Erkan Kaymazlar
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
ekaymazlar@denetim.ist

Piyasaya Sürenlere Muazzam Ek Vergi Yükü

1-GİRİŞ

Geçtiğimiz sene poşet beyannamesi olarak bilinen Geri Kazanım Katılım Payı Beyannamesinin (bundan sonra GEKAP beyannamesi olarak anılacaktır) kapsamı genişletildi. Bu makalede Geri Kazanım Katılım Payının (GEKAP) ne olduğunu, aslında 25 kuruşluk poşet ile başlayan sürecin ne olduğunu, vergi mükelleflerini, meslek mensuplarını ilgilendiren konuları ve 31.12.2019 da resmi gazetede yayımlanan Geri Kazanım Katlım Payına İlişkin Yönetmelik kapsamında GEKAP beyannamesinin genişletilmiş halinden bahsedilecektir. Hali hazırda tek 1 adet poşet beyan edilirken şimdi ise 45 çeşit Atık beyan edilecektir. Tabi kim hangi atığı piyasaya sürecek ise o atığı beyannamede beyan edecektir. Konu biraz detaylı ve karışık, mükelleflerin ve meslek mensuplarının anlayacağı en sade şekilde bilgi vermeye çalışılacaktır.

II- GERİ KAZANIM KATILIM PAYI (GEKAP) NEDİR?

İşin aslı 2872 sayılı Çevre Kanunu’ndan neşet etmektedir. Çevre kanunun amacı “bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamaktır”[1] ifadeleri ile çevrenin korunması ile ilgili olduğu açıktır. Anılan kanunda atıkların sınıflandırılması yapılmıştır. Atıklar; Atık, atık su, katı atık, evsel katı atık, tehlikeli atık, tehlikeli kimyasallar gibi bütün canlıların varlığını tehdit eden hava kalitesinden kokuya, elektromanyetik alandan iyonlaştırıcı olmayan radyasyona kadar hemen hemen tüm konuları atık olarak ele almıştır.

Meri Çevre Kanunumuzun ana prensibi “Kirleten Öder” olarak belirlendiği için kim çevreyi, doğayı kirletiyorsa kirleten temizlemek zorundadır.

İşte tam burada GEKAP devreye girmektedir. GEKAP eskiden beri var olan ancak farklı bir versiyonda işleyen sistemdi. Eski sistemi kısaca özetleyip sonrada 01.01.2020 de olan sistemden bahsedilecektir.

A-Gekap Eski Sistem

2872 sayılı Çevre Kanunumuz 1983 yılından beri hayatımızda yer almaktadır. Dolayısıyla bu GEKAP beyannamesi çıkmadan önce bu çevreyi kirletenler nasıl temizliyordu? Sorusunun cevabı eski sistemi anlamakla mümkün olacaktır. Birçok detay var ancak en yalın hali ile birkaç cümle ile anlatalım.

Gekap Yönetmeliği çıkmadan önce çevreyi kirleten şirketler Çevre Bakanlığı tarafından Yetkilendirilmiş Kuruluşlar vasıtası ile bu işi yaptırıyordu. Çevreyi Kirleten Yetkilendirilmiş Kuruluşlar ile sözleşme yapıyordu ve bu sözleşme Çevre bakanlığının sistemine yükleniyor, Yetkilendirilmiş Kuruluş çevreyi kirleten şirket adına atığını bir bedel karşılığı toplattırıyordu. Yetkilendirilmiş Kuruluşların her bir çeşidi için ayrı yönetmelikler hazırlanmış yetki belgesi alan sivil toplum kuruluşları bağlı olduğu yönetmeliğe göre çalışmalarını devam ettiriyordu. İsimleri saymakla bitmez tam 17 adet yönetmelik bu atıkların toplanması için yapılmıştır. Bakanlık Çevre Kanununda yaptığı değişiklik ile ve GEKAP yönetmeliği ile Yetkilendirilmiş Kuruluşları olduğu gibi bırakmış herhangi bir müdahale yapmamış ve ayrıca bir yönetmelikle Çevreyi kirletenlerin kirletme tutarlarını direkt olarak hazine bakanlığına bir beyanname ile bildirilmesi yoluna gitmiştir. Hali hazırda poşet beyannamesi olarak bilinen Geri Kazanım Katılım Payı Beyannamesi adı altındaki beyanname ile beyan edilecektir.

B-Gekap Yeni Sistem

GEKAP yeni sistemin temelleri 10/12/2018 tarihinde resmi gazetede yayımlanan 7153 sayılı kanun ile Çevre Kanununa yapılan birden çok değişiklik ile hayatımıza girmiştir. Asılında her şeyin altında “Sıfır Atık” uygulamalarına geçiş olduğu için böyle bir uygulama yapılmaktadır. Yasal dayanaklarına bakıldığında ise Çevre Kanunumuzun 3/h ve ek 11’inci maddeleri ile GEKAP hayatımıza girdi.

Sistem çok basit aslında Çevreyi kirleten temizler. Kirleten kirlettiği atıkları aylık olarak kilogram veya adet bazında hesaplayacak ve toplattırma bedelini katılım payı adı altına bir sonraki ayın 24 üne kadar beyan[2] edip beyan ettiği ayın sonuna kadar ödemek zorunda olacaktır.

III- GEKAP MÜKELLEFLERİ ve BEYANNAMESİ

A-Gekap Mükellefleri

Geri Kazanım Katılım Payı mükellefleri poşet satanlar ile diğer ürünleri piyasaya sürenlerden / yurt içine ithal edenlerdir. Burada GEKAP mükellefi gelir veya kurumlar vergisi mükellefi de olabilir, vergi mükellefi olmaya da bilir. Kim kirletiyorsa, kim aşağıda liste halinde verilen 45 adet ürün cinsinde atıkları piyasaya sürüyorsa o kişi GEKAP mükellefidir. Bu beyannamenin önemi “katılım payının” vergi den farklı olmasıdır. Vergiyi kazanca veya irada sahip olanlar öderken, GEKAP’ı çevreyi kirleten ödüyor. GEKAP yönetmeliğinde çevreyi kirletenlerden Piyasaya süren ve ithalatçılar diye bahsedilmektedir. İthalatçıyı herkesin malumu üzere yurt içine mal yâda hizmet ithal edenler olarak bilmekteyiz. Peki, Piyasaya Süren kimdir? Kısaca bir başlık altında inceleyelim.

• Piyasaya Süren; Yönetmeliğin 4’üncü maddesinin (aa) bendinde “27/11/2014 tarihli ve 29188 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği kapsamındaki mesafeli sözleşmeler ile yapılan satışlar da dâhil olmak üzere, satış yöntemine bağlı olmaksızın, bu Yönetmelik kapsamındaki ürünlerini veya ambalajlı eşya/malzemelerini piyasaya arz edenleri, üreticisi tarafından doğrudan piyasaya arz edilmeyen ürünler ile ambalajlı eşya ve malzemeler için ürünün ya da eşya/malzemenin ambalajı üzerinde adını ve/veya ticari markasını kullanarak piyasaya arz eden (piyasaya arz eden: Ürünleri tedarik, dağıtım veya kullanım amacıyla bedelli veya bedelsiz olarak piyasada yer alması için yapılan faaliyeti[3] ) gerçek veya tüzel kişileri, ürünlerin ve ambalajlı eşya/malzemelerin üreticilerinin Türkiye dışında olması halinde ise bu üreticiler tarafından yetkilendirilen temsilciyi ve/veya ithalatçıyı” ifade etmektedir.
• Poşet İçin Piyasaya Süren; Poşet için ayrı bir parantez açılmış, plastik poşeti nihai tüketiciye satanlar GEKAP beyannamesinin mükellefi oluyor.
• Gekap Beyannamesinden Muaf Olanlar;

1. Tekrar kullanıma alınan ürünler, zati ihtiyaç kapsamındaki ürünler, imha edilerek tasfiye edilecek gümrüklü ürün ve eşyalar ile ihraç edilen ürünler
2. Kamu kurum ve kuruluşlarının münhasıran asli görevlerinde kullanmak, piyasaya arz edilmemek ve ticari amaç güdülmemek kaydıyla ürettikleri veya bağlı kuruluşlarına ürettirdikleri aşağıda yer alan ürünleri kapsamaz.
3. Aşağıdaki listede yer alan ürünleri için ülkenin tamamında Bakanlıkça belirlenen esaslar doğrultusunda depozito sistemi uygulayan, piyasaya süren/ithalatçıların depozitolu olarak piyasaya sürdükleri ürünleri için depozito uygulanan miktar açısından bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz.

B-Gekap Beyannamesi

Tam adı Geri Kazanım Katılım Payı Beyannamesi (meslek camiasında poşet beyannamesi olarak bilinen) beyanname artık aşağıdaki listeyi kapsayacak şekilde Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından revize edileceği bu yönetmelikle aşikar hale gelmiştir.

Poşetin yanında aşağıdaki listede yer alan ürün cinsini piyasaya süren, satan, bedelsiz veren, vergi mükellefi olsun veya olmasın bu katılım paylarını ödemek zorundadır.

Ürün Cinsi	Tutar
Plastik poşet (Plastik alışveriş torbaları)	15 kr./adet
Lastik (Binek araç)	2 TL/adet
Lastik (Otobüs, kamyon, kamyonet, yükleyici ve kazıcı lastikleri ve diğerleri )	4 TL/adet
Lastik (İş makinası lastikleri)	10 TL/adet
Dolgu lastikler	5 TL/adet
Akümülatör (Kurşun asitli olanlar)	20 kr./kg
Akümülatör (Nikel kadmiyumlu olanlar)	50 kr./ kg
Akümülatör (Diğerleri)	5 kr./kg
Çinko karbon piller	2 TL/kg
Alkali silindirik piller	2 TL/kg
Alkali düğme piller	3 TL/kg
Düğme piller çinko-hava ve gümüş oksitli	10 TL/kg
Lityum düğme piller	10 TL/kg
Lityum silindirik şarjlı ve primer pil çeşitleri (Araç bataryaları hariç)	5 TL/kg
Otomotiv pilleri (Kurşun içerenler hariç)	15 TL/kg
Lityum içeren araç bataryaları	15 TL/kg
Diğer şarjlı piller	5 TL/kg
Madeni yağ	50 kr./kg
Bitkisel yağ	10 kr./kg
Elektrikli ve elektronik eşya: Televizyon/Monitör	20 kr./kg
Elektrikli ve elektronik eşya: Bilişim telekomünikasyon ekipmanları (Televizyon ve monitörler hariç)	20 kr./kg
Elektrikli ve elektronik eşya: Aydınlatma ekipmanları	10 kr./adet
Elektrikli ve elektronik eşya: Küçük ev aletleri ve diğerleri	20 kr./kg
Elektrikli ve elektronik eşya: Beyaz eşyalar (Buzdolabı/Soğutucular/İklimlendirme cihazları hariç)	25 kr./kg
Elektrikli ve elektronik eşya: Buzdolabı/Soğutucular/İklimlendirme cihazları	30 kr./kg
İlaç	1 kr./kutu veya şişe

 

Ürün Cinsi	Kg Başına Alınacak Tutar (kr.)	Adet Başına Alınacak Tutar (kr.)
PLASTİK AMBALAJ
İçecek Ambalajları (Adet)
0,33 litreye kadar		1
0,3301-0,75 litre arası		2
0,7501-1,5 litre arası		3
1,501 litre üzeri		4
Diğerleri (Poşet Hariç) (kg)	40
METAL AMBALAJ
İçecek Ambalajları (Adet)		3
Diğerleri (kg)	50

 

KOMPOZİT AMBALAJ
Kâğıt-Karton Ağırlıklı Kompozit İçecek Ambalajları (Adet)
0,25 litreye kadar				1
0,2501-0,5 litre arası				2
	0,501 litre üzeri				4
	Diğerleri (kg)		50
	KÂĞIT KARTON AMBALAJ (kg)		20
	CAM AMBALAJ
	İçecek Ambalajları (Adet)
	0,25 litreye kadar				1
	0,2501-0,5 litre arası				2
	0,501-1 litre arası				3
	1,01-5 litre arası				5
	5,01 litre üzeri				10
	Diğerleri (kg)		20
	AHŞAP AMBALAJ
	AHŞAP AMBALAJ (Adet)				10

Yukarıdaki tablodaki tutarlar Çevre Kanunu Ek madde 11 e göre “Bu listede yer alan tutarlar takvim yılı başından geçerli olmak üzere her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanır. Bu şekilde hesaplanan tutarların %5’ini aşmayan kesirler dikkate alınmaz. Cumhurbaşkanı, bu suretle tespit edilen tutarları yarısına kadar artırmaya veya indirmeye yetkilidir” denilmek suretiyle her sene zam geleceğini de unutmamak gerekir. 2020 yılı için yeniden değerleme oranı %22,58[4] olduğu da unutulmamalıdır.

Burada Piyasaya Atık süren şirketlerin çok dikkatli olması beyanname düzenleyen meslek mensubuna net bilgi vermesi gerekmektedir. Hangi ambalaj türünden ne kadar piyasaya sürmüş ise muhasebeye düzgün bildirmelidir ki GEKAP beyannamesin de düzgün beyan edilsin.

Meslek mensuplarından tavsiyem bu beyannamesi olan mükelleflerden her ayın GEKAP paylarını bir sonraki ayın başında hemen yazılı olarak istemeleridir.

C-Gekap Beyannamesinin Cezası

Çevre Kanunumuzun idari para cezaları çevreye zarar verenlerin zarar şiddetine göre cezalandırmayı uygun görmüştür. Mesela tehlikeli atıkların çevreyi kirletmesi İki milyon TL ye kadar ceza verilmektedir.

GEKAP beyannamesinin verilmemesi, başka bir değişle atıkların toplanma işini beyan etmeyenlere  “Katılım payı tutarının %20 si” bir ceza beklemektedir. Beyan edilip ödenmemesi durumunda ise gecikme zamları vs. 6183 sayılı AATUKK gereği işlem yapılacaktır.

IV- GEKAP BEYANNAMESİNDEKİ EKSİKLİKLER ve GÖRÜŞLERİMİZ

Hali hazırda eski sistemi anlatmıştık. Eski sistemle ilgili herhangi bir atıfta bulunulmamıştır. Mesela Ambalaj Atıkları Yönetmeliği eski sistemde Piyasaya sürenlerin atıkları 1000 kg ve altında olanlar bu sistemde muaftı. Ancak bu yeni yönetmelikte böyle bir durum söz konusu olmamıştır. 1 tane bile ürün cinsinden piyasaya sürenler bu beyannamenin muhatabı olmuştur. Sadece Kamu Kurumları ve Depozito sistemi kuranlar muaf olmuştur.

Hali hazırda eski sistemdeki Yönetmeliklerin hepsi durmakta ve bu yeni sistem eski sisteme hiçbir atıfta bulunmamaktadır.

 Başka bir konu ise Yönetmeliğin 5’inci maddesinin (12) alt bendine Atıkların birincil (satış ) ambalajı GEKAP beyannamesi katılım payı tahsil edilmez diyor.

Bir örnek ile açıklayalım; Bir çikolata düşünün onun bir ambalajı var bu ambalaj birincil ambalaj, bu çikolata 5 tane birlikte satılıyor ve bu 5 taneyi kaplayan bir ambalaj daha var bu ikincil ambalaj oluyor ve bu çikolataların 5 erli ambalajlar halinde 1000 tanesi 1 kutu halinde marketlere piyasaya süren tarafından satılıyor. Buradaki çikolatayı kaplayan ambalaj Katılım Payı Beyannamesinde tutar hesaplanmayacak ancak ikincil olan 5 taneyi kapsayan ambalaj ile 1000 tane çikolatayı içine alan kutu beyannamede beyan edilecektir.

Eski sistemde hepsi birlikte beyan ediliyordu. Yani bunun amacı nedir? İlk ambalaj atık olmuyor da diğer ambalajlar mı atık oluyor?

Yâda birincil ambalaj atıklarının toplanması Eski Yönetmeliklere göre Eski Sistem ile devam mı edecektir?

Başka bir konu ise Ambalaj atıklarında belirli bir oran ile toplatılma oluyordu. Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinin 19 üncü maddesinde 2005 ve 2020 yılları ve sonrası için bir hedef vardı. Mesela 2018 yılı için %56, 2019 yılı için %58 idi. Yani Piyasaya sürenler 2019 yılında piyasaya sürdüğü atığın 2018 yılında %56 sını, 2019 da ise %58 oranında toplatması gerekmektedir. Bu yeni GEKAP yönetmeliğinde böyle bir hedef oran belirlenmemiş atıkların tümü kapsama alınmıştır.

IV- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

01.01.2020 tarihinden itibaren ve 31.12.2019 tarihinde mükerrer 4. Resmi gazete ile yayımlanan GEKAP Yönetmeliği birçok yönü ile eksik çıkmıştır. Eski yönetmeliklerdeki kuralların ne olacağı hakkında bilgi vermemiştir. Eski yönetmelikler ile birlikte değerlendirildiğinde ikili uygulamalar söz konusudur. Yeni GEKAP yönetmeliğinin 15’inci maddesi gereği doğacak tereddütleri Çevre Bakanlığının düzenleme yapacağına dair ifadeler yer almaktadır. Bakanlık bu yetkiyi tez zamanda gerekli düzeltmeleri yapmak için kullanacağından kuşkumuz yoktur.

Bir başka konu ise bu toplanacak Katılım Payı hakkında ne olacak, bu konu ile ilgili hiçbir ifade yoktur. Atıkların toplanması, bertaraftı vs. işi Çevre Kanunumuz 11 inci maddesi gereği yetkiyi Belediyelere verilmiştir. Bu toplanacak katılım payı ne olacaktır? Belediyelere mi aktarılacaktır? Bununla ilgili herhangi bir eylem planı var mı dır?  Totalde bakıldığında toplanacak olan tutar muazzam tutarlar yapıyor.

Umulur ki bu ek vergi gibi duran ancak ismi Katılım payı olan ve eski sistemde çok cüzi rakamlar ile piyasaya sürenler tarafından Yetkilendirilmiş Kuruluşlara yaptırılan toplama işi ekonomimizi negatif yönde etkilemez.

Mesela eski uygulamaya göre Piyasaya Atık kâğıt süren bir şirket ton başına 30-40 TL bir tutar verirken şimdi yeni uygulamada tarifede kilo başına 20 kuruş verecek yazıyor, bu ton başına 200 TL demektir. Piyasaya süren şirketler açısından balkıdığında atığın maliyeti yaklaşık 5 kat daha fazla olacaktır. Totalde sadece ambalaj atıklarına bakıldığında 5 kat ila 12 kat arası değişen bir artış söz konusudur.

Piyasaya ambalajlı ürün süren şirketler bu ödeyecekleri atık bedellerini katılım paylarını otomatik olarak sattıkları ürünlerin fiyatlarına ekleyeceklerdir. Bu fiyat artışı ise son tüketiciye yansıyacak ve hayatı daha da pahalılaştıracaktır. Fiyatı artan ürünler ise enflasyonu arttırıcı bir etki yapacaktır.

---

[1] 2872 Sayılı Çevre Kanunu Madde 1

[2]  4.4.2019 tarihli resmi gazetede yayımlanan Geri Kazanım Katılım Payı Beyannamesi  Genel Tebliği (Sıra no:1) gerekli açıklamalar yapılmıştır.

[3] GEKAP İlişkin Yönetmelik 4’üncü maddesi (z) bendi

[4] Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği Sıra No:512

02.01.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.