Erdoğan AVDER
Öğretim Görevlisi
Balıkesir Üniversitesi
erdoganavder@mynet.com

İşletmelerde Dönem Sonu İşlemleri

Bilindiği gibi işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarını diğer bir değişle öz sermayeyi azaltan işlemler gider işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarını çoğaltan işlemler de gelir olarak adlandırılmaktadır.

Giderlerin işlendiği hesaplara gider hesapları gelirlerin izlendiği hesaplara ise gelir hesapları denir. Bu hesapların tümüne genel olarak sonuç hesapları denilmektedir. Dönem sonu bilançosunda yer almayan ve faaliyet sonucu kar ya da zararın  tespiti için kar ve zarar hesabına devredilen be sonuç hesapların dönem sonunda sözü edilen kapatma kayıtlarından önce çeşitli bakımlardan kontrol edilmesi ve gerekli ayarlama yapılması gerekir.
 

1.  GELİRLER 

Gelir, işletmenin ana faaliyet konusuna giren mal ve hizmet satışından veya ana faaliyet konusu dışında kalan aktiflerin satışından, iştiraklerden faiz, kira ve benzerlerinden elde edilen değerlerdir. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi gelir brüt kavramdır.

Ana faaliyet konusu işlemler sonucu doğan gelirler hakkında stoklar işlenirken gerekli bilgiler verilmişti. T.H.P uygulamasında satışlar hesabı bir gelir hesabıdır.

İşletmelerin ana faaliyetleri dışında gelirleri ise işletmelere göre çeşitlilik gösterir. Bunlar aşağıdaki şekillerde sınıflandırılmaktadır:

 

BRÜT SATIŞLAR

600. Yurtiçi Satışlar

601. Yurtdışı Satışlar

602. Diğer Gelirler

 

DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR

640. İştiraklerden Temettü Gelirleri

641. Bağlı Ortaklardan Temettü Gelirleri

642. Faiz Gelirleri

643. Komisyon Gelirleri

644. Konusu Kalmayan Karşılıklar

645. Menkul Kıymet Satış Kârları

646. Kambiyo Kârları

647. Reeskont Faiz Gelirleri

649.  Diğer Olağan Gelir Ve Kârlar

 

OLAĞAN DIŞI GELİRLER VE KARLAR

671. Önceki Dönem Gelir Ve Kârları

672. Diğer Olağan Dışı Gelir Ve Kârlar

 

Yukarıdaki hesaplar dönem sonunda 690 Dönem Kârı Veya Zararı hesabına devredilerek kapatılırlar ve bu nedenle kalan vermezler. Kalan vermedikleri için de bilançoda yer almazlar ve izleyen döneme aktarılmazlar. 

1.1 Gelirlerin Dönem Bakımından  Kontrolü 

Gelir hesapları ait oldukları dönemin Kâr ve Zarar hesabına devredilerek kapatılırlar. Bu nedenle öncelikle o döneme ait mal hareketlerinden sağlanan gelirler ve kaydedilmiş gelirlerin tümünün döneme ait olup olmadığı araştırılır. 

Bu kontrol gelir hesapları içinde gelecek döneme ait gelirlerin kayıtlı olduğu veya döneme ait geçmiş dönemde ortaya çıkması ve cari döneme aktarılmış olduğu tespit edilebilir. Böyle durumlarda önceki dönemden gelen ve gelecek döneme ait gelirlere ilişkin olarak ayarlama kayıtlarına gerek vardır. 

Gelir hesaplarına kaydedilen tutarlar içinde gelecek döneme ait olarak tespit edilirse, bu miktarlar gelir hesaplarından çıkarılarak pasif karakterli bir bilanço hesabının  alacağına kaydeder. 

Örnek: işletme müşavirlik hizmetini gördüğü diğer bir işletmeden 2 yıllık müşavirlik ücreti 6.000.000. tl’yı peşin olarak almış ve tutarın tümünü 649. Diğer Olağan Kârlar hesabının alacağına kaydetmiştir. 

Tehsil olunan mişavirlik ücretinin tümü gelir olarak kaydedilmişse envanter işlenmleri sırasında bilanço dönemine ait olmayan kısmı bu hesaptan çıkarılarak bir bilanço hesabı olan 380. Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabına aktarılır. Şöyle ki ; 

_________________________  31.12  _________________________ 

649. DİĞER OLAĞAN GELİR VE KARLAR HS.             3.000.000.-

   Müşavirlik Geliri 

               380. GELECEK AYLARA AİT

               GELİRLER H.S.                                                        3.000.000.- 

_________________________              _________________________

 

Dönem Kâr veya Zararı hesabına dönemin müşavirlik geliri olarak devredilecek tutar; hesabın kalanı olan 6.000.000. – 3.000.000. = 3.000.0000. tl dır. 

Henüz gerçekleşmemiş olan 3.000.000.tl lik bedel gelecek aylara ait gelirler adı altında dönem sonu bilançosunun pasifinde yer alacaktır. İzleyen yılda söz konusu gelir gerçekleşmiş olacağından 649. Diğer Olağan Gelir Ve Kârlar hesabına devredilir. Dönemine ait olmayan ancak cari dönemde tehsil edilmiş olan gelecek dönem gelirleri takip eden yıla aitse 380. Gelecek Aylara ait Gelirler hesabına sonraki yıllara aitse 480. Gelecek Yıllara Ait Gelirler hesabına kaydedilir. 

1.2 Gelecek Dönem Gelirleri Hesabında Bulunan Dönem Gelirleri 

Yukarıda da belirtildiği gibi 380. Gelecek aylara ait gelirler hesabı pasif karakterli bir bilanço hesabıdır. İşletmeler bazen henüz gelir olarak gerçekleşmemiş tahsillerin tümünü önce bu hesaba kaydedebilir. Bu hesaba kaydedilen tutarlar dönem sonunda kontrol edilerek içinde bulunan dönemde gelir olarak gerçekleşmiş kısmı tespit edilir. Tespit edilen bu tatar ile ilgili gelir hesabına borç yazılarak ait olduğu dönemin sonuçlarına devri sağlanır. 

Örnek: işletme 3 ayı içinde bulunulan yıl 9 ayı ait olmak üzere bir yıllık kira bedeli olan 12.000.000. tl nin tümünü 380. Gelecek aylara ait gelirler hesabına kaydetmiştir. 

31.12 tarihinde envanter kayıtları sırasında bu yıla ait olan kira bedellerinin gelecek aylara ait gelirler hesabından çıkartılarak ilgili gelir hesabına alınması gerekecektir. 

________________________  31.12  ________________________ 

380. GELECEK AYLARA AİT GELİRLER HS.               3.000.0000.-

   Kira Gelirleri 

               649. DİĞER OLAĞAN GELİR                                 3.000.000.-

               VE KÂRLAR H.S.

                          Kira Gelirleri

________________________              ________________________ 

İzleyen yılın Gelecek Aylara Gelir hesabında kalan 9.000.000.- lik kira geliri gerçekleştikleri aylarda da 649. Diğer Olağan Gelirler ve Kârlar Hesabına geçirilir.

Ocak ayının kirası gerçekleşince; 

________________________  10.01   ________________________ 

380. GELECEK AYLARA AİT GELİR VE KARLAR            1.000.000.-

   Kira Geliri 

               649. DİĞER OLAĞAN GELİR VE

               KARLAR H.S.                                                                  1.000.000.-

________________________                 ________________________  

1.3 Gerçekleşmiş Fakat Tahsil Edilmemiş Dönem Gelirleri 

Tahakkuk esası gereğince gerçekleşmiş gelirlerin tahsil edilmemiş de olsalar dönemin kayıtlarında YER ALMALARI GEREKİR. Bu kayıt yapıladığı taktirde dönemin gelirleri olduğundan az görüneceğinden dönemin kârı da olduğundan az olarak hesaplanacaktır. 

Örnek: işletme aylığı 500.000.-tl dan 1 eylül de kiraya verdiği binasının kira bedellerini 12 aylık olarak ertesi yıl Ağustos ayında tahsil edecektir. 

Tahakkuk eden kira gelirlerinin kaydı:

_______________________  01.09    ________________________ 

181. GELİR TAHAKKUKLARI H.S.                          500.000.-

   Kira Gelir Tahakkukları

               649. DİĞER OLAĞAN GELİR

               VE KÂRLAR H.S.                                                     500.000.-

________________________                ________________________

Yukarıdaki kayıt her ay itibariyle yapılacak ve gelir tahakkukları yıl sonunda dört aylık tutar olan 2.000.000.- tl ye ulaşacaktır. Bu durumda tutar 1995 yılını izleyen aylarda tahsil edileceği için 31.12. de 181. nolu hesaba aktarılır. 

_______________________  31.12  _________________________ 

 181. GELİR TAHAKKUKLARI H.S.                         2.000.000.-

   Kira Gelir Tahakkukları 

               281.GELİR TAHAKKUKLARI H.S.             2.000.000.-

                          Kira gelir Tahakkukları

_________________________           __________________________ 

1.4 Vergi Kârının (Matrahının) Tespiti Açısından Gelirler 

Bir işletmenin ticari bilançosu düzenlenirken  ve ticari kârı tespit edilirken tüm gelirleri Dönem Kâr veya zarar hesabına devredilir. Ancak vergi kanunlarımız bazı gelirleri vergi dışı tutmuştur. Bu nedenle işletmenin vergi karını tespit için bu tür gelirlerin ticari kârdan indirilmesi gerekir. 

Sözü edilen gelirler dönem içinde elde edildiğinde ayrıca Nazım Hesaplarda izlendiği taktirde dönem sonunda vergiye tabi karı belirlemek daha kolay olacaktır. ( 952. Vergiye tabi olmayan gelir hesabı ve 953. vergiye tabi olmayan gelirler alacaklı hesabı) 

İşletmelerin ticari hareketle vergi karını tespit ederken indirilecek gelirler, vergi kanunlarımıza göre şöyle sıralanabilir: 

-        Başka bir kurumun sermayesine iştirakten elde edilen kazançlar

-        Portföyün en az %25 i hisse senetlerinden oluşan menkul kıymet yatırım fonları ile aynı nitelikteki menkul kıymetler yatırım ortaklarının portföy işletmeciliğinden doğan kazançları

-        Risk sermayesi yatırım fonları ve ortaklarının kazançları

-        Gayrimenkul yatırım fonları veya ortaklarının kazançları

-        Yenileme amacıyla harcanan duran varlıklar satış karı ve sigorta tazminat fazlası

-        Silinen borçlar nedeniyle doğan kârlar

Örnek:

 işletme iştiraki durumundaki bir şirketten kurumlar vergisi düşüldükten sonra 10.000.000.- kâr payı tahsil edilmiştir.

________________________          ________________________

100 KASA H.S.                                                                                   10.000.000.- 

               640. İŞTİRAKLAERDEN TEMETTÜ GEL. H.S.                             10.000.000.-

_______________________             __________________________

952.VERGİYE TABİ OLAMAYAN GELİRLER HS.              10.000.000.-

   Vergiden Müstesna İştirak Kazançları 

               953. VERGİYE TABİ OLMAYAN

               GELİRLER ALACAKLI H.S.                                                           10.000.000.-

______________________               ___________________________

1.5 Gelir Hesaplarının Kapatılması 

Gelir hesaplarına ilişkin envanter kayıtları tamamlandıktan sonra sıra bunların kapatılmasına gelir. Gelir hesapları alacak yanlı çalışan ve alacak kalanı veren olduğundan borçlandırılarak Dönem Kâr veya Zara Hesabına devredilir. 

Vergi kârının sonradan ticari kâr esas alınarak hesaplanacağını kabul edersek dönemin tüm gelir ve karlarının Dönem kâr Veya Zarar hesabına devri şöyle olur;

_______________________            _____________________________ 

600. YURİÇİ SATIŞLAR HESABI                                                     XX

601. YURDIŞI SATIŞLAR HESABI                                       XX

602. DİĞER GELİRLER HESABI                                                       XX

640. İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ HESABI              XX

641. BAĞLI ORTAKLIK TEMETTÜ GELİRLERİ HESABI                         XX

642. FAİZ GELİRLERİ HESABI                                                         XX

644. KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR HESABI                               XX

645. MENKUL KIYMET SATIŞ KARLARI HESABI                                 XX

646. KAMBİYO KARLARI HESABI                                          XX

647. REESKONT FAİZ GELİRLERİ HESABI                                        XX

649. DİĞER OLAĞAN GELİR VE KARLAR HESABI                              XX

671. ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KARLARI HESABI                             XX

679. DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR HESABI                        XX

               690. DÖNEM KARI VEYA ZARARI  HESABI                         XX

_______________________            ______________________________ 

 

2. GİDERLER 

Giderler hasılat sağlama amacı için yapılan aktif tükenmeleridir. Giderler işletmelerin öz sermayelerinde azalışa yol açarlar.Giderler işletmenin büyüklüğüne ve faaliyet konusuna göre eşitlik gösterirler. Bu nedenle bunların kesin bir listesini vermek mümkün değildir. 

Mal hizmetleri izlenirken kullanılan satılan malın maliyeti hesabı niteliğindedir. Mal alım satımı ile doğrudan ilgili olmayan giderler gelir tablosunda ve sonuç hesaplarında; 

1.Faaliyet Giderleri

-                          Araştırma Ve Geliştirme Giderleri

-                          Pazarlama Satış Ve Dağıtım Giderleri

-                          Genel Yönetim Giderleri

 

2.Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider Ve Zararlar

-                          Kambiyo Zararları

-                          Reeskont Faiz Giderleri

-                          Komisyon Giderleri

-                          Karşılık Giderleri

-                          Diğer Olağan Gider Ve Zararlar

-                          Menkul Kıymet Satış Zararları

 

3.Finansman Giderleri

-                          Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri

-                          Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri

 

4.Olağandışı Gider Ve Zararlar 

Şeklinde Gruplandırılmaktadır.

 

2.1 Giderlerin Doğuşu 

Tekdüzen hesap planında faaliyet ve finansman giderlerinin doğduklarında 7. gruptaki hesaplara kaydedilmesi ve dönem sonlarında yansıtma hesapları aracılığıyla yukarıda sıralanmış olan gelir tablosu hesapları’na aktarılması öngörülmüştür. Bunların dışındaki giderler doğrudan sonuç hesaplarına kaydedilmektedir. 

Giderlerin doğuşu 7. gruptaki seçeneğe göre izlenmektedir. 

Hangi işletmelerin hangi seçeneği uygulayacakları maliye bakanlığı tarafından çıkartılan muhasebe sistemi uygulama tebliğleri no:3’ de belirtilmiştir. 

Bu tebliğe göre ‘‘Bir önceki yıl aktif toplamı 200  Milyar lirayı ve net satışlar toplamı 500 Milyar lirayı aşan üretim ve hizmet işletmeleri için zorunlu olan 7/A seçeneğinde giderler esas defterlerde fonksiyon esasına göre belirlenmiştir. Yine aynı tebliğlerde   ’’7/B seçeneğinde Maliyet Hesapları ’’ başlığı altında ‘‘Ticaret işletmeleri ile bir önceki yıl aktif toplamı 200 MİLYAR liranın altında kalan üretim ve hizmet işletmelerinden isteyenler bu seçeneği uygularlar’’ ifadeleri yer almaktadır. 

Bu ifadelerden de anlaşılacağı gibi ticaret işlemleri aktif ve satış toplamları ne olursa olsun 7/A veya 7/B seçeneklerinden istedikleri birini kullanabileceklerdir.  

2.1.1   7/A Seçeneği

     7/A Seçeneğinde giderler defteri kebirde fonksiyon esnasına göre bölümlenirken, çeşit esnasına göre bölümlenme yardımcı defterde yapılmaktadır. Bu hesaplarda toplanan giderler ‘‘yansıtma hesapları’’ aracılığıyla 6. guruptaki gelir tablosu (sonuç hesapları) hesaplarına aktarılmaktadır.      

                 Fonksiyon esasına göre bölümleme aşağıdaki gibidir.                

                  71. DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ

                  72. DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ

                        720. Direkt işçilik giderleri         

                        721. Direkt işçilik giderleri yansıtma

                  73. GENEL ÜRETİM GİDERLERİ

                        730.Genel üretim giderleri

                        731.Genel üretim giderleri yansıtma

                  74. HİZMET ÜRETİM MALİYETLERİ

                  75. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ

                        750.Araştırma ve Geliştirme Giderleri

                        751.Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma

                  76. PAZARLAMA SATIŞ VE EGİTİM GİDERLERİ

                        760. Pazarlama Satış Ve Dağıtım Giderleri Yansıtma

                        761.  Pazarlama Satış Ve Dağıtım Giderleri Yansıtma

                  77. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ

                         770. Genel Yönetim Giderleri

                         771. Genel Yönetim Giderleri Yansıtma

                  78. FİNANSMAN GİDERLERİ

                         780. Finansman Giderleri

                         781. Finansman Giderleri Yansıtma

 

Bu hesaplar altında yer alacak gider çeşitleri şunlardır: 

0.İlk Madde Ve Malzeme

1.İşçi Ücret Ve Giderleri

2.Memur Ücret Ve Giderleri

3.Dışardan Sağlanan Fayda Ve Hizmetler

4.Çeşitli Giderler

5.Vergi Resim Ve Harçlar

6.Amortisman Ve Tükenme Payları

7.Finansman Giderleri

 

Örnek:

15.000.000.tl elektrik gideri ödenmiş; 3.000.000.tl si pazarlama gider yerine, 12.000.000.tl si yönetim gider yerine aittir. 

_________________            ____________________ 

760. PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ HESABI        3.000.000.-

   Dışarıdan Sağlanan Fay. Ve Hiz.

               Elektrik Gideri 

770. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ                                12.000.000.-

   Dışarıdan Sağlanan Fayda Ve Hizmetler

               Elektrik Gideri 

                          100. kasa hs.                                                  15.000.000.-

__________________            ______________________

 

Ay sonunda ( aylık raporlama yapmayan işletmelerde yıl sonunda ): 

__________________             ______________________ 

632. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS.                                           12.000.000.-

631. PAZ. SAT. DAĞ. GİDERLERİ HS.                                                3.000.000.- 

                          761. PAZ. SAT. DAĞ. GİD. YANSIT.  HS.                     3.000.000.-

                          771.GENELYÖNETİM GİD. YANSIT. HS                 12.000.000.-

__________________            ________________________ 

 

Yıl sonunda fonksiyonel maliyet ve yansıtma hesaplarının kapanışı

__________________             ________________________  

761. PAZ. SAT. DAĞ. GİD. YANSITMA HS.                                    3.000.000.-

771. GENEL YÖNETİM GİD. YANSITMA HS.                                12.000.000.- 

                          760. PAZ. SAT. DAĞ. GİD. HS.                                  3.000.000.-

                          770. GEN. YÖN. GİD. HS.                                        12.000.000.-

__________________             _________________________ 

Hangi fonksiyonel giderin hangi sonuç hesabına aktarılacağını aşağıdaki tabloda verilmiştir. ( üretim ve maliyetlerine ilşkin hesaplar alınmamıştır.) 

MALİYET HESAPLARI 7/A                            GELİR TABLOSU HESAPLARI

750 Araştırma ve geliştirme gid.	751 Araştırma ve geliştirme gid. yansıtma	630 araştırma ve geliştirme gid.
760 Pazarlama, Satış ve dağıtım gid.	761 Pazarlama, Satış ve dağ. gid. yansıtma	631 Pazarlama, Satış ve dağ. gid.
770 genel yönetim gid.	771 genel yönetim gid.yansıtma	632 genel yönetim gid.
780 finansman gid.	781 finansman gid. yansıtma	660 kısa vadeli borçlanma gid. 661 uzun vadeli borçlanma gid.

 

2.1.2   7/b seçeneği 

7/b seçeneğinde giderler büyük defterde çeşit esnasına göre izlenmektedir. Daha sonra bu hesaplarda biriken giderler, maliyet çıkartma dönemlerinde düzenlenen gider ve dağıtım tabloları aracılığıyla fonksiyonlarına dönüştürülür. Ve ‘798 gider çeşit yansıtma hesabı ile gelir tablosu hesaplarına yansıtılır. 

   Bu seçeneği uygulayan işletmeler 79 gruptaki hesapları kullanırlar:

79. GİDER ÇEŞİTLERİ

-                    790. İlk Madde Ve Malzeme Giderleri

-                    791. İşçi Ücret Ve Giderleri

-                    792. Memur Ücret Ve Giderleri

-                    793. Dışarıdan Sağlanan Fayda Ve Hizmetler

-                    794. Çeşitli Giderler

-                    795. Vergi Resim Ve Harçlar

-                    796. Amortisman Ve Tükenme Payları

-                    797. Finansman Giderleri

-                    798. Gider Çeşitleri Yansıtma 

Giderlerin çeşit esnasından fonksiyon esnasına dönüştürülmesi( gider dağıtım tablosu)

Çeşit/fonksiyon	Toplam gider	Araştırma geliştirme	Pazarlama	Genel yönetim	Finansman
790. ilk madde ve malzeme giderleri 791. işçi ücret ve giderleri 792. memur ücret ve giderleri 793. dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler 794. çeşitli giderler 795. vergi resim ve harçlar 796. amortisman ve tükenme payları 797. finansman giderleri	70.000 100.000 200.000 40.000 10.000 8.000 12.000 5.000	70.000 --------- 50.000 5.000 2.000 -------- 1.000 -------	------------ ------------ 50.000 6.000 3.000 1.000 3.000 ------------	---------------- 100.000 100.000 29.000 5.000 7.000 8.000 ----------------	------------- ------------- ------------- ------------- ------------- ------------- ------------- 5.000
	345.000	128.000	63.000	249.000	5.000

Tablonun toplam gider sütunu 790- 797 hesaplarının borç kalanlarından oluşmaktadır. 

Dönem içinde 790-797 gider çeşitleri hesabına kaydedilen giderler, gider dağıtım tablosundan yararlanılarak aşağıdaki şekilde yansıtılacaktır. 

___________________     1     ________________________ 

630. ARAŞTIRMA VE GEL. GİD. HS.                        128.000.-

631. PAZ. SAT. DAĞ. GİD. HS.                                     63.000.-

632. GENEL YÖN. GİD. HS.                                        249.000.-

660. KISA VAD. BORÇLANMA GİD. HS.                      5.000.- 

               798. GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HS.          345.000.-

___________________            __________________________ 

Dönem sonunda gider hesapları, 798. Gider Çeşitleri Yansıtma hesabıyla karşılaştırılarak kapatılır. 

___________________            ___________________________ 

798. GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI                                 345.000.-

790. İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ                                           70.000.-

791. İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ                                                             100.000.-

792. MEMUR ÜCRET VE GİDERLERİ                                          200.000.-

793. DIŞARIDAN SAĞLANAN FAYDA VE HİZMETLER                      40.000.-

794. ÇEŞİTLİ GİDERLER                                                                             10.000.-

795. VERGİ RESİM VE HARÇLAR                                                               8.000.-

796. AMORTİSMAN VE TÜKENME PAYLARI                                        12.000.-

797. FİNANSMAN GİDERLERİ                                                                   5.000.-

_____________________           ___________________________ 

Yukarıdaki örneklerden de görüleceği gibi her iki seçenek te de giderlerden faaliyet giderleri ve finansman giderleri 7. gruptaki hesaplardan sonuç hesaplarına yansıtılmakta; bunların dışındaki giderler ise, doğrudan sonuç hesaplarına kaydedilmektedir. 

2.2 Giderlerin Dönem Bakımından Kontrolü 

Faaliyet sonucu kar yada zarar tespitinde sadece dönemin gelirine elde etmek amacıyla yapılan giderler dönem kar veya zarar hesabına devredilmektedir. Bu nedenle dönem içinde ilgili hesaplarına kaydedildikleri halde henüz tükenmeyen ve kendilerinden izleyen dönemlerde yararlanılacak olan harcamaların, bu gider hesaplarından çıkartılacak, bir varlık kalemi şeklinde aktifleştirilmeleri ve dönem sonu bilançosunda gösterilmeleri gerekir. 

Örnek:

 İşletmenin dönem içinde satın aldığı 30.000.000.- tl lik kırtasiye, 770 genel yönetim giderleri hesabına borç kaydedilmiştir. Dönem sonunda envanter çıkartılırken bu kırtasiyelerin 10.000.000.-tl lik kısmının tüketilmediği tespit edilmiştir.  

Ele alınan örnekte, satın alındığı tarihte gider kaydedilen kırtasiyenin tümünün tüketilmediği tespit edilmiştir. Tüketilmeden kalan kırtasiyenin 770 genel yönetim giderleri hesaplarında çıkartılarak 180 gelecek aylara ait giderler hesabında aktifleştirilmesi şu madde ile olur. 

_____________________   31.12      ________________________ 

180. GELECEK AYLARA AİT GİDERLER HESABI             10.000.000.-

               770. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABI                   10.000.000.-

_____________________                 __________________________

 

 Bu durumda kırtasiye mevcudunu gösteren yardımcı hesabın kalanı ( 30.000.000. – 10.000.000 - ) 20.000.000.- tl olacaktır. 

Gelecek aylara ait giderler hesabında aktifleştirilen bu tükenmemiş varlıklar tükenme tarihlerinde ilgili gider hesaplarının borcuna geçirilir. 

Örneğimizde dönem sonunda stokta kalan kırtasiye izleyen yılda tüketildiğinde genel yönetim giderleri hesabı borçlandırılırken gelecek aylara ait giderler hesabı alacaklandırılır. 

2.3 Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabında Bulunan Dönem Giderleri 

Yukarıda da belirtildiği gibi gelecek aylara ait giderler hesabı  bir bilanço hesabıdır.  İşletmeler bazı durumlarda henüz gidere dönüşmeyen unsurları önce bu hesaba borç kaydedebilirler. Geçici bir hesap olan gelecek aylara ait giderler hesabına kaydedilen unsurlar sonunda kontrol edilerek içinde bulunan dönemde tüketilmiş tutarı tespit edilir tespit edilen bu tutar ilgili gider hesabına borç, gelecek aylara ait gider hesabına alacak yazılarak ait olduğu dönemin sonuçlarına devri sağlanır. 

Örnek: işletme 15.000.000.- tl lik yakacak kömür almış ve tamamını gelecek aylara ait giderler hesabına kaydetmiştir. Bu hesapta  görülen tutarın 8.000.000.- tl lik kısmının içinde bulunan dönemde tüketildiği tespit edilmiştir. 31.12. tarihinde envanter kayıtları sırasında bu yıla ait yakacak gideri olan 8.000.000.- tl nin gelecek aylara ait giderler hesabından çıkartılarak genel yönetim giderleri hesabına alınması gerekir. 

___________________    31.12.    _____________________ 

770. genel yön. Gid. Hesabı                               8.000.000.-

                              180. gelecek aylara ait gider hes          8.000.000.-

___________________                   _______________________ 

İzlenen yılda gelecek aylara ait gider hesabında kalan ( 15.000.000.- 8.000.000.) 7.000.000. tl lik kısmının da tüketilmesi halinde yakacak gideri olarak genel yönetim giderleri hesabına borç olarak devredilecektir. 

2.4 Gerçekleşmiş Fakat Ödenmemiş Dönem Giderleri 

Tahakkuk esası gereğince,gerçekleşmiş (tahakkuk etmiş)giderleri ödenmemişte olsalar dönemin kayıtlarında yer almaları gerekir diğer bi deyişle dönem içinde gerçekleşen ancak ödemesi yapılmayan  giderlerin de dönem sonunda belirlenerek ilgili gider hesaplarına kaydı gerekir. Bu işlem yapılmadığı taktirde dönemin giderleri olduğundan daha az görüneceğinden dönemin karı olduğundan fazla olarak hesaplanacaktır.

Ülkemizde su elektrik ve telefon giderlerini ödenmeleri genellikle bir süre gecikerek yapılmaktadır. Bu nedenle bilanço tarihine kadar ödenmeyen bu tür giderlerin ilgili kuruluşlardan öğrenilerek kayıtlara alınması gerekir.   

Örnek:

 Dönem sonuna kadar ödenmeyen ancak kullanılmış olması nedeniyle tahakkuk etmiş elektrik giderini 1.500.000- olduğu elektrik işletmesinden sorularak anlaşılmıştır. 

________________ 31.12.   _______________

 770.GENEL YÖNETİM GİDERLERİ              1.500.000-

               381. GİDER TAHAKKULARI HS.  1.500.000- 

_________________               _________________ 

Burada elektrik kullanımı olmuş, fakat bunun bedeli işletmeden istenilebilir duruma gelmemiştir. (faturalama henüz olmamıştır). İşletmeden istenilebilir duruma gelmiş (ihbarı gelmiş) ancak içinde bulunan dönemde henüz ödenmemiş olan giderler 381. gider tahakkukları hesabı yerine ilgili işletmenin veya kurumun izlediği 336. diğer çeşitli borçlar hesabında izlenecektir. 

2.5 Vergi Karının ( Matrahının ) Tespiti Açısından Giderler 

İşletmeler faaliyetleri sırasında amaçlarına ulaşmak için çok çeşitli giderler yaparlar. İşletme politikaları gereği tüm bu giderler öz sermaye de bir azalışa neden oldukları için gider veya zarar olarak kayıtları doğaldır. Ancak bu uygulama sadece ticari bilanço ve ticari kar için geçerlidir. Ancak vergi kanunlarımız (G.V.K. , K.V.K. , V.U.K )  vergi karının tespiti sırasında hangi giderleri kabul ettiğini hangilerini etmediğini belirtmiştir. Bu nedenle kabul edilmeyen giderlerin vergi karının tespiti için ticari kara ilave edilmesi gerekir sözü edilen giderler dönem içinde meydana geldiklerinde tek düzen hesap çerçevesinin 9. sınıfında yer alan nazım hesaplar içerisinde yer alan ‘ kanunen kabul edilmeyen giderler  ve vergiye tabi olmayan karlar gurubunda izlenmeleri halinde vergiye tabi karı belirlemek kolay olacaktır . 

Şahsi gelirlerin vergilendirilmesiyle ilgili gelir vergisi kanunu ile kurum kazançlarının vergilendirilmesiyle ilgili kurumlar vergisi kanunun bu konudaki ilgili maddeleri aşağıda verilmektedir.  

2.5.1 Gelir Vergisi Kanuna  Göre  Kabul Edilen Ve Kabul Edilmeyen Giderler 

Gelir vergisi kanununda indirilecek giderler 40. maddede indirilmeyecek giderler ise 41. maddede  belirtilmiştir. 

2.5.1.1    İndirilecek  Giderler  

 Vergi karının belirlenmesinde  aşağıdaki giderlerin indirilmesi kabul edilir

1.ticari kazancın elde edilmesi  ve idame ettirilmesi için yapılan genel giderleri;  

Bu giderler ücret, kira ,elektik, su, yakacak ,kırtasiye , temizlik,reklam,onarım,huzur hakları, sigorta,temsil, ağırlama, haberleşme giderleri verilen faiz ve komisyonlar ve benzerleri için yapılan ödemelerdir. 

 2. Hizmetli ve işçilerin işyerinde veya işyerinin eklentilerinde  yiyecek, içecek ve ibate giderleri, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatı …….. 27. maddede yazılı giyim giderleri; 

 Kanun koyucu sözü edilen yemeğin işyerinde veya müştemilatında verilmesini şart koşmuştur bu şart yerine getirilmediği taktirde bu amaçla yapılan ödeme gider kaydedilmez.  

3. İşle ilgili olmak şartıyla mukavelenameye veya ilama veya kanun emrine dayanarak ödenen zarar,ziyan ve tazminatlardır. 

 4. İşle ilgili ve yapılması işin önemi ve genişliği ile mütenasip seyahat ve konaklama giderleri ( seyahat amacının gerektirdiği süre ile sınırlı olmak şartıyla)  

5. Kiralama yoluyla edinilen veya işletmeye dahil olan ve işte kullanılan taşıtların giderleri ( nakliyecilikte kullanılanlar hariç olmak üzere binek otomobillerinin ve zati ve ailevi ihtiyaçlar için de kullanılan diğer taşıtların giderlerinin yarısı) ; 

6. İşletmeyle ilgili olmak şartıyla bina, arazi, gider ve istihlak, damga ve belediye vergileri, harçlar ve kaydiyeler gibi aynı vergi, resim ve harçlar. 

7.. Vergi usul kanunu hükümlerine göre ayrılan amortismanlar. 

8. İşverenlerce, sendikalar kanunu hükmüne göre sendikalara ödenen aidatlar (  ödenen aidatın bir aylık tutarı işyerinde işçilere ödenen çıplak ücretin bir günlük toplamını aşamaz.) 

2.5.1.2 Gider Kabul Edilmeyen Ödemeler  

Kabul edilmeyen giderlere ise, GVK’nun 41. maddesi bunları aşağıdaki şekilde sıralamıştır.  

1. Teşebbüs sahibi ile eşinin ve çocuklarının işletmeden çektikleri paralar veya aynen aldıkları sair değerler.
2. Teşebbüs sahibinin kendisine, eşine, küçük çocuklarına işletmeden ödenen aylıklar, ücretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar.
3. Teşebbüs sahibinin işletmeye koyduğu sermaye için yürütülen faizler.
4. Teşebbüs sahibinin eşinin ve küçük çocuklarının işletmede cari hesap veya diğer şekillerdeki alacakları üzerinden yürütülecek faizler.
5. Her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile teşebbüs sahibinin suçlarından doğan tazminatlar.
6. Her türlü alkol ve alkollü içkiler ile tütün ve tütün mamullerine ait ilan ve reklam giderlerinin %0 bakanlar kurulu bu oranı %100’ e kadar arttırmaya, sıfıra kadar indirmeye yetkilidir.
7. Kiralama yolu ile edinilen veya işletmede kayıtlı olan yat, tekne, sürat teknesi gibi motorlu, uçak ve helikopter gibi hava taşıtlarından işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanların gider ve amortismanları.
8. Vergi usul kanunu hükümlerine göre dönem sonu stoklarının son giren ilk çıkar yöntemine göre değerleyen veya amortismana tabii iktisadi kıymetlerini yeniden değerlemeye tabii tutanların işletmede kullandıkları yabancı kaynaklara ilişkim faiz, komisyon, vade farkı, kar payı, kur farkı vb. Adlar altında yaptıkları giderler ve maliyet unsurları toplamına aşağıdaki indirim oranlarının uygulanması ile bulunacak kısmın %25’i

 

İndirim oranı VUK. Hükümlerine o yıl tespit edilmiş olan yeniden değerleme oranının ilgili kuruluşlardan alınan bilgilere göre maliye bakanlığınca o yıl için hesaplanan ortalama ticari kredi faizi oranına bölünmesi suretiyle bulunur.  

Sanayi siciline kayıtlı imalatçıların imalat faaliyetinde kullandıkları yabancı kaynaklara ait gider ve maliyet unsurlarına bu bent hükmü uygulanmaz. Bu bendin birinci paragrafında yer alan %25 oranını %100’e kadar arttırmaya bakanlar kurulu bendin uygulanmasına ilişkin esasları belirlemeye ise maliye bakanlığı yetkilidir.  

2.5.2 Kurumlar Vergisi Kanununa Göre Kabul Edilen Ve Edilmeyen Giderler 

Kazançları kurumlar vergisine konu olan tüzel kişilerin bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safi kurum kazancının tespitinde gelir vergisi kanununu ticari kazanç hakkındaki hükümleri uygulanır. Ticari kazancın tespiti sırasında VUK.’nın değerlemeye ait hükümlerine ve GVK.’nun yukarıda belirtilen 40. ve 41. maddelerine uyulur. Bunların dışında kurumların özellikleri nedeniyle ortaya çıkan bazı giderlerin de vergi karını tespit ederken gider olarak kabul edilip edilmeyeceği KVK. ‘nun 14. ve 15. maddelerinde belirtilmiştir.  

2.5.2.1 İndirilecek Giderler

 KVK.. m.14: ticari kazanç gibi hesaplanan kurum kazancının tespitinde mükellefler aşağıdaki giderleri de ayrıca hasılattan indirebilirler.  

1.Hisse ve tahvil senetlerinin ihraç giderleri

2.İlk tesis taazzuv giderleri

3.Genel heyet toplantıları için yapılan giderlerle birleşme fesih ve tasfiye giderleri

4.Sigorta şirketlerinde bilanço gününde hükmü devam eden sigorta mukavelelerinin gerektirdiği ihtiyatlar

5.Eş anlamlı komandit şirketlerde komandite ortaklığın kar hissesi

6.Genel bütçeye dahil dairelere katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere bakanlar kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara, kamu menfaatlerine yararlı sayılan derneklere ve bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan kurum ve kuruluşlara makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımların toplamının o yıla ait kurum kazancının %5’ine kadar olan kısmı bağış ve yardımın nakden yapılması halinde bağışlanan veya yardımın konusunu teşkil eden mal veya hakkın maliyet bedeli veya mukayyet değeri bu değer mevcut değilse vergi usul kanunu hükümleri dairesinde takdir komisyonlarınca tespit edilecek değeri esas alınır.  

Mükelleflerin yıl içinde yaptıkları araştırma ve geliştirme harcamaları tutarını geçmemek üzere ilgili dönemde ödemeleri gereken yıllık kurumlar vergisinin %20 sinin tahsilinden vazgeçilerek bu orana isabet eden vergi 3 yıl süre ile faizsiz olarak ertelenebilir. Ertelenen bu vergi 3 yıl içinde kurumlar vergisinin ödeme taksitleri ile birlikte eşit taksitler halinde ödenir.

Bu uygulamanın usul ve esasları maliye ve gümrük bakanlığınca tayin ve tespit olunur.  

7.  5 yıldan fazla nakledilmemek şartı ile geçmiş yılların mali bilançolarına göre meydana gelen zararlar

8.  Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile özel finans kurumlarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları  

2.5.2.2 Kabul Edilmeyen İndirimler 

Kurum kazancının tespitinde aşağıda yazılı indirimlerin yapılması kabul edilmez.  

1.  Öz sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizler
2.  Örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizler
3.  Sermaye şirketlerince dağıtılan örtülü kazançlar
4.  Her ne şekilde ve isimle olursa olsun ayrılan ihtiyat akçeleri
5.  Dar mükellefiyete tabi kurumlarda ayrıca;

a.       Bu kurumlar hesabına yaptıkları alım satımları için ana merkeze veya Türkiye dışındaki şubelere verilen faizler komisyonlar ve benzerleri

b.      Ana merkezin veya Türkiye dışındaki şubelerin giderlerine ve zararlarına iştirak etmek üzere ayrılan hisseler.  

1. Bu kanuna göre hesaplanan kurumlar vergisi ile para cezaları, vergi cezaları ve amme alacaklarının tahsil usul hakkındaki kanunlara göre ödenen cezalar, gecikme zamları ve faizler
2. 3239 sk.’nun 143. Maddesi ile kaldırılmıştır.
3. 418n. Kanunla yürürlükten kaldırılmıştır.
4. Kanunlarla veya kanunların verdiği yetkiye dayanılarak tespit edilen hadler saklı kalmak üzere menkul kıymetlerin itibari değerlerinin altında satışından doğan zararlar ile ödenen komisyonlar ve benzeri her türlü giderler.

10.  VUK. hükümlerine göre ödenen gecikme faizleri

1. Her türlü alkol ve alkollü içkiler ile tütün ve tütün mamullerine ait ilan ve reklam giderlerinin %0’ı (bakanlar kurulu bu oranı %100’e kadar arttırmaya ve %0’a kadar indirmeye yetkilidir. )
2. Kiralama yolu ile edinilen veya işletmede kayıtlı olan yat, tekne, sürat teknesi gibi motorlu, uçak ve helikopter gibi hava taşıtlarından işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanların gider ve amortismanları.
3. Vuk.hükümlerine göre dönem sonu stoklarını son giren ilk çıkar yöntemine göre değerleyen ve amortismana tabi sabit varlıklarını yeniden değerlemeye tabi tutan kurumların gelir vergisi kanununun 41. maddesinin 8 numaralı bendindeki esasları çerçevesinde hesapladıkları giderler.

2.5.3  Giderlerin Kabul Edilmesi İçin Diğer Koşullar  

2.5.3.1 Giderlerin belgelendirilmesi  

Yapılan bu harcamaların kanunen kabul edilen gelir olarak kabulü için aranılan önemli bir noktada bu giderlerin, şekil şartları kanunla tespit edilmiş belgelere bağlanması zorunluluğudur. Vergi usul kanunu bu zorunluluğun yanında bazı harcamaların belgelere bağlanmasalar bile gider kabul edileceği hükmünü koymuştur.  

-                    Örf ve teamüle göre belgeye bağlanmaları alışılmamış çeşitli giderler

-                    Belgelendirilmeleri olanaksız olan giderler 

Belgeye bağlanmaları alışılmamış olan çeşitli giderlerin miktarının işin büyüklüğüne ve niteliğine uygun olmaları da şarttır. Vergi usul kanunun bu şartı ileri sürerken hiçbir ölçü göstermemiştir. Bu nedenle uygulamada giderlerin miktarında ciroya göre uygunluk aranır. Ayrıca yapılan giderlerin işin niteliğine uygun olması da şarttır.   

2.5.3.2 Giderlerin ilgili oldukları dönem sonuçlarına kaydı  

Giderler ait oldukları yılın giderlerinden düşülebilir. Geçmiş veya gelecek yıllara ait olup, cari yılda ödemeleri yapılan giderler ancak ait oldukları yılın giderleri içinde yer alacak şekilde kayda alınır. Aksi halde vergi matrahından düşülemez. Bununla beraber bu genel kuralın istisnaları bulunabilmektedir.  

2.5.3.3 Değerleme ölçülerine uyma  

İşletmenin varlık ve borçlarının değerlemesinde vergi usul kanundaki hükümlere uyma zorunluluğu vardır. Hükümlerin aksine değerleme yapılarak, amortisman ve şüpheli alacaklar karşılığı ayırarak vb. vergi karı düşürülemez.  

2.6 Gider Hesaplarının Kapatılması  

Gider hesaplarına ilişkin envanter kayıtları tamamlandıktan sonra sıra bunların kapatılmasına gelir. Gider hesapları borç yanlı çalışan ve borç kalanı veren hesaplar olduğundan alacaklandırılarak 690. dönem karı veya zararı hesabına devredilirler. Bu işlemde tek düzen hesap planında 6. gruptaki hesapların tamamı dönem kar veya zararı hesabına devredilecektir.  

Vergi karının sonradan ticari kar esas alınarak hesaplanacağını kabul edersek, kanunen kabul edilmeyen giderler, nazım hesaplarda izlendiğinde zaten kar zarara dahil edilmiş olacaktır. Eğer ayrı olarak kanunen kabul edilmeyen giderler hesabında izleniyorsa, bu hesabında diğer gider ve zarar hesaplarıyla birlikte dönem kar veya zararı hesabına devredilmesi gerekir.  

Gider hesaplarının kar dönem kar veya zararı hesabına devri şöyle olacaktır.

----------------------------   .   ---------------------------------         

690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI HESABI                XXXXX 

610 SATIŞTAN İADELER HESABI                                         XX

611 SATIŞ İSKONTOLARI HESABI                                       XX

621 SATILAN TİCARİ MAL MALİYETİ HESABI                        XX

630 ARAŞTIRMA GELİŞTİRME GİDER HESABI                       XX

631 PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİD. HESABI                XX

632 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABI                              XX

654 KARŞILIK GİDERLERİ HESABI                                       XX

657 REESKONT FAİZ GİDERLERİ HESABI                              XX

659 DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARAR HESABI                      XX

660 KISA VADELİ BORÇLANMA GİD. HESABI                         XX

661 UZUN VADELİ BORÇLANMA GİD. HESABI                         XX

689 DİĞER OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARAR HESABI               XX

 ----------------------------   .   ---------------------------------

 

3. KAR VE ZARAR HESAPLARI  

3.1 Dönem Kar Veya Zararı Hesabı 

Yukarıda da belirtildiği gibi hesap dönemi içinde oluşan tüm gider ve zararlar ile gelir ve karların, dönem sonunda 690. dönem kar veya zararı hesabına devredilmesi sonucunda bu hesap o dönemin kar veya zararının tespitini sağlar.  

İşletme faaliyetleri sonucunda, bilanço gününde dönem kar veya zararı hesabı aşağıdakilerden birine verecektir:

1.      Alacak toplamı, borç toplamından büyükse büyüklük kadar “kar “ vardır.

2.      Borç toplamı, alacak toplamından büyükse, büyüklük kadar” zarar” vardır.

3.      Borç toplamı ile alacak toplamı birbirine eşitse faaliyet sonucunda ne kar ne de zarar meydana gelmiştir.  

Birinci durumun söz konusu olması halinde hesabın alacak kalanı, dönemin vergiden önceki karını gösterir. Bu kar üzerinden ilgili mevzuat hükümlerine göre vergi ve diğer yasal yükümlülükler hesaplanır. Hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükler düşüldükten sonra kalan kısım 692. dönem net karı veya zararı hesabına aktarılır.  

Örnek:

İşletmenin dönem net kar veya zararı hesabının alacak kalanı 130.000.000-dır. Hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükler toplamı 63.000.000- dır. Vergiler ve diğer yasal yükümlülükler düşüldükten sonra hesabın durumu aşağıdaki gibidir.  

         690 dönem kar veya zararı hesabı

-------------------------------------------------------
         63.000.000              |   130.000.000
                                       |   
                                       |
                                       | 

3.2 Dönem Net Karı Veya Zararı  

Yukarıda da belirtildiği gibi dönemin tüm gelir ve karları ile gider ve zararları 690. dönem kar veya zararı hesabında toplanmaktadır. Bu hesapta görülen kar, işletmenin vergi öncesi brüt karı olup, bu kar üzerinden vergi ve diğer  yasal yükümlülükler hesaplanarak dönem net karı ve zararına ulaşılmaktadır. Bulunan dönem net karı veya zararı “692 dönem net karı ve zararı hesabı”nda izlenir.  

Bu kara ulaşmak için ileride örneklendirileceği gibi, dönem karından; kanunen kabul edilmeyen giderler ve vergiden muaf gelirler dikkate alınarak bulunan matrah üzerinden vergi ve yasal yükümlülükler hesaplanır. Hesaplanan vergi ve yükümlülükler sermaye şirketleri ile aşağıdaki şekilde kayda alınır.   

Örnek:  

ABC A.Ş’ nin dönem karı 130.000.000-dır. Söz konusu kardan kanunen kabul edilmeyen giderler ve vergiden muaf gelirler dikkate alındıktan sonra hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükler toplamı 63.000.000-dır.  

-----------------------------  .  -----------------------------

691. Dönem Karı Vergi Ve Yasal Yükümlülük Karşılıkları HS.          63.000.000

                370.Dönem Karı Vergi Ve Yasal Yükümlülük Karşılıkları              63.000.000

-----------------------------  .  ----------------------------- 

Yukarıdaki hesaplardan “691 dönem karı vergi ve yasal yükümlülük karşılıkları hesabı” dönem karından düşülecek tutarları gösterir ve şu şekilde düşülerek dönem net karı bulunur. 

-----------------------------  .  -----------------------------

690. Dönem Karı veya Zararı Hesabı                                                    63.000.000

               691. Dönem Karı Vergi Ve Yasal Yükümlülük Karş. HS.                 63.000.000

-----------------------------  .  -----------------------------

Dönem karının alacak kalanı işletmenin net dönem karı olup aşağıda gösterildiği gibi 692. Dönem Net Karı veya Zararı HS.’ na aktarılır.  

Bu işlem tek madde halinde kaydedilirse: 

-----------------------------  .  -----------------------------

690. Dönem Karı veya Zararı HS.                                                       130.000.000

               691. Dön. Kar Vergi ve Yasal Yüküm. Karş. HS                               63.000.000

               692. Dönem Net Karı ve Zararı HS.                                        67.000.000

-----------------------------  .  -----------------------------                   

 

                                                              690

                           -------------------------------------------------------                            

                                    130.000.000         |   130.000.000

                                                               |       

                                                               |

                                                               |
 

                                                               691

                               -------------------------------------------------------                            

                                           63.000.000    |   63.000.000

                                                                |       

                                                                |

                                                                |

                                                        

 

                                                               692

                               -------------------------------------------------------                          

                                                                 |   67.000.000

                                                                 |       

                                                                 |

                                                                 |

 

692. Dönem Net Karı Hesabı da bir bilanço hesabı olan 590. Dönem Net Karı Hesabına aktarılarak kapatılır.  

-----------------------  ..  --------------------------

692. DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI HS.                        67.000.000     

                             590. DÖNEM NET KARI HS.                                          67.000.000

-----------------------  ..  --------------------------

 

Faaliyet sonucu kar, bilançonun pasifinde öz kaynaklar bölümünde gösterilir. Zarar ise temelde işletmenin sahip ve ortaklarına ait öz sermayede bir azalış olduğunda geçmiş yıl zararları ve dönem zararı işletmenin pasifinde öz kaynaklar bölümünde, öz kaynaklar toplamından bir indirim olarak gösterilir.  

 

4. MALİ TABLOLARIN DÜZENLENMESİ  

4.1 Ön Bilgiler

 Yeni işe başlayan bir işletmede bir hesap döneminde yapılan muhasebe işlemleri sırasıyla şunlardır.  

1. Açılış (işe başlama) envanterinin çıkarılması ve envanter defterine geçirilmesi.
2. Açılış envanterine dayanarak açılış bilançosunun düzenlenmesi.
3. Açılış bilançosuna göre yevmiye defterinde açılış kaydının yapılması ve büyük defterdeki ilgili hesaplara geçirilmesi.
4. Günlük işlemlerin (Değer hareketlerinin) yevmiye defterine kaydedilmesi ve oradan büyük defterdeki ilgili hesaplara geçirilmesi.
5. Ocak- Kasım ayları için aylık mizan, Aralık ayı sonu itibari ile de genel geçici mizan düzenlenmesi.
6. Dönem sonu itibari ile muhasebe dışı envanterin çıkarılması, envanter defterine kaydı ve muhasebe dışı envanter bilgilerine göre gerekli envanter kayıtlarının yapılması.
7. Envanter kayıtlarından sonra kesin mizanın çıkarılması.
8. Mali tabloların düzenlenmesi
9. Hesapların kapatılması

 

Bu kısma kadar genellikle 6. sırada yer alan işlemleri açıklamış bulunuyoruz. Şimdi ise 7. 8. ve 9. sırada yer alan işlemleri ele alacağız. 

Varlık ve borçlarla ilgili envanter kayıtlarının yapılmasında ve sonuç hesaplarının (gelir ve gider hesapları) dönem kar veya zarar hesabına devredilmesinden sonra hesaplar işletmenin gerçek durumunu gösterir hale gelir. Envanter kayıtlarının büyük defterdeki hesaplara sayısal olarak doğru aktarılıp aktarılmadığına kontrol için bir mizan düzenlenir. Kesin mizan adı verilen bu mizanın kalan sütunlarında bulunan tutar dönem sonu bilançosunda yer alacaktır. Sonuç hesapları envanter kayıtları sırasında dönem kar veya zarar hesabına devredilerek kapatıldıkları için kesin mizanda kalan vermeyecektir.  

4.2 Bilanço

 Mali tabloların en önemlilerinden biri olan bilanço, bir işletmenin mali bir tarihte sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların finanse edildiği kaynakları (borçlar ve öz sermaye) gösteren bir tablodur. Bilançonun aktifinde varlıklar; pasifinde ise borçlar ve öz sermaye yer alır.  

Kesin mizana borç kalanlarının aktifi alacak kalanlarının pasifi oluşturduğunu daha önce belirtmiştik. Başka bir ifade ile kesin mizanda kalan veren hesaplar bilançoda yer alırlar.  

Bilanço analizlerini kolaylaştırmak amacıyla aktif ve pasif kalemlerin sıralanmasında genellikle uygulanan bir kural vardır:  

1. Aktif kalemler, nakit ve nakde en kolay çevrilebilir varlıklardan en zor çevrilebilir varlıklara doğru sıralanır.
2. Pasif kalemler, borçların vadesi en kısa olandan uzun vadeliye doğru sıralanır. Borçlardan sonra öz sermaye yer alır.

 

Bu durumda bilançonun aktifi;  

1. Dönen Varlıklar
2. Duran Varlıklar

 

Pasifi ise; 

1. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
2. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
3. Öz Kaynaklar

Şeklinde bir düzen içinde olur.

Kesin mizanda borç kalanı veren hesapların bilançonun aktifinde, alacak kalanı verenlerinde bilançonun pasifinde aynen gösterilmesi mümkündür. Ancak analiz kolaylığı açısından aktifi düzenleyici hesapların (şüpheli alacaklar karşılığı, değer düşme karşılıkları, birikmiş amortismanlar, alacak senetleri reeskontu gibi) aktif kalemlerden pasifi düzenleyici hesapların (ödenmemiş sermaye, zarar, borç senetleri reeskontu gibi) pasif kalemlerden düşülmesi daha uygun olur. Tablo 1 de açıklamalarımıza uygun ve tek düzen muhasebe sisteminde ön görülen bilanço örneği verilmektedir. 

4.3  Gelir Tablosu 

Temel mali tablolardan ikincisi gelir tablosudur. Gelir tablosu bir işletmenin belli bir döneme ait faaliyetlerinin sonucu olan kar veya zararına bu sonuca brüt satışlardan başlayarak nasıl ulaşıldığını gösteren tablodur.  

Gelir tablosunun düzenlenmesinde büyük defterde yer alan kar veya zarar hesabından yararlanılır. Dönemin tüm gelir ve giderlerinin kar veya zarar hesabında ayrıntılı olarak yer alması halinde gelir tablosunun düzenlenmesi mümkün olur.  

4.4 Hesapların Kapatılması 

Dönem bilançosu düzenlendikten sonra kalan veren bilanço hesaplarının kapatılması gerekir.  

Hesapların sayısı bir yevmiye sayfasına sığacaksa kapanış kaydı tek madde şeklinde olur. Bu durumda tüm pasif hesaplar borçlandırılır, aktif hesaplar alacaklandırılır.  

----------------------------- 31/12/2000 -----------------------------

500 Sermaye HS.                                                                  XX

300 Banka Kredileri HS.                                                         XX

  “              “

  “              “

                       100 Kasa HS                                                                  XX

                       102 Bankalar HS.                                                           XX

                           “              “

                           “              “

-----------------------------  .   -----------------------------

 

Bu kayıtlar büyük defterdeki ilgili hesaplara geçirilmek suretiyle bir dönemin muhasebe işlemleri tamamlanmış olur: burada hesapların kapanışı geçici kapanıştır. İzleyen yılda hesaplar kapatıldıkları kalanlar üzerinden tekrar açılacaktır.  

4.5 Ticari Kardan Vergi Kârına Geçiş  

Ticari kar, ticaret kanunu hükümlerine ve muhasebe ilkelerine göre belirlenir. İşletmeler ticaret kanununda belirtilen üst sınırı aşmamak kaydı ile varlıkları istedikleri değerleme ölçüsü ile değerlemekte serbesttirler. Ticari karı tespit için işletmenin faaliyeti sırasında meydana gelen giderlerin tümü hiçbir koşula bağlı olmaksızın dönemin gelirlerinden indirilebilir. İşletme için uygun bulunan kadar amortisman, şüpheli alacaklar ve diğer değer düşme karşılıkları ayrılabilir.

Vergi usûl kanunu varlıkların değerlemesinde kullanılacak değerleme ölçülerini belirlemiştir. Düşük değerle değerlemek mümkün değildir. Ayrıca vergi kanunlarında bazı giderlerin vergi karında indirilmesini önleyen bazı gelirlerinde vergiden muaf tutulmasına olanak sağlayan hükümler bulunduğunu biliyoruz. Bu nedenle ticari kar ve vergi karı farklı olabilmektedir.  

İşletmenin dönem sonu itibari ile düzenlenen bilançosunda yer alan ticari karından hareketle vergiye esas olacak karına tespiti için bazı işlemlerin yapılması gerekir. Bu işlemleri örnekler içinde gösterelim. 

Örnek 1.

 

Ticari Kâr                                                                                                         2.000.000

1.Vergi kanunlarınca kabul edilmeyen giderler:

-                    Belgesiz giderler                           100.000      

-                    Fazla ayrılan amortismanlar            200.000

-                    Fazla ayrılan şüph. Al. Karş.           150.000

-                    Kabul edilemeyen bağış ve yard.      50.000

-                    Kanunen kabul edilm. Diğer gid.     250.000  

                                                                       ________

                                                                         750.000

                                                                                                                          + 750.000 

           

                                                                                                                           2.750.000

2. Vergiden muaf gelirler.

-                    Devlet Tahvil Faizleri                       175.000                              

-                    Matrah Dışı Gelirler                          325.000

                                                                          _______

                                                                           500.000

           

  

                                                                                                                          - 500.000__

Vergi Kârı (Matrah)                                                                                               2.250.000  

 

 

Örnek 2.

 

1. Ticari Kar.                                                                                               1.000.000

2. Eksik değerlenen varlıklar

-                    Mal                                                                                       +  200.000

 

             1.200.000

3. Fazla değerlenen varlıklar

-                    Duran Varlıklar                                                                       - 1.500.000           

    

Vergi Matrahı ( Zarar)                                                                                 -   300.000

 

Bu işlemleri şöyle formüle edebiliriz:

 Vergi karı = Ticari kar + Kabul edilmeyen giderler – Vergiden muaf gelirler + Eksik değerlenen varlıklar – Fazla değerlenen varlıklar.

 

KAYNAKLAR 

ATAMAN Ümit           : Genel Muhasebede Dönem Sonu İşlemleri

BEKTÖRE Sabri         : Ticaret İşlemlerinde Vergi Bilançosu 

BENLİGİRAY Yılmaz:  Mad.sabit Varlıklarda Aktifleştirme Ve Edinim Sonrası Muh. 

BERKEM Kemal          : Vergi Usul Kanunu İzahlı Ve İçtihatlı 

CANOĞLU M. Ali         : Ortaklıklar Muhasebesi 

CEMALCILAR Özgül  : Genel Muhasebe Teori Ve Uygulama   

ERDOĞAN Nurten         : Genel Muhasebe

BAYAR Doğan                 : İşletmecilik Bilgisi 

AŞKUN İnal Cem            : İşletmecilik Bilgisi 

ÖZ-ALP Şan                     : İşletmecilik Bilgisi 

DEMİR Ahmet                  : Tekdüzen Muhasebe Sistemi 

DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI : Muhasebenin Temel Kavramları 

DOMANİÇ Hayri             : Türk Ticaret Hukuku Prensipleri 

EREN Turgut                   : Ticaret Hukuku Prensipleri 

ERİMEZ RÜŞTÜ            : Şirketlerde Kar Dağıtımı Ve Yedek Akçeler 

EYÜPGİLLER Saygın     : Şirketler Muhasebeleri Vergilendirilmesi 

GÖNENLİ Atilla             :  İşletmelerde Finansal Yönetim 

SEVİLENGÜL Orhan     : Genel Muhasebe 

SÖZBİLİR Halim            : İşletmelerde Sosyal Muhasebe Kuramı  

TUNCATAY Kemal       : Muhasebe Prensipleri Ve Tatbikatı 

YILANCI Münevver       : Muhasebe Organizasyonu ve  Muhasebe Uygulamaları

10.02.2007

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.