanunun 3- (h) bendi de 7153 sayılı kanun ile değişikliğe uğramış ve “geri kazanım katılım payı” ibaresi eklenmiştir. Kanunun 3- (h) bendi “Çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve giderilmesi için uyulması zorunlu standartlar ile vergi, harç, katılma payı, yenilenebilir enerji kaynaklarının ve temiz teknolojilerin teşviki, geri kazanım katılım payı, plastik poşet ve plastik ambalaj kullanımının azaltılması,...” yazmaktadır. Kanun maddesi değişmeden önce vergi ve harç kelimesi yazmakta idi. 7153 sayılı kanun ile geri kazanım katılım payı kanun maddesine derç edilmiştir. Demek oluyor ki kanun koyucu söz konusu GEKAP beyannamesini vergi veya harç türünden bir vergi olarak tanımlamamaktadır. Ayrıca GEKAP’ı 2872 sayılı kanunun ek-11 inci maddesinde tahsili yapıldıktan sonra Genel Bütçeye Gelir olarak kayıt edileceğini yazılmıştır. VUK madde 1 de “Bu kanun hükümleri ikinci maddede yazılı olanlar dışında, genel bütçeye giren vergi, resim ve harçlar ile il özel idarelerine ve belediyelere ait vergi, resim ve harçlar hakkında uygulanır.” denilmektedir.

Dolayısıyla GEKAP’ın vergi ve harçlar ile ilgili tek bağlantı noktası Genel Bütçeye Gelir olarak kayıt edilmesidir. GEKAP’ın “geri kazanım katılım payı” adı altında Devletin aldığı ancak isim bakımından vergi ve harç olmayan “doğan görünümlü şahin” olarak tabir edebileceğim yeni bir vergi veya harç türevi gelir olarak tanımlayabiliriz. Geri kazanım katılım payı vergi ve harç olmadığı için şimdilik VUK hükümlerine de tabi olmadığı anlaşılmaktadır.

Uzun lafın kısası VUK hükümlerine tabii olmayan GEKAP beyannamesinin KDV beyannamesi gibi veya  BS/BA beyannamesi gibi “Beyanname Vermeme Cezası”  yoktur.

III- TEZATLAR VE ÖNERİLERİMİZ

GEKAP ile ilgili olarak 2872 sayılı kanunda sayılan yaptırımlar dışında bir yaptırımı bulunmamaktadır. Eleştiri ve önerilerimize geçelim.

Tezat 1: 2872 sayılı kanunun ek-11 inci maddesinde ek (1) sayılı listeden GEKAP tahsil edileceği yazıyor. GEKAP yönetmeliğinin 5 inci maddesinin 12 inci bendine birincil ambalajlardan GEKAP tahsil edilmez denmektedir. Ancak 07.02.2020 tarihli Çevre ve Şehircilik Bakanlığının konu ile ilgili yayımladığı Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Usul Esasların 3 üncü bölümünün (d) bendine “ Ancak Çevre Kanunun ek (1) sayılı listesinde gösterilen geri kazanım katılım payı tahsilinin yapılmadığı durumlarda bu ürünlerin birincil ambalajları için beyan verme ve geri kazanım katılım payı ödeme yükümlülüğü oluşacaktır.”  ifadeleri yer almaktadır.

Yönetmelik ile muaf edilen birincil ambalajlar, usul esaslar ile kısıtlanmıştır. Usul Esaslar Yönetmeliğin önüne geçmiş ve muafiyete bir nevi ceza hükmünde ödeme yapılmaması durumunda ek GEKAP getirilmiştir.  

Bu durum kanunsuz cezalandırma manasına gelmektedir. Düzeltilmesi gereklidir.

Tezat 2: Söz konusu cezalar bölümünde anlattığımız gibi ceza şartı tahsil şartına bağlanmıştır. Söz konusu 2872 sayılı kanun, GEKAP yönetmeliği ve usul esaslarda “Tahakkuk” tan bahsedilmemiştir. Beyanname verip ödeme yapmayanlarda söz konusu kanundaki cezaya muhatap olabilecektir. Tahakkuk ettirmeyenler veya kasıtlı olarak eksik beyan edildiği tespit edilenler cezaya muhatap olunacağı yönünde düzenleme yapılmalıdır. Kanunun kötü niyetle kullanılmasının önüne geçilmelidir.

Tezat 3: Teslim şekilleri, GEKAP’ı doğuran olay duruma göre değişmektedir. Piyasaya sürenler tarafından bu durum ciddi anlamda karıştırılmaktadır. Bir tablo halinde tebliğ veya usul esas olarak net şekilde hangi ürün beyan edilecek, hangisi beyan edilmeyeceği görsel materyaller kullanılarak izah edilmelidir.

Tezat 4: Söz konusu ambalaj üreticilerine “genişletilmiş üretici sorumluluğu” yönetmelikte verilmiş ancak herhangi bir yaptırım uygulanmamıştır. Ambalajı boş piyasaya sürenler usul esaslarda GEKAP uygulanmaz denmektedir. Boş ambalajı piyasaya süren GEKAP’ı ödemeli ve son satış noktasında dolumu yapılan yerlerde GEKAP beyan edilmemelidir.

Tezat 5: Gekap’tan Genel Bütçeye gelir olarak kayıt edildikten sonra bu tutar ne olacaktır. Ambalajları toplama ile ilgili toplanan paraların akıbeti ne olacaktır? Bu konu ise başlı başına ayır bir makale konusudur. Bu konu ile ilgilide kanun ve yönetmelik bazında düzenlemeler yapılmalıdır.

Özetlersek;

1. Birincil ambalajlar ek (1) sayılı listede ürün bazında görsel olarak ayrı ayı piyasaya sürenlerin, vatandaşların anlayabileceği şekilde izah edilmelidir.
2. Tahsil şartı tahakkuk şartı olarak değiştirilmelidir. Beyannamesini veren ancak ödemesini yapamayana ceza kesilmemelidir.
3. Genişletilmiş üretici sorumluluğunda yaptırım olmalıdır. Ambalajı boş piyasaya süren GEKAP ödemelidir.  
4. Toplam Ambalaj Sürüm Miktarı = Geri Dönüştürülen Ambalaj + Fire Sistemi kurulmalıdır. Ülke olarak ne kadar ambalaj ürettik ve ne kadarını geri dönüştürdük hesabının yapılacağı ve herkes tarafından takip edilebilen bir sistem kurulmalıdır.Tek bir ekrandan günlük, saatlik görünür şekilde yazılımlar geliştirilmelidir. Ancak teknoloji kullanılarak güzel ülkemizi kirletmemenin yollarını arayabiliriz.
5. Kaynakta kesinti ile ambalaj üreticilerine bu iş devir edilerek GEKAP beyannamesini kapsamı daraltılabilir. Piyasaya sürenlere, meslek mensupları, çevre görevlileri vs. gibi birçok meslekte çok büyük bir iş gücü kaybı önlenebilir. 

IV- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Gekap ile ilgili cezaları, tezatları ve önerilerimizi anlatmaya çalıştık. GEKAP sistemi daha uygulanabilir bir sistem haline uygulandıkça geleceği kanaatindeyim. Ancak bu şekliyle uygulanması çok zor bir iştir. Gekap’ın kapsamı daraltılmalıdır. Ek -(1) sayılı listedeki ürünler daha üretilirken kaynağında kesinti yapılmak suretiyle beyan edilerek sadece ambalaj üreticiler tarafından verilen bir beyanname haline getirilmelidir. Gekap’tan gelecek paranın çevrenin temiz tutulması ile ilgili geri dönüşüm ile ilgili yatırımlara dönüştürülmesi gerektiği kanaatindeyim.

NOT: Söz konusu makalede geçen tüm görüş ve öneriler yazarın şahsi görüşleridir.  Yazarın temsil ettiği veya ilişkili olduğu Kurumları bağlamaz.

---

[1] Detaylı bilgi için www.muhasebetr.com  da 07.02.2020  ve 02.01.2020 tarihli yazılarımıza bakılabilir. (Erişim : 28.02.2020)

03.03.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.