Erhan Selim
Vergi Müfettişi
E. Gelirler Kontrolörü
erhanselim@yahoo.com

Nakit Ekonomisinden Çıkmak

Şu an 30 yaşın üzerinde bulunan çok sayıda insan için nakitsiz bir ekonomi düşlemek zor. Nakit ağırlıklı olarak dönen sektörler, yastık altında biriken paralar kültürümüzün bir parçası gibi. Ufak tutarlı günlük ödemelerimizin halen önemli bir kısmını nakit oluşturuyor. Kart görünce yüzü asılan esnaflarımız mevcut. Ama tüm dünyada durum böyle değil. Her ne kadar bizim kulağımıza biraz garip gelse de bu yolda emin adımlarla yürüyen bir ülke var: İsveç.  

İsveç, ihtiyatlı olmak adına cebinize nakit koyup gittikten sonra aynı tutar parayla geri dönmenize sebep olacak bir ülke. Bir turist alışkanlığıdır cüzdanın bir kenarına dolar, avro veya gidilecek ülkenin para biriminden nakit sıkıştırmak. Bankaların kartlarındaki kur değişim komisyonlarından endişe ederek yurtdışında nakit kullanmayı tercih eden insan sayısı az değil. 2018 yılında iş için gittiğim de bu tecrübeyi bana yaşatan İsveç’in nakitsiz ekonomi hamlesini bu yazıda ele alalım istedim.

İsveç Halkının Nakitsiz Ekonomiye İlişkin Eğilimleri

İsveç Merkez Bankası Riksbank tarafından yapılan araştırmaya göre alışverişlerde nakit kullanımı 2010 yılında %39 civarındayken 2020’de %9’a düşmüş görünüyor. 2020 yılında gerçekleştirilen alışverişlerin arkasında % 76’lık oranla debit kartlar(banka kartı) ve %11’lik bir oranla kredi kartları bulunuyor. 100 kronor altındaki ödemelerde banka kartlarının kullanılması çok yaygın. Nakdin ise ağırlıklı olarak yaşlılar tarafından ve küçük alışverişlerde kullanıldığı tahmin ediliyor.

Bugün nakitten çıkıyoruz desek bizim ülkemizde de akla gelecek ilk grup nakit kullanma alışkanlığıyla yaşlılar olacaktır. İsveç’teki yaşlıların da aynı dertten muzdarip olduğunu anlıyoruz. Ekonomideki nakit ödemelerin azalmasına ülkedeki 64 – 85 yaş aralığındaki nüfusun %54’ü, 45 – 65 yaş arası nüfusun %37’si çok da olumlu bakmıyor. Genç nüfusta bu oran beklendiği üzere %19’lara kadar geriliyor[1].  İlginçtir İsveç’in görece yaşlı bir nüfusu var. 2020 yılında İsveç nüfusunun yaş ortalaması yaklaşık 41’ken ortanca nüfus ise 40 yaş civarındaydı[2].

Klasik olarak nakitsiz ekonomiye geçişte köylü kentli bakış açısında da farklılık var. Metropol ve büyük şehirlerde nakitsiz ekonomiye olumlu bakış yaklaşık %75 - %69 aralığındayken kırsal kesimde bu oran ellili rakamlara geriliyor.

Nakitsiz Ekonomiye Giden Yol

Araştırmalar İsveç’te ortaya çıkan bu durumun sıra dışı olduğunu gösteriyor ve kendisi bu konuda yalnız değil. Bir başka İskandinav ülkesi olan Norveç’te de sirkülasyondaki nakit 2007 – 2018 yılları arasında % 23 gerilemiş durumda. Elbette sirkülasyondaki gerileme %43’le İsveç’te çok daha belirgin. Buna karşın aynı dönemde sirkülasyondaki para dünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi örneğin Çek Cumhuriyeti’nde % 68 ve Birleşik Krallıkta %38 artmış vaziyette. Gayrisafi milli hasılaya göre sirkülasyondaki para oranı aynı sürede dünya genelinde artış eğiliminde[3]. Rakamlar bize İsveç’teki durumun genel bir eğilim olmadığını İsveç’in kendine özgü bir patikada ilerlediğini gösteriyor.

İsveç zaten finansal yenilik anlamında önde gelen bir ülke olarak tanınıyor. Londra’da kurulduktan sadece bir hafta sonra 1967 yılında ilk ATM’sine sahip olan ve 1661 yılında Avrupa’da banknot kullanımını benimseyen ilk ülke olarak nakitten bu kadar hızlı çıkması biraz tuhaf. Konuyu derinlemesine araştırdığımızda arkasında devlet otoritelerini ve özel sektör girişimlerini görüyoruz.

Nakitsiz ekonomiye gidişte bir uygulamanın İsveç kültürünün parçası haline gelmesi önemli bir paya sahip. 2012 yılında ülkenin 6 büyük bankası tarafından nakitsiz ödemeleri kolaylaştırmak adına geliştirilen Swish uygulaması ciddi bir başarıya imza atmış durumda. Hesaptan hesaba para transferinde ve nakitsiz ödemelerde akıllı telefon ve tablet gibi cihazlar üzerinden ödeme yapılmasına imkan sağlayan bu uygulama nakit kullanımının azalmasında ciddi bir faktör.

Kendisini takip eden iZettle gibi başka uygulamalar da var. Ödeme araçlarının çeşitlenmesi, ödemelerin ve transferlerin önündeki bariyerlerin kaldırılmasının bu açından ne kadar önemli olduğu bariz. Ayrıca ülkede Z kuşağına nakti öğretmemek için çıkarılan banka kartları söz konusu. Bankaların bu şekilde bir inisiyatif almasının kendi menfaatlerine katkı sağladığını da anlıyoruz. Sonuçta ülkedeki nakit operasyonlar azaldığından bankalar şube sayılarını azaltıp nakit işlemler için sadece ATM’lerin kullanılmasını teşvik etmiş oluyorlar.

İsveç bir refah ülkesi olsa da dünyanın her yerinde olduğu gibi karaborsa ve vergi kaçırmanın görüldüğü bir ülke. İsveç’i ziyaretimizde İsveç Vergi İdaresinin temsilcilerinden de dinlediğimiz üzere bu anlamda yürütülen ciddi bir kampanya yıllardır canlı tutuluyor. İsveç Vergi İdaresinin nakitsiz ekonomiyi açık bir şekilde desteklediğini biliyoruz. Kayıtdışı faaliyet gösteren sektörlerin kayıt altına alınması ve vergi kaçırmanın zorlaştırılması amacıyla nakitsiz ekonomi teşvik ediliyor. Nakdin azalmasıyla beraber bu iki alanda başarı kaydedildiğini gösteren çalışmaları bulmak olanaklı. Kaldı ki bu çabalara ülkedeki iş kültürünün ve esnafın desteği de had safhada. Artık nakit kabul eden işletmelerin sayısının azınlıkta kaldığı bir ekonomiye sahipler.

Son olarak İsveç Merkez Bankasının çalışmalarına da atıfta bulunmak gerek. Riksbank, İsveç’in milli dijital parası e-krona’nın hazırlıklarını devam ettiriyor. Nakitsiz ekonomi politikası ile oldukça uyumlu bir hamle. Riksbank, ayrıca yıllardır nakitsiz ekonomiye ilişkin tartışmaları gündeme getiriyor, farkındalık yaratıyor ve bu alandaki araştırmaları yürütüp kamuoyuyla paylaşıyor.

Türkiye Ekonomisi ve Nakit Problemi

 İsveç kendisine 2021 yılını nakitsiz ekonomi için geçiş yılı olarak belirlese de bugün hala İsveç’te nakit kullanımı devam ediyor. Pandemi ile beraber hem e-krona da hem de nakitsiz ekonomide hedef güncellemesi var.  2023 yılının yeni tarih olarak dikkate alındığını anlıyoruz. Bizim de 2023 hedeflerimiz var ancak içerisinde nakitsiz bir ekonomi göremiyoruz. Zaten bugün hedeflerimizi güncellesek hemen aşama kaydedebileceğimiz bir husus değil nakitsiz ekonomi.

Şu da bir gerçek ki ülke olarak yıllardır kayıtdışılık ve vergi kaçırmayla mücadele ediyoruz. Belli bir tutar ödemeyi banka ve benzeri kuruluşlar üzerinden geçirme zorunluluğu getirip bu konuda başka bir gelişmeye imza atmayarak kendimizi kandırmaktan öte başka bir şey yapmıyoruz. Bu ülkede nakit ağırlıklı çalışan sektörler, kara para, rüşvet var.

Tüm ekonomiden nakdi dışlamak zor olmakla beraber sektörel ve lokal uygulamalar başlatmanın önünde bir engel bulunmuyor. Belli sektörler için çeşitli dijital ödeme yöntemleri geliştirmek ve zamanla zorunlu kılmak bu kadar zor olmasa gerek. Uyumlu mükelleflere vergisel teşvikler sunmak veya dijital dönüşümlerine ücretsiz ürünlerle katkı sağlamak sadece bir opsiyon.

Tedavüldeki en büyük para birimini giderek aşağı çekmekte de fayda var. Merkez Bankası ve Vergi İdaresinin belki 10 yıl sonra hayata geçecek nakitsiz ya da nakdin görece azaldığı bir ekonomi için belirli bir tasarıyı gündeme getirmesi ve canlı tutması önemli. Sormak gerekir dünyadaki bazı ülkeler sırayla dijital paralarını açıklarken e-lira bir dilek veya tasarı mahiyetinde de olsa nerede. Çok yakın zamanda FAST sisteminin faydalarını deneyimlemekle beraber bankaların genel geçer bir mobil ödeme uygulaması konusunda ikna edilmesi ve ortaklaşa hareketi hoş bir hayal olmamalı.

---

[1] Riksbank, The payment market is being digitalised, https://www.riksbank.se/en-gb/payments--cash/payments-in-sweden/payments-in-sweden-2020/1.-the-payment-market-is-being-digitalised/cash-is-losing-ground/

[2] SCB, Average age and median age in sweden by sex. Year 1968 – 2020, https://www.statistikdatabasen.scb.se/pxweb/en/ssd/START__BE__BE0101__BE0101B/BefolkMedianAlder/

[3] VoxEu, Withering cash: Sweden seems special rather than ahead of the curve, https://voxeu.org/article/withering-cash-sweden-seems-special-rather-ahead-curve

26.02.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.