Erhan Selim
Vergi Müfettişi
E. Gelirler Kontrolörü
erhanselim@yahoo.com

Polonya Şeker Vergisini Uygulayan Bir Diğer Ülke Oldu

Birleşik Krallık’taki şeker vergisi uygulamasına ilişkin başka bir yazıyı daha önce kaleme almıştık.  Şeker vergisini kendi mevzuatına dâhil eden ülkeler arasında artık Polonya da yer alıyor. Yasalaşma süreci 2020 yılında tamamlanan verginin yürürlüğe girişi 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren gerçekleşti. Polonya, şekerin vergilendirilmesi bakımından üçüncü en yüksek vergiyi kanunileştirmiş oldu. Daha da önemlisi, en sıkı şeker vergisi uygulaması Polonya’dan geldi. Vergiyle beraber vergili malların fiyatlarının %35 - 40 civarında[1] arttığı tahmin ediliyor.

Polonya Uygulaması İçin Şeker Vergisinin Gerekçesi

Polonya, şeker vergisini uygularken birinci gerekçe olarak diğer ülkelerde olduğu gibi şekerle ve dolaylı olarak şişmanlıkla bağlantılı olan sağlık problemlerini gösterdi. 2014 yılı Avrupa Birliği İstatistik Ofisinin verilerine göre AB ortalamasına yakın bir obez[2] nüfus barındırmaktaydı. Buna karşın, Polonya Sağlık Fonunun (NFZ) çalışmaları[3] 2016 yılında ülkedeki erkeklerin %68’inin, kadınların ise %53’ünün fazla kilolu olduğunu ortaya çıkardı. Sağlık Bakanı Łukasz Szumowski’ye göre Polonya Batıyı başka hiçbir alanda olmadığı kadar çocukluk obezitesinde yakalamıştı.

Polonya’nın şeker vergisi uygulamasında şekerli içeceklere ek olarak alkollü içeceklere de vergi getirildi. Ülkede 300 ml boyutlarına kadar maymun(monkey) adı verilen ufak kutular şeklinde alkol satışı bulunmaktaydı. Aslına bakılırsa bu ticari model oldukça başarılı olmuştu. 2017 yılında bu boyuttaki içecekler için 40 farklı opsiyon bulunmaktaydı. Günde 3 milyon kişinin söz konusu ebattaki içkilerden satın aldığı ve yıllık tüketimin 1 milyar kutu civarında olduğu tahmin ediliyordu[4]. Ülkede alkol tüketimi ciddi sağlık problemlerine neden olduğundan bu içkilerin ayrıca vergilendirilmesi yoluna gidildi.

Benzer gerekçelerle içeceklerde bulunan kafein ve taurin maddeleri de vergilendirildi. Bu maddelerin ek olarak vergilendirilmesi açısından Polonya uygulaması diğer ülke uygulamalarından ayrıldı diyebiliriz. Bir aminoasit olan taurin de etkin bir madde olarak kafein de enerji içeceklerinde bolca kullanıldığından, uygulanan vergi enerji içeceklerini çeşitli açılardan kavramış oldu. Bu içeceklerin aşırı tüketimi ise kalp ritmi bozuklukları ve kalp hastalıklarıyla bağlantılandırılmaktaydı.

Şeker Vergisi İle İlgili Tartışmalar

Şeker vergisinin çalışmaları 2019 yılında başlamıştı. 2020 yılında bu vergiyle beraber 2,3 milyar Polonya Zlotisi kadar vergi toplanması hedeflenmekteydi[5].  Taslak 2019 yılı Aralık ayı gibi tamamlandı ancak Sağlık Bakanlığının inisiyatifi ile 2020 yılı Ocak ayının başında sektör temsilcilerinden ve uzmanlardan konsültasyon alındı. Bu süreç sonunda taslak değişiklik geçirmiş oldu. Böylece sektör temsilcilerinin satışını yaptıkları içecekleri yeniden formüle etmesine imkân tanıyacak şekilde vergi sabit ve değişken parçalara bölündü.

Vergiyle ilgili çıkan ilk tartışmalar bu değişiklik öncesindeki sistemi ağırlıklı olarak eleştirmekteydi. Girişimciler ve İşverenler Sendikası vergiye ilk tepki gösterenler arasında yer aldı. Sendikaya göre verginin uygulanmasındaki tek amaç ek vergi toplanmasından ibaretti.

Taslakta yapılan değişikliği açıklayacak olursak, ilk başta sabit tutarlı bir vergilendirme öngörülse de değişiklik sonunda litrede 0,50 Polonya Zlotisi ve 100 ml içecekte 5 gramı aşan her şekerde gram başına 0,05 Polonya Zlotisi ek vergi uygulanması öngörüldü. Buna ek olarak kafein veya taurin içeren içeceklerde litrede 0,10 Polonya Zlotisi vergi uygulanması kararlaştırıldı. Bu şekilde uygulanacak verginin toplam tutarı litrede 1,2 Polonya Zlotisini geçemeyecekti[6].

Yiyecek Üreticileri Federasyonu, aynı verginin diğer ülkelerde istenilen sonuçları doğurmadığını dile getirdi. Meyve Suyu Üreticileri Ulusal Sendikası, değişikliğin temsil ettikleri sektörün aleyhine olmasının yanında Polonya tarımını kökten değiştireceği tezleriyle vergiye karşı çıktı. Ulusal Şeker Pancarı Yetiştiricileri Derneğine göre ise, vergi şeker pancarı ekimi ve yönetimini negatif olarak etkileyecekti. Bunlara ek olarak Polonya Lewiatan Konfederasyonu, verginin karaborsayı arttıracağını; Çek Cumhuriyeti, Almanya, Slovakya, Litvanya, Letonya gibi ülkelerden ürünlerin vergisiz ithal edilebildiğini ve bu durumun Polonya üreticisinin aleyhine olduğunu açıkladı.

Verginin Ertelenmesi

Polonya Parlamentosuna (SEJM) şeker vergisi ulaşmadan önce verginin sistematiğinde değişiklikler yaşandığını ifade etmiştik. Bu değişikliklerle beraber verginin kim tarafından ve ne zaman ödeneceğine ilişkin bir muğlaklık oluştuğunu ve verginin kısa zamanda uygulamaya koyulmasının sorun yaratacağına ilişkin çekincelerini Polonya Ticaret Odası dile getirdi[7]. İlginç bir şekilde ticaret odası vergiye destek verdiğini ve fakat bazı çekinceleri olduğunu ifade etmiş oldu. Verginin 2021 yılı Ocak ayı başından itibaren uygulanması teklifi de yine ticaret odasından geldi.

Bu tartışmalar yaşanırken elbette tüm dünyayı etkisi altına alan malum gelişme Polonya için de geçerli oldu. Koronavirüs ülkeye giriş yapmakla kalmadı, hızlı bir yayılım da gösterdi. Senato mart ayındaki kanunun yürürlüğe giriş tarihinin ertelenmesi adına kanun teklifini reddetti. Normal şartlarda verginin 1 Nisan 2020 tarihi itibariyle uygulanması planlanmaktaydı. Senatonun yeni önerisini tartışmak için Meclis ancak Ağustos ayında bir araya gelebildi.

Salgına ek olarak Polonya’da seçim tarihi de yanaşmıştı. Vergiye karşı olan taraflar, iktidar adaylarına giderek bu yasanın çıkmaması için veto talebinde bulunmayı ihmal etmediler. İki turlu seçimin ilk ayağı 28 Haziran 2020, ikinci ayağı 12 Temmuz 2020 tarihlerinde gerçekleşti. Seçimler sonunda Andrzej Duda Başkan olurken kendisi 14 Şubat tarihli teklifi, 27 Ağustos’ta, 1 Ocak 2021’den itibaren yürürlüğe girecek şekilde imzalamış oldu.

Polonya’da Şeker Vergisinin Geleceği ve Başarısı

Polonya uygulamasının en sorunlu yanı, ilk taslakta sadece sabit bir vergi uygulanmasının öngörülmesiydi. Bu hamle, bir yandan bu verginin sadece para toplamak için getirildiği algısını yaratırken bir yandan arz tarafında rekabete dayalı olarak şekerli içeriği azaltacak bir güdünün beslenmesine engel niteliğindeydi. İlk başlarda bu algıyı kıracak çok az argüman bulunmaktaydı. Vergi aracılığıyla toplanan fonun Polonya Sağlık Fonuna aktarılması bunlardan birisiydi. Örneğin 2020 için toplanması planlanan 2,3 milyar Polonya Zlotisinin yaklaşık 2,1 milyarı fona transfer edilecekti. Fondaki bu parayla da okullardaki sağlık kulüp ve faaliyetlerinin desteklenmesi planlanmaktaydı.

Neyse ki, vergide değişken bir bölüm de hayata geçirilmek suretiyle firmalarının formüllerini güncellemelerini teşvik edecek bir mesaj verilmiş oldu. Buna karşın verginin sabit kısmı, bu verginin mutlaka toplanmak istendiğini ve tüketimin kısılmasının öncelikli olarak hedeflendiğini gösterdi. Birleşik Krallığın vergi uygulamasındaki başarısı, kısmen firmaların formüllerinde güncellemeye giderek şeker miktarını azaltmasına dayanmaktaydı. Aynı vergiyi uygulamak isteyen ülkelerin bu hibrit uygulamanın sonuçlarını değerlendirmesi gerektiğini değerlendiriyoruz.

Verginin halka doğru anlatabildiğine ilişkin şüpheler olduğunu söyleyebiliriz. Tüm tartışmalara rağmen Polonya halkının yaklaşık beşte birinin[8] verginin uygulandığını doğrudan alışverişleri sırasında öğrendikleri ortaya çıktı. Polonya halkı arasında yapılan anketlerde[9] halkın sadece %25’nin bu verginin obezite ve alkolizmle mücadelede başarılı olacağına inandığı, %60’nın vergi uygulamasını olumsuz değerlendirdiği anlaşıldı.

Algı yönetiminin şu an için planlandığı gibi gittiğini söyleyemeyiz. Ancak vergiye karşı ilgili sektörlerden cevaplar geldikçe algının yönetilmesinin daha kolay olacağını tahmin ediyoruz. Örneğin ülkede McDonalds artan maliyetler dolayısıyla bazı menülerindeki şekerli içecekleri[10] kaldırma kararı aldı. Bunun gibi etkileşimlerin algı yönetimi üzerinde kısmen olumlu ve olumsuz etkileri olacağını tahmin ediyoruz.

Polonya’nın başarısının önündeki en önemli engellerden birisinin karaborsa olacağını değerlendiriyoruz. Komşu ülkelere gidip aynı ürünleri vergisiz olarak alma imkânı bir başka günah vergisi olan et vergisinin başarısız olmasına neden olmuştu. Eğer tasarıya karşı çıkan sendika ve derneklerinin bu tezi doğruysa, Polonya’nın bu başlığı öncelikli olarak ele alması gerektiği ortaya çıkıyor. Verginin ne kadar başarılı olduğunu bizlere zaman gösterecek.

Türkiye’de de şeker vergisinin uygulanabileceğini ve neden uygulanması gerektiğini daha önceki yazılarımızda ele almıştık. Bu sebeple bu yazıda tekrar üzerinde durmaya gerek görmüyoruz. Doğru bir algı yönetimiyle, gelir elde etme amacı olmayan bir günah vergisinin sağlıklı bir yaşam adına doğru sonuçları doğururken, ister istemez bir kaynak yaratacağı inancındayız. Umarız oralarda birileri bu gelişmeleri takip ediyordur. 

---

[1] Credit Acricole,

Economic recovery in 2021 favorable for the zloty exchange rate, https://static.credit-agricole.pl/asset/a/g/r/agromapa-202012_20284.pdf

[2] Eurostat, Overweight and obesity - BMI statistics, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/pdfscache/12376.pdf

[3] NFZ, Şeker, Obezite, Sonuçlar https://www.nfz.gov.pl/download/gfx/nfz/pl/defaultaktualnosci/370/7296/1/raport_-_cukier.pdf

[4] Eurocare, How the ‘monkeys’ took over spirits in Poland, https://www.eurocare.org/cares.php?sp=alcohol-and-health&ssp=how-the-monkeys-took-over-spirits-in-poland,

[5] TVN24, Entrepreneurs do not want a sugar tax. "It's just about raising the extra billions", https://tvn24.pl/biznes/z-kraju/podatek-cukrowy-zwiazki-przedsiebiorcow-przeciwne-wprowadzeniu-daniny-ra1001937-4495304

[6] TVN24, The new tax is to enter into force in April. There is a green light, https://tvn24.pl/biznes/z-kraju/podatek-cukrowy-rzad-przyjal-projekt-po-konsultacjach-spolecznych-ra1003480-4495565

[7] TVN24, "Right intentions, ineffective methods". Trade has reservations about the new fees, https://tvn24.pl/biznes/z-kraju/article4495751.ece

[8] Statista, Main sources of knowledge about sugar tax in Poland in 2021, https://www.statista.com/statistics/1198537/poland-sources-of-knowledge-on-sugar-tax

[9] Rzeczpospolita, The sugar tax will increase prices in stores, https://www.rp.pl/Przemysl-spozywczy/311199869-Podatek-cukrowy-przyniesie-wzrost-cen-w-sklepach.html

[10] Business Insider, Big change to McDonald's promotional kits due to sugar tax, https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/mcdonalds-usuwa-cole-z-zestawow-okazyeah-przez-podatek-cukrowy/vzl8gt2

02.02.2021

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.