Erbil Ünal
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
erbilunal92@gmail.com

Vergi Politikaları ve Sosyal Adalet İlişkisi: Türkiye ve Avrupa Karşılaştırması

Giriş

Vergi politikaları, ekonomik gelişme ve sosyal adaletin sağlanmasında kritik bir role sahiptir. Her ne kadar farklı coğrafyalarda farklı vergi sistemleri uygulansa da, vergilendirme süreçlerinin toplumda adaleti sağlayan bir mekanizma olarak işlev görmesi, hem ekonomik büyüme hem de toplumsal eşitsizliklerin azaltılması açısından son derece önemlidir. Türkiye ve Avrupa’daki vergi politikaları, her iki bölgedeki sosyal adaletin sağlanmasında farklı yöntemler ve stratejiler kullanmaktadır.

Vergi Politikaları ve Sosyal Adalet:

Temel Kavramlar

Sosyal adalet, bireylerin eşit fırsatlar ve haklara sahip olduğu, gelir ve fırsat eşitsizliklerinin asgari seviyeye indirildiği bir toplum düzenini ifade eder. Vergi politikalarının sosyal adaletle ilişkisi ise, vergilerin adil bir şekilde toplanması ve bu gelirlerin toplumsal fayda için etkili bir şekilde kullanılmasıyla ilgilidir.

Vergi politikaları sosyal adaleti sağlayabilmek için üç temel ilkeye dayanır:

1. Adalet (Equity): Vergi yükünün, bireylerin gelir düzeyine göre adil bir şekilde dağıtılması.
2. Etkililik (Efficiency): Vergi sisteminin ekonomik büyümeyi desteklemesi ve vergi gelirlerinin etkin bir şekilde kullanılmasını sağlaması.
3. Şeffaflık (Transparency): Vergi toplama ve harcama süreçlerinin açık, anlaşılır ve denetlenebilir olması.

Türkiye'deki Vergi Sistemi ve Sosyal Adalet

Türkiye’deki vergi sistemi, büyük ölçüde gelir vergisi, katma değer vergisi (KDV) ve dolaylı vergiler üzerinden şekillenir. Türkiye’de gelir vergisi, progressive bir yapıya sahip olmakla birlikte, vergi oranları daha düşük seviyelerde kalmaktadır. Türkiye’de vergi oranları arttıkça, bireylerin gelirleriyle orantılı vergi ödeme yükü artar. Ancak, dolaylı vergiler (KDV, ÖTV gibi) Türkiye’deki vergi gelirlerinin büyük kısmını oluşturur ve bu da özellikle düşük gelirli bireyler üzerinde orantısal olarak daha büyük bir yük oluşturur. Dolaylı vergiler, vergi yükünü zenginlerden ziyade daha yoksul kesimlere kaydırmakta, bu da sosyal adalet açısından problem yaratmaktadır. Dolaylı vergileri biraz daha açmak gerekirse eğer; mal ve hizmet alım satımı üzerinden alınan, genellikle tüketici tarafından ödenen ve üretici ya da satıcı aracılığıyla devlete iletilen vergilerdir. Bu vergiler, doğrudan gelir ya da kazanç üzerinden alınan vergilerden (örneğin gelir vergisi) farklı olarak, tüketim harcamalarına dayalıdır. Türkiye'deki başlıca dolaylı vergiler şunlardır:

1- Katma Değer Vergisi (KDV)

• Açıklama: KDV, mal ve hizmet alımlarında uygulanan en yaygın dolaylı vergidir. İthalat, üretim ve satış aşamalarında her aşamada alıcı ve satıcılar arasında aktarılır ve nihai tüketici tarafından ödenir.
• Oranlar: KDV oranları, genellikle %1, %10 veya %20 olarak uygulanmaktadır (07.12.2023 CK). Ancak bazı ürünler ve hizmetler için özel oranlar veya istisnalar olabilir.

2- Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)

• Açıklama: ÖTV, belirli mallar üzerinden alınan dolaylı bir vergidir. Bu mallar, genellikle lüks tüketim malları, tütün, alkollü içecekler, otomobiller ve benzin gibi ürünlerdir.
• ÖTV Uygulama Alanları: Motorlu taşıtlar, alkol ve alkollü içecekler, tütün ürünleri, parfüm, elektronik cihazlar gibi ürünler üzerinde uygulanır.
• Oranlar: Ürün türüne bağlı olarak değişen oranlarda uygulanır.

3- Gümrük Vergisi

• Açıklama: İthalat yoluyla yurda giren mallar üzerinden alınan bir vergidir. Gümrük vergisi, uluslararası ticaretin düzenlenmesinde önemli bir rol oynar.
• Oranlar: Gümrük vergisi oranları, ithal edilen ürünün türüne, menşeine ve Türkiye'nin ilgili ülkelerle yaptığı ticaret anlaşmalarına göre değişebilir.

4- Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV)

• Açıklama: Bankacılık işlemleri, sigorta işlemleri ve diğer finansal işlemler üzerinden alınan bir vergidir.
• Oranlar: Genellikle yapılan işlem türüne göre %5 oranında uygulanır.

5- Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV)

• Açıklama: Motorlu taşıtların sahiplerinden alınan bir vergidir. Bu vergi, araçların türüne, yaşına, motor hacmine ve diğer özelliklerine göre değişen oranlarda uygulanır.
• Oranlar: Araç tipi ve özelliklerine göre değişir.

6- Veraset ve İntikal Vergisi

• Açıklama: Miras yoluyla mal ve mülk devri sırasında alınan bir vergidir. İntikal, kişinin mal varlığının bir başkasına devredilmesidir.
• Oranlar: Bu vergi oranları, mirasın değerine ve mirasçıların yakınlık derecelerine bağlı olarak değişir.

7- Damga Vergisi

• Açıklama: Belirli resmi evraklar ve belgeler üzerinde alınan bir vergidir. Bu belgeler arasında sözleşmeler, tapu senetleri, resmi yazılar yer alır.
• Oranlar: Belgenin türüne ve değerine bağlı olarak değişir.

Bu vergiler, devletin gelir kaynağı sağlamasının yanı sıra, tüketim ve ticaret üzerindeki denetimi sağlar. Dolaylı vergiler, genellikle halkın geniş kesimlerine ulaşan, dolayısıyla daha geniş bir taban üzerinden alınan vergiler olarak önemli bir yer tutar.

1- Katma Değer Vergisi (KDV)

• Mal ve hizmet alımlarında uygulanan en yaygın dolaylı vergidir.

2- Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)

• Belirli mallar üzerinden alınan vergidir (örneğin, tütün, alkol, motorlu taşıtlar, benzin).

3- Gümrük Vergisi

• İthal edilen mallar üzerinden alınan vergidir.

4- Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV)

• Bankacılık ve sigorta işlemleri üzerinden alınan vergidir.

5- Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV)

• Motorlu taşıtların sahiplerinden alınan vergidir.

6- Damga Vergisi

• Belirli belgeler ve resmi evraklar üzerinden alınan vergidir.

7- Veraset ve İntikal Vergisi

• Miras yoluyla mal devri sırasında alınan vergidir.

Bu vergiler, tüketim ve ticaret işlemlerinde devlete gelir sağlayan ve genellikle son tüketici tarafından ödenen vergilerdir.

Türkiye'deki vergi politikalarında sosyal adaletin sağlanmasında önemli bir zorluk, vergi denetiminin yetersizliği ve vergi kaçakçılığıdır. Vergi kaçakçılığı, özellikle büyük işletmeler ve yüksek gelirli bireyler arasında yaygın olup, bu durum düşük gelirli kesimlerin daha fazla vergi ödemesine neden olur. Türkiye’de sosyal devletin güçlü olmadığı ve gelir transferlerinin yetersiz kaldığı bir ortamda, vergi politikaları çoğu zaman gelir dağılımındaki eşitsizlikleri azaltma konusunda yeterli olamamaktadır.

Avrupa’daki Vergi Politikaları ve Sosyal Adalet

Avrupa'daki vergi politikaları, sosyal adaletin sağlanmasına yönelik daha gelişmiş ve sistematik bir yaklaşım sergiler. Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin çoğu, sosyal refah devleti modelini benimsemiş olup, vergi gelirlerinin büyük kısmını kamu harcamalarına yönlendirmektedir. Avrupa’daki vergi sistemlerinde, gelir vergisi ve sosyal güvenlik primleri genellikle daha yüksek oranlarda uygulanır. Avrupa’da vergi oranlarının yüksek olmasının temel nedeni, sosyal devlet politikaları ve kapsamlı sosyal yardım sistemleridir.

Özellikle kuzey Avrupa ülkeleri (İsveç, Norveç, Danimarka) çok yüksek vergi oranlarına sahip olmalarına rağmen, vergi gelirlerini sağlık, eğitim, emeklilik ve işsizlik sigortası gibi sosyal hizmetlere yönlendirerek toplumsal eşitsizlikleri önemli ölçüde azaltmaktadır. Bu ülkelerdeki vergi politikaları, gelir eşitsizliklerini minimize etmek ve toplumsal refahı artırmak amacıyla sosyal transferler ve kamu harcamaları üzerinde yoğunlaşır. Bu sistemde, yüksek gelirli bireyler daha fazla vergi öderken, düşük gelirli kesimler daha fazla sosyal yardım alır.

Avrupa’da ayrıca, dolaylı vergilerin oranları Türkiye’ye göre daha düşük olmakla birlikte, gelir vergisinin ilerleyen yapısı ve sosyal sigorta primleri yüksek gelirli bireylerden daha fazla alınarak, toplumsal adaletin sağlanmasına katkı sağlamaktadır. Avrupa’daki vergi denetim sistemleri de oldukça güçlüdür ve vergi kaçakçılığının önlenmesi konusunda etkin çözümler üretmektedir.

Türkiye ve Avrupa Arasındaki Farklar

1. Vergi Yükü ve Gelir Dağılımı: Türkiye’de vergi yükü büyük ölçüde dolaylı vergiler üzerinden alınırken, Avrupa’da gelir vergisi oranları daha yüksek olup, bu gelirlerin büyük kısmı sosyal devlet harcamalarına yönlendirilir. Bu durum, Avrupa’da gelir dağılımındaki eşitsizliği daha fazla azaltma yönünde bir etki yaratırken, Türkiye’de dolaylı vergilerin etkisiyle daha geniş bir gelir grubuna yayılan eşitsizlikler söz konusudur.
2. Vergi Kaçakçılığı ve Denetim: Türkiye’de vergi kaçakçılığı oranı yüksekken, Avrupa’daki vergi denetim sistemleri çok daha etkin çalışmaktadır. Avrupa’daki güçlü denetim mekanizmaları ve şeffaflık, vergi gelirlerinin toplumsal eşitsizlikleri azaltmak için daha etkin kullanılmasını sağlar.
3. Sosyal Yardımlar ve Kamu Harcamaları: Avrupa’daki yüksek vergiler, sosyal güvenlik sistemlerini ve sosyal yardımları finanse etmekte kullanılır. Türkiye’de ise sosyal harcamalar daha düşük oranlarda olup, sosyal adaletin sağlanmasında vergi gelirlerinin etkin kullanımı konusunda zorluklar yaşanmaktadır.

Sonuç

Vergi politikaları, hem ekonomik büyüme hem de sosyal adaletin sağlanmasında temel bir araçtır. Türkiye ve Avrupa arasında, vergi politikaları ve sosyal adalet ilişkisi bakımından belirgin farklar bulunmaktadır. Vergi politikaları, sadece devletin ekonomik gücünü değil, aynı zamanda toplumdaki adaleti ve refahı da doğrudan etkiler. Sosyal adaletin sağlanmasında vergi sisteminin rolü büyüktür ve adil bir vergi politikası, gelir eşitsizliklerini azaltarak, toplumsal barışı ve refahı artırabilir. Ancak, vergi sisteminin etkin bir şekilde işlemesi, vergi adaletinin sağlanması ve bu politikaların doğru şekilde uygulanması, devletin güçlü bir yönetimi ve toplumun işbirliği ile mümkündür.

Kaynakça

Mahfi Eğilmez, Değişim Sürecinde Türkiye

Prof.Dr. Nurettin Bilici Avrupa Birliği Ve Türkiye 

20.12.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.