Erkan Aktürk
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
erkanakturk2@hotmail.com

İş Kazaları ve İş Kazalarının Sosyal Güvenlik Boyutu - 2

Giriş:

 

Bu konuyu bir yazı dizisi halinde ele aldık önceki yazımızda iş kazalarının nedenlerini, sosyal güvenlik kapsamında bir kazanın iş kazsı sayılma şartlarını ele almıştık bu çalışmamızın devamına işveren ve işçinin sorumluluklarını, kaza sonrası yapılacak sağlık yardımlarını ele alacağız. 

E- İŞ KAZALARI SİGORTASI

İş kazaları ve meslek hastalıkları çalışanlar ve çalıştıranlar bakımından ön önemli sosyal güvenlik riskleridir. İş kazaları ve meslek hastalıkları sigortası, sosyal güvenliğin sözü edilen iki önemli riskine karşı sosyal güvenlik sağlama maksadı ile düzenlenen bir sosyal sigorta dalıdır. Bu sigorta dalında iş kazası ve meslek hastalığı risklerinin ortaya çıkması durumunda riskin önemli iki sonucuna karşı sosyal güvenlik sağlanır. Bunlardan birisi, iş kazası ve/ meslek hastalığı sonucu ortaya çıkan hastalık durumunun gerektirdiği tedavi giderlerinin karşılanmasıdır. Diğeri ise, iş kazası ya da meslek hastalığı sonucu çalışamayacak duruma düşen insanlara geçici yahut ta sürekli olarak iş göremez duruma düşmesinin ortaya çıkaracağı gelir kesilmesi yada gider artışının telafi edilmesi için gelir garantisi sağlamak yani, bir gelir yardımı yapılmasıdır. (1)

Bir ülkenin sosyal bir devlet olduğunun göstergesi kuşkusuz çalışamayacak durumunda olan vatandaşlarının geçirdiği iş kazaları neticesinde cemiyetin dışına itilmemesidir. Çalışanların sosyal güvenliklerinin sağlanması bir devletin en önemli görevidir. Çalışanların sosyal güvenliğinin sağlanması sadece devletle bitirilecek bir sorun değildir . burada üçlü bir denge söz konusudur. Bunlar; devlet, işveren ve işçidir.

Devlet, sosyal bir politikaya sahip ise çalışanların sorunlarını her yönüyle ele alabilmelidir.  Çalışanlar bir işyerinde çalışırken ücret onlar için ne kadar önemli ise iş güvenliği de bir o kadar önemlidir. İş güvenliği konusunda alınacak tedbirler öncelikli olarak devletin görevidir. Her ne kadar işyerlerinde işyeri yönetmeliği olsa da bunun kamu kudretiyle desteklenmesi lazım. 1960 yıllardan itibaren Avrupa ülkelerinde başlayan daha çok refah, çalışma saatlerinin düşürülmesi, iş güvenliğinin sağlanması vb. istemlerle artan grevler neticesinde devletin iş güvenliği konusunda daha sıkı önlemler almasına ve ciddi bir sosyal politikaya sahip olmasını sağlamıştır.

İşveren, mahiyetinde işçi çalıştıran kişi olduğuna göre bunların can güvenliğinden de sorumludur. İşe göre işçi çalıştırma, iş güvenliğini sağlama işverenin iş sözleşmesinden kaynaklanan yükümlülükleridir. 506 sayılı kanun iş kazaları esnasında işverenin yapmaları gereken yükümlülüklerini 15. maddede şu şekilde belirtmiştir

Madde 15 - İşveren, iş kazasına uğrayan sigortalıya, Kurumca işe el konuncaya kadar, sağlık durumunun gerektirdiği sağlık yardımlarını yapmakla yükümlüdür. Bu amaçla yapılan ve belgelere dayanan masraflarla yol paraları Kurum tarafından işverene ödenir.
     Birinci fıkrada belirtilen yükümlerin yerine getirilmesindeki savsama ve gecikmeden dolayı, sigortalının tedavi süresinin uzamasına, malül kalmasına veya malüllük derecesinin artmasına sebep olan işveren, Kurumun bu yüzden uğrayacağı her türlü zararı ödemekle yükümlüdür. şeklinde izah edilmiştir. Bu maddeye istinaden kısaca işverenin yükümlülüklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

Kurumca işe el konuncaya kadar, sağlık yardımları yapma yükümlülüğü: işveren iş kazasına uğrayan işçisini en yakın bir sağlık tesisine götürmek , kurumun olaya el konulmasına kadar hertürlü masrafları yapmakla yükümlüdür. Bu masraflar daha sonra işveren tarafından tevsik etmesi halinde kurumdan tahsil edebilir. Aksi taktirde tıbbi müdahaleye geç kalınması durumunda kurumun uğrayacağı zararları, işverene rücu etmesi gerekecektir.

İşverenin yine aynı kanunun 27. maddesinde kazayı bildirme ile ilgili olarak yükümlülüğünü şu şekilde belirtmiştir.

     Madde 27 - İşveren, iş kazasını, o yer yetkili zabıtasına derhal ve Kuruma da en geç kazadan sonraki iki gün içinde yazı ile bildirmekle yükümlüdür. Bu bildirme örneği Kurumca hazırlanan haber verme kağıtları doldurulup verilerek yapılır.
     İşverenin kasden veya ağır ihmali neticesi iş kazasını bu madde gereğince Kuruma zamanında bildirilmemesinden veya haber verme kağıdında yazılı bilginin eksik veya yanlış olmasından doğan ve ileride doğacak olan Kurum zararlarından işveren sorumludur.
     Birinci fıkrada yazılı süre içinde Kuruma bildirilmeyen iş kazası dolayısiyle, bildirme tarihine kadar işveren tarafından yapılmış olan harcamalar Kurumca ödenmez.

Bu maddeyi de kısaca şöyle izah edebiliriz.

İşveren iş kazasının oluşundan itibaren kuruma en geç iki gün içerisinde matbu haber bildirme formunu doldurarak kurumu haberdar etmesi gerekmektedir. Maddede ifade edildiği gibi kurumun zamanında haberdar edilmemesi veya eksik bilgi verilmesi durumunda doğacak zararlarda işveren sorumludur.

Bir iş kazasının meydana gelmesi durumunda cezalara muhatap olan taraf  işveren olduğu için  işverenin ilgili yasa maddelerinde geniş kapsamlı yükümlülükleri bulunmaktadır gerek 4857 sayılı yasanın işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki yükümlülükleri gerekse 506 sayılı kanunun yukarıda gösterdiğimiz maddelere paralel olarak borçlar kanunumuzun 55. maddesinde ise şu açıklama yapılmıştır: Madde 55 - Başkalarını istihdam eden kimse, maiyetinde istihdam ettiği kimselerin ve amelesinin hizmetlerini ifa ettikleri esnada yaptıkları zarardan mesuldür. Şukadar ki böyle bir zararın vukubulmaması için hal ve maslahatın icabettiği bütün dikkat ve itinada bulunduğunu yahut dikkat ve itinada bulunmuş olsa bile zararın vukuuna mani olamıyacağını ispat ederse mesul olmaz.

    İstihdam eden kimsenin, zamin olduğu şey ile zararı ika eden şahsa karşı rücu hakkı vardır.

Birbiriyle paralel açıklamalar içeren iş kanunu, sosyal sigortalar kanunu ve borçlar kanununda altı çizilerek izah edilen işveren yükümlülüğüdür.

506 sayılı yasa ve 4857 sayılı kanunda işveren kazanın vuku bulmaması için gereken özeni göstermişse ve buna rağmen kaza meydana gelmişse ve meydana gelen kaza ilgili kanunun iş kazası sayılma şartlarını taşıyorsa kurum tüm sağlık giderlerini karşılamakla yükümlüdür. Bu yasadan da açıklandığı gibi kurum ancak; işverenin yukarıda açıklanan yükümlülüklerini savsaması durumunda işverene rücu etme hakkı vardır. Borçlar kanunundan da açıklanan sorumlulukta ise işveren gereken özeni gösterdiğini,tevsik etmesi durumunda oluşan zararı herhangi bir kuruma değil de kazanın işçinin ihmalkarlığından kaynaklandığından işçiye rücu etme hakkı vardır. İşveren gereken tedbiri almışsa ve müstahdemi de buna koşulsuz riayet etmişse doğacak her zararın mesuliyetinden kurtulurlar.

Devletin ve işverenin yükümlülükleri yanında işçinin de yükümlülükleri bulunmaktadır ilgili yasalar çerçevesinde işçinin yükümlülüklerini açıklayalım.

İşçi, bir iş sözleşmesi ile çalışan gerçek kişidir ve işçinin iş kanunundan 

yer alan başlıca yükümlülüğü işverene sadakat ve işin gerektirdiği özeni göstermek işyeri yönetmeliğine riayet etmek zorundadır. İşçinin uğradığı kazanın iş kazası sayılabilmesi için fiilin esaslı unsuru kazanın, istem dışı meydana gelmiş olması gerekmektedir. Eğer meydana gelen kaza, işçinin bağışlanmaz kusuru neticesinde oluşmuşsa sigortalıya sadece sağlık yardımları yapılacak ancak geçici veya sürekli iş göremezlik geliri verilmez. . İşçi, işyeri dışında bir yerde iş kazasına uğramışsa en kısa sürede işvereni bilgilendirilmesi gerekmektedir. 
 

F- İŞ KAZASINA UĞRAYAN SİGORTALIYA YAPILAN YARDIMLAR 

İş kazasına uğrayan çalışanın sigortalı olup olmaması veya prim ödeme gün şartına bakılmaksızın kazanın iş kazası sayılması durumunda hertürlü yardımlardan yararlandırılacaktır. Daha önceki açıklamalarımızda kazanın iş kazası sayılabilmesi için kazanın 506 sayılı kanunun 11. maddesindeki sınırlar içinde olması gerekmektedir. meydana gelen kaza sonrası çalışanın sigortalı olmadığı tespit edildiğinde kazazede sigortalılar gibi sağlık yardımlarından yararlanacak; ancak kurum bu masrafları işverene rücu etme hakkı bulunmaktadır.

Sosyal sigortalar kanunun 12. maddesinde kazazedeye şu yardımları yapılmaktadır

     Madde 12 - İş kazaları ile meslek hastalıkları halinde sağlanan yardımlar
     A) Sağlık yardımı yapılması,
     B) Geçici iş göremezlik süresince günlük ödenek verilmesi,
     C) Sürekli iş göremezlik hallerinde gelir verilmesi,
     D) Protez araç ve gereçlerinin sağlanması, takılması, onarılması ve yenilenmesi,
     E) (A) ve (D) fıkralarında yazılı yardımlar için sigortalının başka yere gönderilmesi,
     F) İş kazası veya meslek hastalığı dolayısıyla bedeni veya ruhi bir arızaya uğrayanlardan, yurt içinde tedavisi kabil olmayıp, ancak yabancı bir ülkede kısmen veya tamamen tedavisi mümkün görülen ve meslekinde uğradığı iş göremezlik derecesinin azalabileceği Kurum sağlık tesisleri sağlık kurulu raporu ile tespit edilen sigortalının ve bu raporda belirtilmişse, beraber gidecek kimselerin yabancı ülkelere gidip gelme yol paraları ile o yerdeki kalış ve tedavi masraflarının ödenmesi (Sağlık Kurulunca verilen rapora Kurum veya sigortalı itiraz ederse, bu husus Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca karara bağlanır),
     G) Cenaze masrafı karşılığı verilmesi,
     H) Sigortalının ölümünde hak sahiplerine gelir bağlanması.
 

Eğer iş kazasına uğrayan kişi işe başladığının ertesi günü de iş kazasına uğrasa prim ödeme gün şartı aranmaksızın bu yukarıda sayılan sağlık yardımlarından yararlandırılacaktır.

Yukarda belirtilen yardımları kısaca açıklayalım: 

A) Sağlık yardımı yapılması,
           İş kazasına uğrayan işçiye, çalışma gücüne kavuşana dek sağlık yardımları yapılır. Bu sağlık yardımları şunlardır:

Hekime muayene ettirilmesi, gerektiğinde sağlık kurumuna yatırılması ve her türlü tedavisinin yapılması( SSK. M.13/a)

Tedavi süresince gerekli ilaç ve iyileştirme araçlarının sağlanması.(SSK. M.13/b)

Protez araç ve gereçlerinin sağlanması, takılması, onarılması ve yenilenmesi, tedavisinin Türkiye’de mümkün olmaması durumunda yurt dışına bir sağlık kurumuna sevk edilmesi de sigortalıya yapılacak sağlık yardımlarıdır. 

     B) Geçici iş göremezlik süresince günlük ödenek verilmesi,

İş kazasına uğrayan işçi, prim ödeme gün şartı aranmaksızın çalışmadığı gün süresince gelir kaybına uğramaması için kendisine geçici iş göremezlik ödeneği verilir geçici işgöremezlik geliri alan kişinin başka bir yerde çalışmaması gerekmektedir. 

    C) Sürekli iş göremezlik hallerinde gelir verilmesi,

Sağlık tesisinin vereceği rapor üzerine meslekte kazanma gücünün en az % 10 oranında kaybeden sigortalıya sürekli işgöremezlik geliri bağlanır bu gelirin bağlanmasında da prim ödeme gün şartı yoktur. Sigoratlı meslekte kazanma gücünü %10 -%99 arasında kaybetmiş ise sürekli kısmi iş göremezlik geliri bağlanır. Eğer meslekte kazanma gücünü % 100 oranında kaybetmiş ise sürekli tam iş göremezlik geliri bağlanır.

Sürekli tam iş göremezlikte sigortalıya yıllık kazancının %70 ine eşit yıllık bir gelir bağlanır( SSK.m20/2). Sürekli kısmi iş göremezlikte ise bağlanacak gelir sigortalının meslekte kazanma gücünün oranına göre değişmektedir.(SSK. M.20/3)

     D) Cenaze masrafı karşılığı verilmesi,

Sigortalının iş kazası sonucu ölümü halinde hak sahiplerine kurum tarafından cenaze masrafları için ölen sigortalının ailesine yapılan bir yardımdır. 

    H) Sigortalının ölümünde hak sahiplerine gelir bağlanması.

İş kazası sonucu yaşamını yitiren sigortalının hak sahiplerine gelir bağlanır. 506 sayılı kanunu 23. maddesinde hak sahipleri olarak sigortalının eşini, herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi bir işte çalışmayan ya da buralarda bir gelir elde etmeyen kız çocuklarını, 18 yaşını, ortaöğretim yapması halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmamış olan veya çalışamayacak durumda malul bulunan erkek çocukları olarak izah etmiştir. Sigortalının ölümü halinde yıllık gelirinin % 70’inin dul eşine % 50’si çocuğu bulunmayan dul eşine % 75’i çocuklarının her birine % 25’i, oranında bir gelir bağlanır.
 

G- SONUÇ

            Bu çalışmamızda elimizden geldiğince iş kazaları ve iş kazalarının sosyal güvenlik boyutu hakkında bilgi vermeye çalıştık. iş kazaları sigortası, çalışanların karşılaşabilecekleri risklere karşı oluşturulmuş bir sigorta koludur. İşverenler her sigortalı için kuruma % 1,5- 7 arasında prim ödemesi yapmaktadır.iş kazaları sigortasından sağlanan yardımlardan faydalanabilmek için prim ödeme gün şartı aranmaktadır. Hatta iş kazasına uğrayan kişi işvereni tarafından sigortalılığı tescil edilmemiş olsa bile bu sağlık yardımlarından yararlanacaktır.
 

YARARLANILAN KAYNAKLAR:

1. http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1226&id  Prof. Dr. Kadir ARICI, İşverenlerin iş kazaları ve meslek hastalıkları sigortasından doğan sorumluluğu yeniden ele alınmalıdır. Erişim tarihi. 01.01.2006,
2 -506. Sosyal Sigortalar Kanunu,
3- 4857 Sayılı İş Kanunu,
4- Borçlar Kanunu,
5- Kurt, Resul, İş Hukuku ve Sosyal Sigorta Mevzuatında Usul ve Esaslar, Eylül 2004

 

02.01.2006

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.