Erdal Kenger
Yeminli Mali Müşavir
Sorumlu Ortak Baş Denetçi
Oluşum Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş.
Oluşum Bağımsız Dış Denetim ve Danışmanlık A.Ş.
Nexia International
ekenger@olusummusavirlik.com.tr

Türkiye'de Yabancıların Menkul sermaye Gelirlerinin Vergilendirilmesi

1.TÜRK VERGİ SİSTEMİNDE YABANCILARIN DURUMU

Türk Vergi Hukukunda vergilendirme, Türkiye’de yerleşik olması esası dikkate alınarak “Tam Mükellefiyet” ve “Dar Mükellefiyet”  şeklinde Gelir Vergisi Kanununda ve Kurumlar Vergisi Kanununda düzenlenmiştir.

Türkiye’de yerleşmiş olanlar tam mükellef kabul edilmektedir. İkametgâhı Türkiye’de bulunanlar ve bir takvim yılı içinde altı aydan fazla oturanlar Türkiye’de yerleşmiş sayılmaktadır. Ancak, belli ve geçici görev veya iş için Türkiye’ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzamanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle, eğitim, tedavi veya dinlenme veya seyahat amacıyla gelenler ve tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan nedenlerle Türkiye’de alıkonulmuş veya kalmış olanlar Türkiye’de yerleşmiş sayılmamaktadır.

Tam mükellef tanımı dışında kalan, Türkiye’de yerleşmiş sayılmayan yabancı gerçek kişi ve kurumlar ise Türk Vergi Sisteminde dar mükellef olarak kabul edilmektedir.

Gelir Vergisi Kanunun 1.Maddesinde “Gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tabidir. Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılında elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır.”denilmiştir. Yine aynı Kanununa göre, Türkiye’de yerleşmiş olanlar ve Resmi daire ve müesseselere veya Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları, tam mükellef sayılmakta ve Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilmektedir.

Türkiye’de yerleşmiş sayılmayan gerçek kişiler (yabancılar) GVK’ya göre dar mükellef kabul edilmiş ve sadece Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilmektedir.

Kurumlar Vergisi Kanununun 1.Maddesine göre; sermaye şirketlerinin, kooperatifler, iktisadi kamu kuruluşlarının, dernek veya vakıflara ait işletmelerin ve iş ortaklıklarının kazançları kurumlar vergisine tabi tutulmuş ve kurum kazancının gelir vergisinin konusuna giren unsurlardan oluşacağı belirtilmiştir.

Kurumlar Vergisi Kanununda; 1.Maddede sayılan kumlardan kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunanlar, gerek Türkiye içinde gerekse Türkiye dışında elde ettikleri kazançların tamamı üzerinden vergilendirileceği öngörülmüş ve bunlar tam mükellef olarak sayılmıştır. Yine 1.Maddede sayılan kurumlardan kanuni ve iş merkezlerinin her ikisi de Türkiye’de bulunmayanlar, sadece Türkiye’de elde ettikleri kazançları üzerinden vergilendirileceği öngörülmüş ve dar mükellef (yabancılar) olarak sayılmıştır.

2.DAR MÜKELLEFLER AÇISINDAN MENKUL SERMAYE İRADI SAYILAN GELİRLER

Gelir Vergisi Kanununun 75’inci maddesine göre kaynağı ne olursa olsun aşağıda yazılı gelirler menkul sermaye iradı sayılmaktadır.

- Her çeşit hisse senetlerinin kar payları (temettü gelirleri),

- İştirak hisselerinden doğan kazançlar,

- Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu faizleri ile diğer her türlü tahvil ve bono faizleri (Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler dahil olmak üzere),

- Her çeşit alacak faizleri,

- Mevduat faizleri,

- Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller,

- İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kâr paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar,

- Her çeşit senetlerin ıskonto edilmesi karşılığında alınan ıskonto bedelleri,

- Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar ve zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kar payları ve özel finans kurumlarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları (Menkul kıymetler yatırım fonlarının katılma belgelerine ödenen kar payları dahil),

- Repo gelirleri,

- Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından çeşitli adlarla yapılan ödemeler.

Kurumlar Vergisi Kanununa göre dar mükellef kurumlar tarafından Türkiye’de elde edilen menkul sermaye iratları da GVK’ya göre tespit edilmektedir. Ayrıca GVK ya göre Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca, yıllık veya özel beyanname veren dar mükellef kurumların, indirim ve istisnalar düşülmeden önceki kurum kazancından, hesaplanan kurumlar vergisi düşüldükten sonra kalan kısmı da menkul sermaye iradı olarak tanımlanmıştır. Burada tanımlanan menkul sermaye iradı Yıllık veya özel beyanname veren dar mükellef kurumların GVK’da yazılı menkul sermaye iradını ana merkeze aktarmaları sırasında ortaya çıkmaktadır. Söz konusu Türkiye’de elde edilen kârın dar mükellef kurum tarafından ana merkeze aktarmamaları, Türkiye’de bırakmaları halinde menkul sermaye iradına gelir vergisi tevkifatı yapılmayacaktır.

3.DAR MÜKELLEF KİŞİ VE KURUMLAR TARAFINDAN 2010 YILINDA ELDE EDİLEN MENKUL SERMAYE GELİRLERİNİN BEYANI VE VERGİLENDİRİLMESİ ESASLARI

Dar mükellef gerçek kişi ve kurumlara (yabancılar) 2010 yılı uygulaması kapsamında elde edilen menkul sermaye gelirlerinin beyan ve vergilendirilmesi esasları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

 

MENKUL KIYMETLER	DAR MÜKELLEF GERÇEK KİŞİ	DAR MÜKELLEF KURUM	STOPAJ ORANI
*Her çeşit tahvil ve bono faizleri (Hazine Bonosu, Devlet Tahvili, Eurobond, Özel Kesim Tahvilleri, Finansman Bonosu, Varlığa Dayalı Menkul Kıymet)	-Banka ve aracı kurumlar aracılığıyla elde edilenler beyan edilmez, stopaj nihai vergidir. -Devlet Tahvili, Hazine Bonosu, Eurobond gibi stopaja tabi olanlardan elde edilen faizler beyan edilmez, stopaj nihai vergidir. -Faizleri stopaja tabi olmayan, Hazine tarafından ihraç edilen 22.000,00 TL’yi aşan Eurobond faizlerinin tamamı beyan edilir. -Faizleri stopaja tabi olmayan, 01.01.2006 öncesi ihraç edilenlerden TL cinsinden olanlara enflasyon indiriminden sonraki tutarın varsa diğer vergiye tabi gelirlerle birlikte 22.000,00 TL’yi aşması halinde tamamı beyan edilir.	-Türkiye’deki işyerince elde edilenler beyan edilir ve vergiye tabidir. Stopaj yapılması halinde kurumlar vergisinden mahsup edilir. -Faizleri stopaja tabi olmayan, Hazine tarafından ihraç edilen 22.000,00 TL’yi aşan Eurobond faizlerinin tamamı özel beyanname ile beyan edilir. -Faizleri stopaja tabi olmayan, 01.01.2006 öncesi ihraç edilenlerden TL cinsinden olanlara enflasyon indiriminden sonraki tutarın varsa diğer vergiye tabi gelirlerle birlikte 22.000,00 TL’yi aşması halinde tamamı özel beyanname ile beyan edilir. -Banka ve aracı kurumlar aracılığıyla elde edilenler beyan edilmez, stopaj nihai vergidir. -Devlet Tahvili, Hazine Bonosu, Eurobond gibi stopaja tabi olanlardan elde edilen faizler beyan edilmez, stopaj nihai vergidir.	-01.01.2006 san sonra ihraç edilen Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili faizlerinde, Özel Kesim Tahvillerinde % 10. -Hazine tarafından yurt dışına ihraç edilenlerde (Eurobond) % 0. -01.01.2006 dan önce ihraç edilen tahvil ve bono tahvil faiz gelirlerinden GVK’ya ve KVK’ya göre stopaj yapılır. Hazine Bonosu ve devlet Tahvilinde oran % 0. -Borsa, emeklilik ve menkul kıymetler yatırım fonları ve ortaklıları, konut finansman fonlarına yapılan ödemeler % 0. -Yabancı kurum şubesi olmayanlarda % 0.
*Menkul Kıymet Yatırım Fonları Katılma Belgelerinden Elde Edilen Kâr Payları, Borsa Yatırım Fonları Alım-Satım Kazançları	-Türkiye’de Kurulu tam mükellef fonlardan banka ve aracı kurumlar aracılığıyla elde edilenler beyan edilmez, stopaj nihai vergidir.	-Türkiye’deki işyerince elde edilenler beyan edilir ve vergiye tabidir. Stopaj yapılması halinde kurumlar vergisinden mahsup edilir. -Diğerlerinde Türkiye’de Kurulu tam mükellef fonlardan banka ve aracı kurumlar aracılığıyla elde edilenler beyan edilmez, stopaj nihai vergidir	-Fon bünyesinde % 0. -Fon portföyünün % 51 ve daha fazlası İMKB’de işlem gören hisse senetlerinden oluşan yatırım fonlarının 1 yıl süre ile elde tutulan katılma belgelerinin elden çıkarılmasında % 0. -Diğerlerinde alım-satım kazancında % 10. -Yabancı kurum şubesi olmayanlarda % 0.
*Repo Gelirleri	-Beyan edilmez, stopaj nihai vergidir.	-Türkiye’deki işyerince elde edilenler beyan edilir ve vergiye tabidir. Stopaj yapılması halinde kurumlar vergisinden mahsup edilir. -Diğerlerinde beyan edilmez, stopaj nihai vergidir.	- % 15. -Borsa yatırım fonları, emeklilik yatırım fonları, menkul kıymetler yatırım fonları, menkul kıymetler yatırım ortaklıkları, konut finansman fonları, varlık finansman fonlarına yapılan ödemelerde % 0.
*Faizsiz Kredi Veren Kurumlara (Özel Finans Kurumları, Katılım Bankaları) Ödenen Kâr Payları	-Beyan edilmez, stopaj nihai vergidir.	-Türkiye’deki işyerince elde edilenler beyan edilir ve vergiye tabidir. Stopaj yapılması halinde kurumlar vergisinden mahsup edilir. -Diğerlerinde beyan edilmez, stopaj nihai vergidir.	- % 15. -Borsa yatırım fonları, emeklilik yatırım fonları, menkul kıymetler yatırım fonları, menkul kıymetler yatırım ortaklıkları, konut finansman fonları, varlık finansman fonlarına yapılan ödemelerde % 0.
*Mevduat Faizleri (Borsa, Para Piyasası ve Takasbank’ta elde edilenler dahil)	-Beyan edilmez, stopaj nihai vergidir.	-Türkiye’deki işyerince elde edilenler beyan edilir ve vergiye tabidir. Stopaj yapılması halinde kurumlar vergisinden mahsup edilir. -Diğerlerinde beyan edilmez, stopaj nihai vergidir.	- % 15. -Borsa yatırım fonları, emeklilik yatırım fonları, menkul kıymetler yatırım fonları, menkul kıymetler yatırım ortaklıkları, konut finansman fonları, varlık finansman fonlarına yapılan ödemelerde % 0. -Bankalar arası mevduat, aracı kurumun takas bank işlemleri % 0.
*Tam Mükellef Kurumlardan Elde Edilen Kâr Payları	-Beyan edilmez, stopaj nihai vergidir.	-Türkiye’deki işyerince elde edilenler kurum kazancına dahil edilir ve iştirak kazançları istisnası uygulanarak vergi dışı bırakılır. (Yatırım ortaklıkları istisnadan yararlanamaz). -Diğerlerinde beyan edilmez.	-Tam mükellef kurumlara ve yabancı kurum şubelerine dağıtılan kâr paylarında stopaj yok. -Diğer gerçek ve tüzel kişilere % 15. -GYO, GSYO, MKYO hisse senetleri kâr paylarında stopaj yok. -Kârın sermayeye ilave edilmesi halinde stopaj yok.
*Hisse Senedi ve Diğer Menkul Kıymetlerin Alım-Satım Kazançları	-Türkiye’deki banka ve aracı kurumlar aracılığıyla SPK mevzuatına tabi menkul kıymetlerde yapılan işlemlerden elde edilen beyan edilmez. -Diğerlerinde özel beyanname ile beyan edilir. -Kur farkından doğan kazançlar vergilendirilmez.	-Türkiye’deki işyerince elde edilenler beyan edilir ve vergiye tabidir. -Türkiye’deki banka ve aracı kurumlar aracılığıyla SPK mevzuatına tabi menkul kıymetlerde yapılan işlemlerden elde edilen beyan edilmez. -Diğerlerinde özel beyanname ile beyan edilir. -Kur farkından doğan kazançlar vergilendirilmez.	-1.1.2006 tarihinden sonra ihraç edilen hisse senetlerinden banka veya aracı kurumlar aracılığıyla elde edilen kazançtan aynı takvim yılının üçer aylık dönemleri itibariyle (MKYO hisse senetleri hariç) % 0. -Türkiye’de kurulu vadeli işlem ve opsiyon borsalarında hisse senedi ve hisse senedi endeksine dayalı olmayan işlemlerden elde edilen kazançlarda % 10. -Yabancı kurum şubesi olmayan dar mükelleflerde % 0. -Borsa ve emeklilik yatırırım fonları % 0.

4-SONUÇ

Çifte vergileme vergiye tabi bir gelirin birden fazla ülkede vergiyi doğuran olay olması ve aynı gelirin hem elde edildiği ülkede hem de yerleşik olunan ülkede vergilendirilmesidir. Çifte vergilendirmeleri önlemek amacıyla ülkeler aralarında anlaşma yapmaktadırlar. Bu doğrultuda Türkiye 2010 yılı itibariyle 71 ülke ile çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması yapmış bulunmaktadır. Türkiye’nin taraf olduğu anlaşmalarla gelir unsurları ayrı ayrı ele alınmakta ve vergileme yetkisi duruma göre yerleşik olunan ülkeye veya gelirin elde edildiği ülkeye bırakılmakta, bazen de ülkeler arasında paylaştırılmaktadır. Bu çerçevede mükerrer vergilendirmeyi önlemek için duruma göre mahsup veya istisna hükümleri uygulanmaktadır.

Bu çerçevede Türkiye’de dar mükellefiyete tabi gerçek kişilerin ve kurumların vergilendirilmesinde diğer gelir unsurlarında olduğu gibi menkul sermaye gelirlerinin vergilendirilmesinde de çifte vergilendirilme anlaşmalarındaki esaslar dikkate alınmaktadır. 

 

04.05.2010

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.